توسعه و امکانات برای زوّار چند ده‌میلیونی جهانی بر افزودن ایوان‌های طلا اولویت می‌یابد

دور نیست که عرف، تعظیم مزار معصومین را "به کثرت زوّار آن" در ایام‌الله ببیند، نه صرفاً شکوه و جلال صحن‌ها و ایوان‌ها؛ از همین روست که توسعه و جاداری و امکانات مناسب برای زوّار چند ده‌میلیونی جهانی، بر افزودن ایوان‌های طلا و قنادیل گران و مانند این کارها تقدیم و اولویت می‌یابد.

گروه دین و اندیشه: حجت‌الاسلام محسن قنبریان در مقاله پیش رو به عتبات و زیارت در عرف نگاهی آینده‌پژوهانه انداخته و آورده است: دور نیست که عرف، تعظیم مزار معصومین را "به کثرت زوّار آن" در ایام‌الله ببیند، نه صرفاً شکوه و جلال صحن‌ها و ایوان‌ها؛ از همین روست که توسعه و جاداری و امکانات مناسب برای زوّار چند ده‌میلیونی جهانی، بر افزودن ایوان‌های طلا و قنادیل گران و مانند این کارها تقدیم و اولویت می‌یابد.

به گزارش بولتن نیوز، متن این مقاله به شرح زیر است:

روزی متشرعه، بودن قبر امیرالمؤمنین (ع) در یک قصر را مذموم می‌دانستند!

تازمان امام کاظم (ع)-به‌جز دوره کوتاهی در عصر امام صادق (ع)- قبر حضرت مخفی بود. بین شیعیان اختلاف بود که آیا در مسجد کوفه است یا در قصر یا در اراضی نجف؟!

حسن بن جهم نزد امام کاظم (ع) احتمال قصر را چنین باطل کرد: «به آن قائلین جواب دادم که: خداوند هرگز قبر امیرالمؤمنین را در قصر و خانه‌های ظالمان قرار نمی‌دهد»! امام (ع) بر استدلال او صحه نهاد و مذهب او را ستود.[1]

توسعه و امکانات برای زوّار چند ده‌میلیونی جهانی بر افزودن ایوان‌های طلا اولویت می‌یابد

معلوم است حسن بن جهم بین حیات ظاهری و پس از شهادت امام و محل سکونت و امارت امام با مزار ایشان فرقی ننهاده است؛ چراکه حضرت وقتی وارد کوفه شد و از او پرسیدند: در کدام قصر منزلتان دهیم؟! فرمود: «مرا در کاخ فساد منزل ندهید»[2]

واضح است، سیره مسلمین بر اصل قبر و مزار داشتن و تعمیر قبور ائمه (ع) دایر بوده است. امام صادق (ع) به ابی عامر الساجی -واعظ اهل حجاز- از پیامبر (ص) روایت کرده بود که به علی (ع) فرموده بود: «هرکس قبور شما را تعمیر کند کٲنه سلیمان را دربناء بیت‌المقدس یاری کرده است»[3].

ملااحمدنراقی از کثرت روایاتی که در ابواب زیارات واردشده و در آداب زیارت تصریح به "ایستادن برباب روضه" یا قبله یا ناحیه مقدسه دارند و از "اذن گرفتن برای دخول" و"بوسیدن عتبه" و"دعا وقت دیدن قبه" می‌گویند؛ استفاده کرده که این‌ها همه متوقف بر بناء و عمارت بر قبورند و دلالت بر فضیلت بناء بر قبور ائمه (ع) دارد.[4]

ازاین‌روست که فقهای بزرگ، استحباب تعمیر و زیارت قبور ائمه را "نزدیک به ضروری مذهب" بلکه ضروری اسلام می‌شمارند[5].

نکته اینجاست که علیرغم این وضوح وبداهتِ فضیلت مزار و عمارت برای معصومین، شیعیان نزدیک به امام، درون قصر وکاخ واقع شدن آنرا خلاف شٲن امام و اراده الهی می دانسته اند وامام (ع) هم این ارتکاذ را تٲیید می کرده است.

دوره ای مشـاهـد مجـلّل در عرف متشرعه از مصادیق تعظیم شعائر شد!

بیش از هزار سال بعد فتوای فقهای بزرگ شیعه چنین شد: «زینت دادن مشاهد مشرفه به قندیل طلا ونقره وطلا باف کردن پرده و روپوش ضرایح مقدسه جایز است»[6]. این فتوا -که دیگر مشهور فقهای متٲخر است-خروج از اسلام اصیل وتشیع علوی نیست بلکه بخاطر جایگاه دخالت عرف در تعیین مصادیقِ "تعظیمِ" شعائر است.

در عرف گذشته، شیعه مکتب اعتراض بود وبا ائمه جور وغاصبین حق امام حتی در ساخت مسجد همکاری نداشت.[7] لذا هیچ گزارشی از همکاری ائمه وشیعیان با برخی شاهان عباسی -که بخاطر تزویر ومشروعیت بخشی به غصب خود به نوسازی وتعمیرو توسعه حرم سیدالشهداء (ع) روی آوردند- در دست نیست[8]. قبر معصوم را در بیابان بهتر از بودن در کاخی شبیه کاخ ظالمان می‌دانستند.

اما وقتی درغیبت معصوم، خود دارای جامعه مستقل وسلسله سلاطین شیعی شدند-که آنها را از مخالفین جدا وحفاظت می کردند- دیگر آن سخت گیری نبود.

سلاطین شیعی برای ایجاد "هویت واحد ملی" و"انگیزش برای مقابله با مخالفین"(مثل ازبکها وامپراطوری عثمانی و...)، اعتقاد مردم به ائمه وزیارت را گسترش دادند. بعض آنها از سر اخلاص وبرخی به تظاهر؛ گاه واقعا به قصد زیارت وگاه در ضمن لشکر کشی یا شکار وتفرّج، به زیارت می رفتند. هدایای نفیس به حرم می دادند؛ وقف می کردند، آبادانی وامنیت مسیر وشهرهای زیارتی را موجب می شدن[9].

"تعظیم" شعائری مثل مزار معصومین، دستور قرآن بوده وهست[10] اما اینکه "تعظیم" به چیست؟! اقلا به مبنائی فقهی، "با عرف زمانه" است.

وقتی سلطان شیعی، شٲنی دارد وکاخ وتشریفات خاص برایش، تبذیر واسرافِ خلاف شٲن نیست (قدیلیق بالسلطان مالا یلیق بغیره)؛ بطور طبیعی امام معصوم از او او٘لی به چنین شٲن و منزلتی می شود. در کنار نادرشاه و شاه عباس (مثلا)، شاه نجف وشاه خراسان هم وارد ادبیات شیعی می شود. لذا در کنار قصرهای عالی قاپو وهشت بهشت وچهل ستون و...، حرمهای معصومین هم به شکل مجلّل وباشکوه تر از آن قصرها تجدید بنا، تعمیر وتوسعه می‌یابد.

عرف این دوره گنبد وبارگاه طلائی وضرایح نقره ای با انواع زیور آلات را "شٲنِ مزار معصوم" و از مصادیق تعظیم شعائر می داند؛ لذا فقهاء هم آنرا منع نمی کنند؛ چون دلیلی خاص از کتاب وسنت بر منع نیافته اند.

توسعه و امکانات برای زوّار چند ده‌میلیونی جهانی بر افزودن ایوان‌های طلا اولویت می‌یابد

عرف پیش رو، توسعه وبزرگی حرمها را با سادگی آنها خواهد خواست!

روایات متعدد شیعی برای عصر ظهور دو عنصرِ "توسعه ی فوق العاده" اما "باسادگی" و دور از زخارف مساجد وعتبات عراق را خبر می دهد:

1- پس از استقرارحضرت حجت (ع) در کوفه، مردم به ایشان می‌گویند: پسر رسول خدا نماز پشت سرشما برابر نماز پشت سر رسول خدا (ص) است واین مسجد گنجایش مارا ندارد.

حضرت جواب می دهد: برایتان چاره ای می کنم (زیادش می کنم). پس به سمت نجف (الغری) خارج شده وحدود مسجدی با ۱۰۰۰ درب را معین می کند که گنجایش همه مردم را دارد وبر آن ساختمان محکمی بنا می شود [علیه ٲصیص][11] سپس از پشت قبر امام حسین (ع) نهری حفر می کنند که آب آن به اراضی نجف وکوفه رسیده و در نجف بریزد. روی آن نهر در راهها، پلها وآسیاب ها می سازند؛ طوری که پیرزنی زنبیل به سر گندم می برد تا در کربلا آن را آرد کند[12].

-در چند روایت دیگرخبر از این مسجد ۱۰۰۰ دربی واتصال خانه‌های کوفه به نهر کربلا وحیره است[13].

به حسب روایات وقت ظهور همه مومنین به این شهر اقبال خواهند کرد[14].

از قرائن متعدد در این روایات بدست می آید که ظاهرا طرح جامعی قبر امیرالمؤمنین (ع) را به حرم سیدالشهداء (ع) متصل می کند ومسجدی بزرگ با ۱۰۰۰ درب بین ایندو قرار می گیرد؛ که حتی در طول دوره ظهور ودوره رجعت توسعه هم می‌یابد[15].

2- اما عنصر سادگی ودوری از زخارف:

-"...بدرستی که قائم ما وقتی قیام کرد مسجد کوفه (کنونی) را می شکند."[16].

-"...مسجد کوفه را می شکند (ویران می کند) و می فرماید: رسول الله (ص) فرمود: مسجد باید داربستی مثل چوب پوش برادرم موسی باشد"[17].

-"همه مساجد را مثل عهد رسول الله (ص) بدون کنگره وبا دیوار هموار وبدون اِشراف خواهند کرد"[18].

این اقدامات به حسب همین روایات وظیفه فعلی شیعیان نیست[19]؛ لکن آینده پژوهی مستند به این روایات اقتضاء داردبه مختصات آن زمانه وعرف آن دوره توجه شود؛ توسعه و تعمیر عتبات -که متناسب با چندصدسال آتی بنا می شوند- ناظر بدان، مهندسی ومعماری شوند.

هر واقف وناذری دوست دارد مال او به گونه ای صرف شود که تا عصر ظهور امام قائم (ع) برپا ومورد استفاده ی خیل زوّارِ عصر ظهور باشد نه با ظهور حضرت، ویران یا در معرض تلف واقع شود!

صدای "تغییر تدریجی عرف شاه زده ی" افشاری وصفوی با شروع انقلاب اسلامی مستضعفین در ایران شنیده شد. برخی اشکال ها به زخارف اضافی در اماکن مقدس را نباید یکباره متهم به وهابی گری و مذهب گریزی کرد؛ بلکه باید آنرا در کنار ازدیاد میلیونی زوّار در کشور وهم زیارت اربعین دید که خبر از تغییر تدریجی عرف گذشته می دهد.

گسترش موقوفات در مسیر نجف وکربلا -که مسیر زیارات پیاده باشکوه نیمه شعبان وعرفه واربعین شده است- از وقف خشت طلای بازمانده از عرف گذشته پراهمیت تر خواهد شد وقس علی هذا...

حال چگونه در طرح های جامع توسعه عتبات برای ۵۰۰ سال آینده می توان جای این آینده پژوهی و روند پژوهی ها را خالی دید؟!

تولیت ها وستاد بازسازی ها میتوانند فقط متٲثر از عرف گذشته طرح هایی برای سده های آتی طراحی و اجرا کنند وحداکثر افزایش جمعیت را لحاظ کنند؟!

مدینه الزائرهای مسیر پیاده روی نویدهای خوبی از این توجه است که امیدواریم در طرحی جامع وبراساس آن آینده پژوهی کامل شیعی در حال انجام باشد.

پی نوشتها:

[1] کامل الزیارات ص ۳۶

[2] وقعه صفین ص ۵

[3] تهذیب الاحکام ج ۶ ص ۲۲ وبا دوسند دیگر در فرحه الغری ص ۷۷ و ۷٨

[4] مستند الشیعه ج ۳ ص ۲٨۱

[5] جواهر الکلام ج ۴ ص ۳۴۰ و ۳۴۱

[6] مجمع الرسائل محشی صاحب جواهرص ۳٨و ۳۹

[7] تهذیب الاحکام ج ۶ ص ۳۳۶

[8] سفاح در ۱۳۲ ق، مهدی عباسی در ۱۵٨ق، مٲمون در ۲۰۱ و ۲۰۳ ق و منتصر در ۲۴۷ ق حرم سیدالشهدا را بازسازی وتوسعه دادند.