زیر پوست سریال پایتخت

گروه فرهنگی- دکتر حجت الله عباسی: سریال پایتخت ۶ این روزها توانسته با ارایه یک داستان پرکشش مخاطبان زیادی برای خود دست و پا کند. در ایام تعطیلات نوروزی، قرنطینه کرونایی و انزوای شهروندان در کنج خانه، پنجره دلنوازی را روی شهروندان گشوده است.

به گزارش بولتن نیوز، این سریال طنز، روابط فرهنگی اجتماعی را در لایه های زیرین جامعه بخوبی واکاوی و جلوه هایی از فرهنگ عامه را در ویترین تلویزیون به نمایش گذاشته و واگویه واقعیت های تلخی در زیر پوست جامعه است.

هر چند سریال به لحاظ نشانه شناختی، حال و هوای فرهنگ، سنت های محلی و لهجه غلیظ و جذاب کاراکترهای اصلی، بیننده را به سویه جغرافیای خاصی در ایران هدایت می کند، اما نباید موضوع این سریال و محتوی آن را به منطقه خاصی فروکاست و بطور یقین جلوه ای فرازمان و فرامکان است.

صورت بندی داستان سریال بیانگر سلطه ایدئولوژی فرهنگ توده ای بر مناسبات اجتماعی و اولویت یافتن لذت های کم اهمیت، احساسی، فوری و کاذب بجای معیارهای اصیل، سازنده، عمیق و آینده نگرانه است.

این ادعا بدان معنا نیست که همه زوایای فرهنگ عامه باید نکوهش شده و زوایای فرهنگ والا تقدیس شود. تجاری شدن فرهنگ و به حاشیه رانده شدن نقش های اجتماعی، از بلاهای خانمانسوز جوامع امروزی است. واقعیت تلخی که حاصل آمیزه ای از مسائل ساختاری و کنشگری در جامعه بوده و منبع تولید تضاد در روابط اجتماعی و سلب آرامش انسان معاصر است .

برای تبیین چیستی و چرایی مناسبات فرهنگی ترسیم شده در سریال پایتخت ۶ باید از نظریه های موجود در علوم ارتباطات و علوم اجتماعی کمک گرفت. یکی از نظریه هایی که می تواند از لحاظ روان شناختی به تبیین فرهنگ عامه پسند حاکم بر سریال کمک کند، نظریه "خرده فرهنگ دهقانی" راجرز است.

در منظومه فکری راجرز، عناصری چون انگیزه ها، ارزش ها و نگرش ها در قالب خرده فرهنگ دهقانی، کلیدی برای فهم رفتار محسوب می شوند. به نظر او این عناصر مانع نوآوری، توسعه و پذیرش تغییرات اجتماعی اصیل می شوند.

در شاکله اندیشه راجرز این عناصر شامل عدم اعتماد در روابط شخصی، فقدان نوآوری، تقدیرگرایی، پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات، عدم گذشتن از منافع آنی بخاطر منافع آتی، کم بها دادن به عامل زمان، خویشاوندگرایی، وابستگی به قدرت دولت؛ محلی گرایی و نگاه محدود به جهان؛ و فقدان همدلی از جمله مواردی هستند که مانع نوسازی و توسعه در جوامع کمتر توسعه یافته می شوند. منش و روش کاراکترهای اصلی سریال پایتخت۶ و دیالوگ های آنها، مهر تایید محکمی بر نظریه راجرز است. در صحنه های زیادی از این سریال، عناصر پررنگ شده این نظریه در مناسبات اجتماعی و فرهنگی بچشم می خورد.

یکی دیگر از نظریه هایی که می تواند سریال پایتخت۶ را روایت کند، نظریه "عقلانیت محدود و تصمیم گیری رضایت بخش" هربرت سایمون است. این برنده جایزه نوبل، دوران جدیدی را در نگاه به تصمیم گیری ایجاد کرده است. در دیدگاه او انسان‌ها، ماشین‌هایی مکانیکی با ظرفیت نامحدود محاسباتی و تحلیلی نیستند که همیشه بتوانند بهترین گزینه موجود را انتخاب کنند، همین که به یک گزینه‌ی رضایتبخش برسند و احساس کنند منافع مورد نظر آنها را تامین می‌کند، در تصمیم گیری متوقف می‌شوند.

فرایند تصمیم گیری و حل مساله در فضای خانوادگی و روابط اجتماعی سریال پایتخت۶، جلوه ای از نظریه عقلانیت محدود و تصمیم گیری رضایت بخش سایمون است. در این سریال تصمیم گیری برای حل مسائل روابط اجتماعی بسیار سطحی و تصادفی اتخاذ می شود. چنین روند متزلزلی موجب بروز تناقضات و تضادهای تلخ و در عین حال خنده آور می شود که در بافتار چنین جوامعی نهادینه شده و با بروز کوچکترین بهانه ای در بزنگاههای اجتماعی مشتعل می شود و همه چیز را تخریب می کند.