ماهیت تولید فرآورده های نفتی پالایشی در ایران قاچاق خور و فساد آور است

گروه اقتصادی: در صنعت فراورده های نفتی پالایشی تولیدکنندگان چاره ای به جز تقلب و تخلف  و مخلوط کردن سوبسید دار به جای مواد اصلی ندارند و راه برای قاچاق و تخلف کاملا باز است

به گزارش بولتن نیوز، عمده تخلفات صورت گرفته در صنعت فراورده های نفتی به ماهیت تولید فرآورده ها و محصولاتی که مشابه فرآورده های شرکت نفت می باشند برمی گردد. شرکت های حوزه بخش خصوصی به دو دسته پتروپالایش ها ( بر مبنای تجزیه - تقطیر) و واحد های بلندینگ ( بر مبنای ترکیب ) تقسیم می شوند که بعضی از شرکت ها هر دو را باهم دارند.

تخلفات در واحد های پتروپالایش به دلیل نوع تولید فرآورده های آنهاست. یعنی واحد هایی که دارای برج تقطیر جهت تقطیر میعانات گازی می باشند عمدتا در سیبل اصلی این تخلفات می باشند. این شرکت ها معمولا در قالب تولید گازوئیل که عمدتا به مقاصد عراق و افغانستان صادر می گردد از ترکیب میعانات گازی و نفتی و حلال های 402 و روغن های تصفیه دوم استفاده می کند. که به دلیل نزدیک بودن ماهیت میعانات گازی و حلال 402 به گازوئیل و نفت سفید  و همچنین اختلاف بسیار زیاد قیمت بورسی با قیمت بازار آزاد فرآورده هایی که خارج از شبکه عرضه می شوند براحتی قابل تعویض و قابل اختلاط هستند. برای مثال فرق قیمت حلال 402 با گازوئیل (بر مبنای دلار 25،000 تومانی ) در بازار لیتری 3500 تومان یا به عبارتی  کیلویی 5000 تومان می باشد که همین اختلاف قیمت انگیزه خوبی برای ورود به مقوله تخلف می باشد. ( قیمت حلال 402 لیتری 7000 تومان و قیمت گازوئیل قاچاق عمده لیتری 1800 تومان)

فرآیند صادرات: صادرکننده می‌بایست کالای اظهاری خود را پس از مخلوط نمودن (بلندینگ) خوراک خام پایه، اعم از فرآورده های برش خورده و خام خریداری شده (به همراه فاکتور منشاء) به همراه آنالیز و فرمول ترکیبی خودش ارائه نماید ، در صورت عدم تشابه با فرآورده‌های سوبسیددار تائید و مجوز صادرات با معرفی کد و مدارک پیوست به گمرک ارسال می گردد.

• در حین صادرات توسط گمرک از کلیه ماشین های حمل یک نمونه شاهد دریافت می گردد و برای آنالیز به آزمایشگاه های مد نظر ارسال می گردد.

نکته:

پس از انجام روند های فوق در صورت محرز شدن قاچاق شرکت ها و معرفی شدن متهمان به قوه قضاییه متهمان اذعان می دارند که مغایرتها ناشی از اشتباه کارشناسان کارگروه، اشتباه ثبت توسط اپراتور شرکت در سامانه سامن، اشتباه شماره فاکتور، درج شماره فاکتور به جای کد محصول، اشتباه در محاسبه تن و مترمکعب، اشتباه محاسبه دانسیته و ... می باشد  و یا در  موارد اخیر ادعا می کنند  در فرصت مقدر 10 روزه چرا ابلاغ نکردید و با این بهانه در بسیاری از محاکم رای برائت گرفته اند و باید توجه داشت که در پروسه استانداردسازی از ابتدا تا انتها خود شرکت متهم اظهارکننده است و حق تجدید نظر را به دلیل خوداظهاری از خود سلب می کند.

1- برای تسریع در رسیدن به نقطه اصلی این خطا و عوامل پشت پرده آن می توان به لیست استخراجی سال 1395 معاون سازمان استاندارد آقای دکتر سنجابی دسترسی پیدا کرد . ایشان 7 شرکت را در این فرایند ها متخلف شناسایی کردند.

2- همراهی یکی از مدیران ارشد دولتی با نمایندگان این 7 شرکت متخلف سوختی برای ملاقات با آقای دکتر سنجابی در سال 1395 جهت مسکوت گذاشتن یا بررسی مجدد با اغماض گزارشات قابل استعلام از آقای سنجابی است.

3- تعییر رویه با ابلاغیه ای به اتحادیه مبنی بر تائیدیه  وجود تفاوت های آنالیزی بارهای منشا دار و باز شدن راه قاچاق قانونی از تاریخ 18/07/96 و حل و فصل 20 پرونده دانه درشت در این زمان که با استخراج این 20 پرونده و مشخص شدن ذینفعان آن و اشتراک آن با 7 شرکت بند فوق شاه کلید قاچاق سازمان یافته سوخت است.

4- همچنین با توجه به گزارش سخنگوی قوه قضاییه مبنی بر بازداشت 4 شبکه عمده قاچاق سوخت می توان این 4 شبکه را با آن 7 شرکت مدنظر آقای سنجابی تطبیق داد تا میزان اشتراکات این گزارش ها مشخص شود.

• حلال ۴۰۲:

خرید بورسی بدون کنترل و نظارت واحدهای صادرکننده ی هیدروکربن های سبک و سنگین موجب سند سازی برای قاچاقچیان می‌شود چرا که آنها قابلیت تولید، پالایش و برش گیری از حلال ۴۰۲ را ندارند. خود حلال ها نیز استفاده ای برای سیستم ماکتی آنها مطابق توضیحات مذکور ندارد. آنها حلال خریداری شده خود که هر لیتر بیشتر از 7800 تومان است را به رنگ فروشی ها و کارخانجات هر لیتر 1000 تومان ارزان‌تر می‌فروشند و به جایش از نفت سفید لیتری ۱۵۰ تومانی و گازوئیل لیتری ۳۰۰ تومانی سوبسید‌دار در بازار سیاه و به قیمتی حدود هر لیتر 1800 تومان جمع‌آوری و خریداری می نمایند و در بازار صادراتی کالاهای خود را به قیمتی حدود 320 دلار در هر تن به فروش می رساند و این گونه با استفاده از تسهیلات دولتی و اسم بورس، قاچاق سازمان یافته و رسمی خود را عملی می سازند.

• گران خریدن و ارزان فروشی در لباس بورس توسط قاچاقچیان:

همانطور که در مطالب فوق الذکر بیان شد آنها کالایی به نام حلال 402 را به قیمت هر تن 250 دلار (لیتری 7000 تومان) در بورس خریداری می نمایند و پس از فرایند Blending  و مخلوط کردن با چند محصول گازوئیلی به قیمت تمام شده 340 دلار را با قیمت 320 دلار در بازار افغانستان و پاکستان و عراق می‌فروشند. گران خریدن و ارزان فروختن به چه معناست جز اینکه با استفاده از اسناد بورس که ناشی از عرضه بدون نظارت و کنترل است هزاران تن فرآورده‌های ویژه سوبسیددار را با قیمت لیتری 1800 تومان و هرتن 100 دلار خرید و به جای کالای340 دلاری خود از مرزهای شرقی کشور خارج می نمایند و حداقل ۲2۰ دلار سود در هر تن به  قاچاقچیان می رسد، این کسب و کار چون یک بیماری در کل کشور در حال شیوع اپیدمی است که در حال حاضر رانت عمده آن در اختیار همان 7 گروه صدرالذکر است.

نتیجه:

• پیرو مطالب پیش گفته نکته ای که بسیار باید به آن دقت کرد این است که افزایش قیمتی که در رقابت‌های بازار بورسی تا ۲۰% توسط قاچاقچیان رخ داده است. باعث می‌شود واحدهایی که درست فعالیت می‌کنند و صنعتی و پالایشی هستند از چرخه تولید حذف شوند و جای خود را به سازمان در حال شیوع قاچاق دهند.
• در اینجا نه تنها عرضه توسط بورس سبب شفافیت در کشور نمی شود بلکه به دلیل عدم نظارت بر فرآیند محصول و مواد اولیه باعث رسمیت دادن به بازار قاچاق بعضی از صادرکنندگان خواهد شد چراکه با وجود گپ ۲2۰ دلاری در هر تن سود حاصل از قاچاق برای آن واحد ۲۰% افزایش قیمت مواد اولیه بی اهمیت می نماید.
• ارائه حلالهای پالایشگاهی میعانات گازی و نفت سفید بدون نظارت بر تولید و صادرات جهت واحدهای تولیدی در بورس انرژی فقط و فقط باعث سند سازی برای رسمیت دادن به قاچاق خواهد شد زیرا واحدهای تولیدی که صحیح فعالیت نمایند بدون سهمیه ثابت خوراک به هیچ عنوان قابلیت سرمایه‌گذاری ندارد و برای سرمایه گذاران اقتصادی قابل اعتماد و اتکا نخواهند بود و ادامه دادن عرضه بورسی غیرهدفمند راهی جز خلاف و قاچاق برای تولید سرمایه قاچاقچیان نخواهد بود.
• همانطور که مطلع هستید با هجمه درخواست قاچاقچیان صنعت بلندینگ و عدم وجود نظر واحد کارشناسی در بدنه شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی پیرامون عرضه آتی کالای استراتژیک نفت سفید به بورس انرژی و خروج آن از خوراک و حذف شرایط رجیستری که در حال حاضر توسط معاونت برنامه‌ریزی وزارت نفت کار کارشناسی انجام می‌گرفت، عامل افزایش سند سازی و مدرک سازی و در نتیجه قاچاق بیشتر خواهد شد.

نکات مهم:

• حوزه حمل و نقل: محل تخلیه نفت سفید می بایست کنترل شود.
• کسری بار تحویل انبار نفت و تحت عنوان اختلافات دمای مبدا و مقصد باید بررسی شودو
• صادرات ۷ شرکت در اتحادیه بیش از حجم خوراک خریداری شده آنها است که این نشانگر قاچاق است (به اسامی روغن ریسایکل، هیدروکربن سبک بنزینی و...،)
• فروش نفت سفید تحت اسم حلال ۴۰۲ که می‌بایست حراست پالایشگاه و نهاد های نظارتی مربوطه، آنالیزهای GC و اسامی خروجی را انطباق دهد.
• خلاف اظهار آنالیز تولید و صادرات واحدهای هیدروکربنی می‌بایست بررسی شود و طبق قانون خلاف اظهارات تعریف شود.
• بررسی رنگ سازی ها و تینر سازی ها: که حلال مورد نیاز خود را با قیمت ارزان‌تر از واحدهای تولیدی بلندینگ بدون فاکتور منشاء خریداری می نمایند.
• بررسی و کارشناسی مجدد اظهارات پالایشگاه تحت عنوان حلال ۴۰۲- ۴۰۴ و K11-K12 و Heavy End و 503 و 502 که مطمئنا این بررسی منجر به این خواهد شد که بعضی پالایشگاه ها برخی محصولات گران قیمت و ارزشمند خود را با تبانی و هماهنگی با قاچاقچی ها در بورس با یک محصول مشابه ارزان قیمت عرضه می نمایند که این مقوله با بررسی لیست فروش های پالایشگاه ها در سال های 94 تا 99 و بررسی منشا مالی خریداران و ... بسیاری از نقاط ابهام حل می شود.
• بررسی خریدهای نفتا و حلال های خریداری شده توسط پالایشگاه های بزرگ مانند شازند از شرکت های پتروپالایشی کوچک مؤید ارزان فروشی این واحد ها به شرط عدم ابطال فاکتور منشأ است، که این ریشه بسیاری از قاچاق ها می باشد.
• شاید یک پتروشیمی یا پالایشگاه بزرگ مانند شازند خرید مواد اولیه ارزان قیمت را اولویت تجاری خود بداند اما با عدم ابطال فاکتور منشاء این محصولات زمینه  فساد و قاچاق را برای این شرکت های پتروپالایش فراهم می نماید.

با یک بررسی کارشناسی در دو حوزه پتروپالایشی ها و بلندینگ ها به نتایج قابل بررسی زیر می رسیم.

• در صنعت پترو پالایش ها مطابق چرخه مواد اولیه و محصول نهایی و محصول جایگزین می توان فهمید تولیدکنندگان این صنعت چاره ای به جز تقلب و تخلف و مخلوط کردن سوبسید دار به جای مواد اصلی ندارند چون قیمت تمام شده محصول ( گازوئیل ) در این فرآیند که توسط خود شرکت ها ابراز می شود حدود 9000 تومان در هر لیتر می باشد و قیمت فروش آن در بازار بورس 8،000 تومان است.

لذا هیچ عقل سلیمی اجازه نمی دهد که یک شرکت سرمایه، وقت و انرژی خود را صرف زیان کند. بنابراین غالب این شرکت ها که پاکدست و امانت دار هستند در حال حاضر تعطیل هستند.

• اما شرکت های فعال این زمینه به هیچ وجه نمی توانند با زیان بزرگی در این زمینه دوام بیاورند لذا راه تخلف را انتخاب و به جای
• حلال 402 از گازوئیل یارانه ای
• نفت سفید یا کروسین نیز از نفت سفید یارانه ای
• روغن پایه تصفیه شده نیز از گازوئیل تقطیر شده

 استفاده می نمایند و برای فروش این محصولات نیز با فاکتور منشاءهایی که ابطال نشده به سادگی و با تانگر و در سایه قانون گازوئیل و نفت سفید را نیز قاچاق می کنند.

اما در حوزه دوم که بلندینگ است به هر دو روش تقلب و تخلف و تولید شرافتمندانه می توان منفعت خوبی کسب کرد.

با یک بررسی ساده از قیمت مواد اولیه و هزینه تمام شده و قیمت فروش این محصولات می توان آنالیز کرد که قیمت تمام شده یک تن مازوت ( سوخت کشتی و سوخت نیرو گاه ها در این صنعت ) مطابق دیاگرام پیوست در صورت تولید سالم 5،435،000 تومان و قیمت فروش آن 6،370،000 تومان ( بر مبنای دلار 25،000 تومانی ) می باشد که در هر تن سودی معادل 500،000 تومان پس از کسر هزینه تولید و بالاسری نصیب تولید کننده می نمایند.

• در صورت بروز تخلف در این صنعت جایگزین حلال 402 با نفت سفید و گازوئیل به دلیل حجم کم مصرف (5% ) توجیه اقتصادی ندارد.
• اما در مورد جایگزین گازوئیل به جای وکیوم باتوم، قیر اکسیده و روغن تقطیر اول می تواند یک سود حدود2،000 تومان مازاد را نصیب تولیدکنندگان این صنعت نیز بنماید.

جداول پیوست:

جدول 1:

جدول 2:

جدول3:

جدول 4:

• هزینه حمل به کارخانه : 3،000 ريال هر کیلوگرم
• هزینه های سربار و کارگری: 6،000 ريال هر کیلوگرم
• جمع قیمت تمام شده بدون احتساب 9% ارزش افزوده: 85،700 ريال
• قیمت فروش هر تن گازوئیل خالص شرکت نفت در بورس انرژی 320 دلار آمریکا که با احتساب ( دلار نیمایی با نرخ 250،000ريال ) با قیمت 80،000 ريال در بازار رسمی قابل تهیه می باشد.

جدول 5:

جدول 6:

جدول 7: