پروژه راه راهن چابهار – زاهدان با کارکردهای اقتصادی – امنیتی برای هند

گروه اقتصادی- مصطفی مطهری*:روابط تهران با دهلی نو در سال های اخیر فراز و نشیب های فراوانی داشته است؛ بطوریکه نوسانات موجود در روابط میان طرفین، بیش از هر چیزی متأثر از تیرگی روابط میان ایران و آمریکا بوده است. با اعمال فشار حداکثری واشنگتن بر علیه ایران در ابعاد مختلف تحریمی، دهلی نو تحت تأثیر شرایط موجود، از ادامه هر گونه روابط اقتصادی – عمرانی و تجاری با تهران سرباز زد. این رویکرد واپس گرایانه دهلی نو در روابط خود با تهران موجب شد تا در انجام تعهدات خود به بهانه تحریم سرباز بزند. نمونه این عملکرد غیر مسئولانه دهلی نو را می توان در ارتباط با رها سازی پروژه راه آهن چابهار به زاهدان که ساخت آن براساس توافقی به امضای طرفین رسیده بود، مشاهده کرد.

به گزارش بولتن نیوز، اما اینکه دهلی نو براساس شرایط موجود و بیم از دست دادن فرصت بدست آمده در این باره برای پکن براساس همکاری راهبردی با تهران تلاش دارد وارد میدان شود، آن هم با توجه به تعطیلی پروژه و رهاسازی آن موضوعی است که باید با صرافت تمام مورد توجه و ارزیابی قرار گیرد. نکته مهم در این باره نحوه رفتار دهلی نو است. بطوریکه هرگاه تصمیم به رفتن یا آمدن بگیرد وارد میدان می شود و عملاً خود را از ارائه دلایل و ادله های تصمیم گیری در این باره به تهران معاف می داند. با این حال نمونه این رفتارهای توهین آمیز و منفعت محورانه از سوی دهلی نو را می توان در موارد مشابه در صنعت خوردوسازی کشور مانند رفتارهای سریالی رنو و پژو مشاهده کرد.

در واقع نهادینه شدن اینگونه رفتار غیرمسئولانه و عدم پایبندی به تعهدات در قبال شرکای صنعتی – عمرانی، پیش از آنکه متوجه رفتارهای طرف های خارجی در این باره باشد متوجه رفتار و ضعفی است که از سوی دولت های مستقر در کشور در دهه های اخیر مشاهده کرده ایم. انتخاب های اشتباه در همکاری، وابسته سازی کشور در عرصه صنعتی – عمرانی و حتی خدماتی به خارجی ها، اعتماد غیر منطقی به دول خارجی، واگذاری تمام و کمال پروژه ها در زمان عقد قراردادها بدون در نظر گرفتن منافع ملی، ترجیح منافع گروهی به منافع ملی با این استدلال که گروه و جریان خود را تافته ای جدا بافته از منتقدین و مخالفین در نزد مردم جا بیندازند و بالاخره اینکه دور ریختن استعدادهای داخلی و توان ملی به واسطه اغراض های فردی و ترجیحات گروهی – محفلی موجب شده است تا اتفاقاتی از این قبیل کم نباشند که در کشور ما رخ داده باشند.

اینکه دهلی نو از بازگشت به ادامه همکاری در پروژه مذکور تلاش های خود را می کند، منفعتی است که از این طریق برای آنها حاصل می شود؛ بطوریکه قرارداد معدنی هند در افغانستان بدون همکاری تهران با دهلی نو نه تنها با بن بست مواجه خواهد شد بلکه خسارات زیادی را به دهلی وارد خواهد ساخت. از این رو با ورود دوباره به متن پروژه تلاش دارد هم از شدت خسارات در این باره بکاهد و هم از ارزش های مالی حاصل از این پروژه استفاده کند؛ به علاوه اینکه در این عرصه هم از پکن عقب نیفتاد و پروژه در حال تکمیل راه راهن چابهار – زاهدان را نیز در این سال ها که به همت توان نیروهای داخلی متوقف نمانده است را به چینی ها که توافق راهبردی با ایران به امضا رسانده اند، واگذار نکند. البته این اهداف مورد نظر هند، بدون توجه به جبران هزینه های وارده به تهران و فقدان هرگونه تلاش جهت جبران، تنها با در نظر گرفتن مزایای موجود برای هند سیاست گذاری شده است.

باید اضافه کرد که حضور هند در ایران بواسطه پروژه مذکور می تواند دستاوردهای امنیتی نیز برای این کشور داشته باشد که در تعارض و دشمنی با پاکستان به عنوان همسایه خود است. در واقع همانگونه توافق بهره برداری از معادن افغانستان امکان حضور هند را در مرزهایی به غیر از مرزهای خود با پاکستان را فراهم می کند، حضور در ایران نیز در قالب پروژه مذکور می تواند تبعات مثبتی در عرصه های امینتی برای دهلی نو در مسیر تعارض با اسلام آباد داشته باشد و بر پویایی عملکرد آنها در این باره بیافزاید.

اما نکته پنهانی در این باره، نقش نیابتی دهلی نو در ایران به جای آمریکا می باشد. در واقع بنا بر آنچه رسانه ای شده است واشنگتن پروژه همکاری و سرمایه گذاری هندوستان در چابهار را از ذیل تحریم های خود مستثنی کرده است.  این در حالی است که تحریم های ایران علاوه بر حوزه های مختلف اقتصادی، نظامی، صنعتی و بیمه ای شامل شخصیت های سیاسی نیز شده است. در واقع دولت هند در ازای این معافیت های تحریمی، مطمئناً تعهداتی را به واشنگتن داشته است که از دید دولت ایران پنهان و مغفول مانده است. به عبارت بهتر اینکه داده ها و ستانده های دهلی در این باره مسلماً باید از حیث کارکردی و ارزش های شاخص گذارانه همسان و برابر بوده باشد که مشمول معافیت های تحریمی آمریکا علیه ایران شده است. با این وجود هند پروژه خود را در ایران رها کرد. شاید برآوردهای هزینه و منعفت هند در این باره بر این مبنا قرار گرفته باشد که دستاوردهای حاصل از این معافیت در قبال تعهداتش به واشنگتن کمتر است و یا اینکه هند در شرایط زمانی رها سازی پروژه به آنچه که مورد توافقش با واشنگتن بوده دست یافته است و اکنون با گذشت زمان در یک بازی جدید تلاش دارد به میدان بازی پروژه راهن چابهار – زاهدان برای حصول به مطالباتش باز گردد.

بنابراین با توجه به آنچه گفته شد تهران باید در وهله اول از هرگونه مشارکت و ادامه همکاری با هند در این پروژه ممانعت بعمل اول آورد؛ و در وهله دوم تهران با توجه به اسناد و شواهد موجود باید تمام جوانب کار و خسارات وارده را در ابعاد اقتصادی، سیاسی و احتمالاً امنیتی را در نظر بگیرد که در این سال ها از جانب هند بر ایران تحمیل شده است. از این رو علاوه بر موارد ذکر شده، تهران نباید اجازه ورود هند به ایران برای مشارکت در پروژه مذکور را بدهد تا از مزایای پروژه مذکور بهره مند گردد.