مروری بر وضعیت اصلاحات اقتصادی ایران و گرجستان

به گزارش بولتن نیوز، علی حقیقت، مریم حسینی و فتانه مافی از پژوهشگران اقتصادی هستند که طی پژوهشی، اقتصاد ایران و گرجستان را در شاخص سهولت کسب‌وکار مقایسه کردند که این پژوهش مربوط به اقدامات انجام‌شده دو کشور در بازه زمانی ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ میلادی است.

در این پژوهش به بررسی و مقایسه شاخص‌های ۱۰گانه محیط کسب‌وکار در دو کشور ایران و گرجستان از منظر رتبه‌ها و امتیازات این دو کشور طی سال‌های ۱۹-۲۰۱۵ با استفاده از آمار بانک جهانی (doing business) پرداخته شده است.

نتایج گزارش حاکی از آن است که کشور گرجستان از سال‌های گذشته اقدام به اصلاحات جدی در زمینه بهبود محیط کسب‌وکار خود داشته است، اما ایران گاهی رو به بهبود و گاهی رو به افول بوده است اما رو به بهبود بودن آن چندان چشمگیر نبوده و گاهی فقط در یک سال رخ‌داده است و رتبه‌های بالا و امتیازات پائین در تحقیق مشهود است.

اقدامات اصلاحی ایران طی سال‌های ذکرشده تنها شش مورد بوده ولی در کشور گرجستان این اقدامات دو برابر ایران و دارای ۱۳ اقدام در زمینه اصلاح شاخص‌های ۱۰گانه محیط کسب‌وکار بوده است البته این موضوع تنها ازنظر کمی بوده و جدا از اثربخشی اقدامات بوده است.

همچنین از مطالعات و بررسی‌های داخلی با آمارهای بین‌المللی در خصوص محیط کسب‌وکار می‌توان نتیجه گرفت که درمجموع شاخص‌های محیط کسب‌وکار ایران در وضعیت مطلوبی قرار ندارند و ایران را می‌توان در زمره کشورهایی گروه‌بندی کرد که محیط کسب‌وکار از وضعیت نامطلوبی برخوردار است. محیط کسب‌وکار در ایران تا حد نسبتاً زیادی متأثر از فضای اقتصاد جهانی و نحوه تعامل اقتصاد ایران با مناسبات و روابط بین‌المللی در اقتصاد جهانی است. بنابراین برای بازگشت سرمایه‌گذاران ایرانی و همچنین جذب سرمایه‌گذاران خارجی باید شرایط را برای بهبود محیط کسب‌وکار مهیا کرد.

طبق آخرین گزارش بانک جهانی از وضعیت بین‌المللی شاخص سهولت انجام کسب‌وکار، جایگاه ایران بین ۱۹۰ کشور مورد بررسی در رتبه ۱۲۸ جهانی قرار گرفت که بر این اساس رتبه کشور از ۱۳۰ در سال ۲۰۱۵ میلادی به رتبه ۱۲۸ در سال ۲۰۱۹ میلادی ارتقا یافته است.

به‌طورکلی شاخص‌های شروع کسب‌وکار، دسترسی به برق، پرداخت مالیات، تجارت فرامرزی، حمایت از سرمایه‌گذاران خرد و ورشکستگی و پرداخت دیون بدترین رتبه‌ها را داشته‌اند و اخذ مجوز ساخت و اجرای قراردادها نسب به بقیه شاخص‌ها بهتری بوده است. مشاهده می‌شود تنها در شاخص مجوز ساخت در سال ۲۰۱۸ بوده که رتبه خوبی (۲۵) کسب کرده‌ایم.

علاوه بر این از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ رتبه کشور گرجستان دورقمی بوده و زیر رتبه ۳۰ و در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ به زیر ۱۰ و تک‌رقمی شده است. در بررسی شاخص‌های ده‌گانه کسب‌وکار، بهترین رتبه‌ها به شاخص‌های ثبت مالکیت و شروع کسب‌وکار اختصاص دارد و بدترین رتبه‌ها به شاخص‌های پایان کسب‌وکار، تجارت فرامرزی و دسترسی به برق تعلق دارد، اما همان‌طور که مشاهده می‌شود در این شاخص‌ها روند رو به بهبود در جریان است.

به‌طورکلی بهبود فضای کسب‌وکار ازجمله مسائل اساسی در پیشبرد اهداف اقتصادی و مکمل خصوصی‌سازی است؛ به‌گونه‌ای که با بهبود شرایط کسب‌وکار شرایط تولیدی را بهبود می‌بخشد و سرمایه‌گذاران ترغیب به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های صنعتی و تولیدی می‌شوند.

کمبود سرمایه موردنیاز در بخش تولید نیز یکی از مسائل و مشکلات مهم موجود در کشورهای درحال‌توسعه است و چنانچه این امر با عدم اطمینان امنیت سرمایه‌گذاری همراه شود باعث عدم سرمایه‌گذاری در بخش تولید می‌شود. عواملی همچون وجود فساد، عدم اجرای کامل قوانین و یا عدم وجود پاره‌ای از قوانین، بی‌ثباتی و عدم شفافیت‌های سیاست‌ها، کمبود امنیت حقوق مالکیت، هدر رفتن منابع دولتی و ریسک بالای فعالیت‌های اقتصادی، ضعف سیستم مجوزدهی ازلحاظ زمان‌بر بودن رویه‌ها و هزینه‌های بالای صدور مجوزها و... موجب کاهش انگیزه‌بخش خصوصی برای ورود به فعالیت‌های تولیدی است.

تا قبل از سال ۲۰۰۵ میلادی در کشور گرجستان فساد گسترده در این کشور موج می‌زد. قوانین از قدرت اجرایی لازم برخوردار نبود. عدم آزادی‌های اقتصادی و شفافیت در کسب‌وکار و دموکراسی بر جامعه گرجستان حاکم بود. اما به ناگهان از این سال به بعد دست به اقدامات اصلاحی گسترده زد دگرگونی عظیمی را در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی زد و امروزه در خاورمیانه جزو کشورهای مهاجرپذیر است که به جذب سرمایه‌های خارجی تمایل فراوان دارد.

کشور ایران در سال ۲۰۱۵:

شروع کسب‌وکار: شروع یک کسب‌وکار ساده‌تر با رزرو اسامی و مراحل ثبت شرکت را تسهیل کرده است.

دسترسی به برق: از طریق از بین بردن نیاز به مجوزهای حفاری برای اتصال به برق دسترسی به برق را تسهیل کرده است.

در سال ۲۰۱۷:

تجارت فرامرزی: جمهوری اسلامی ایران صادرات و واردات را با بهبود و گسترش خدمات ارائه‌شده توسط پنجره واحد ملی تسهیل کرده است.

اجرای قراردادها: اجرای قراردادها را با پیاده‌سازی پیشرفت تدریجی و مداوم از خدمات الکترونیک تسهیل کرد.

در سال ۲۰۱۸:

اخذ اعتبار: جمهوری اسلامی ایران دسترسی به اطلاعات اعتباری با داده‌های اعلام‌شده و پرداخت اعتبار از خرده‌فروشی خودروها را بهبود بخشیده است.

در سال ۲۰۱۹:

تجارت فرامرزی: ساده‌ترین روش صادرات و واردات با بالابردن پنجره واحد، تجارت ملی را تسهیل کرد.

پرداخت مالیات: جمهوری اسلامی ایران برای تسهیل پرداخت مالیات با راه‌اندازی یک سامانه بر خط (آنلاین) امنیت شغلی جامعه را اعطا کرد.

کشور گرجستان در سال ۲۰۱۶:

اخذ مجوز ساخت: کشور گرجستان اخذ مجوزهای ساخت‌وساز را از طریق کاهش زمان لازم برای صدور مجوزهای ساختمانی تسهیل کرده است.

اجرای قراردادها: گرجستان اجرای قراردادها را با ارائه یک سیستم ثبت پرونده الکترونیکی برای کاربران دادگاه، تسهیل کرده است.

در سال ۲۰۱۷:

دسترسی به برق: گرجستان قابلیت اطمینان از عرضه برق را با در نظر گرفتن جریمه‌هایی برای شرکت برق به دلیل داشتن امتیازات بسیار بد در سیستم سالانه شاخص متوسط تداوم قطعی برق و سیستم شاخص متوسط تداوم نوسان نسبت به سال گذشته را بهبود بخشیده است. همچنین کشور گرجستان دستور داد تا شرکت برق به مشتریان با استفاده از قطعی برق برنامه‌ریزی‌شده اطلاع‌رسانی کند.

ثبت مالکیت: گرجستان کیفیت مدیریت زمین را از طریق افزایش پوشش کل نقشه‌ها به‌طور خصوصی، با در دست داشتن نقشه قواره‌های زمین در شهر تجاری اصلی بهبود بخشیده است.

حمایت از سرمایه‌گذاران خرد: گرجستان حمایت از سرمایه‌گذاران خرد را با افزایش سهم و حقوق سهامداران در تصمیمات عمده شرکت و شفافیت مالکیت و ساختارهای کنترلی، تقویت کرده است.

پرداخت مالیات: گرجستان پرداخت مالیات را تسهیل کرده است از طریق لغو بخش اضافی سودهای حاصل از مالیات بر درآمد شرکت و بهبود در کارایی سیستم‌های آنلاین به‌کاررفته به‌منظور بایگانی سودهای حاصل از ارزش‌افزوده.

تجارت فرامرزی: گرجستان انطباق مستندات واردات و صادرات را سریع‌تر کرده است از طریق بهبود سیستم پردازش سند الکترونیکی. همچنین یک گزینه ارسال سند الکترونیکی پیشرفته را ارائه کرده است.

در سال ۲۰۱۸:
دسترسی به برق: کشور گرجستان با گرفتن هزینه‌های اتصال برای مشتریان جدید، برق را مقرون به‌صرفه‌تر ساخته است.

حمایت از سرمایه‌گذاران خرد: گرجستان حمایت از سرمایه‌گذاران خرد را با آسان ساختن شکایت مدیران در دعاوی معاملات زیان‌ده میان طرفین مدعی تقویت کرده است. همچنین با افزایش سهم و حقوق سهامداران در تصمیمات عمده شرکت و شفافیت مالکیت و ساختارهای کنترلی.

ورشکستگی و پرداخت دیون: کشور گرجستان، حل ورشکستگی و پایان کسب‌وکار را تسهیل کرده است به‌وسیله سهل‌الوصول‌تر کردن
اقامه دعاوی در مورد ورشکستگی برای بدهکاران و بستانکاران؛ همچنین بهبود بخشیدن به شروط رفتاری قراردادها در طول پروسه ورشکستگی و پذیرفتن مشارکت بیشتر طلبکاران در تصمیمات مهم در طول پروسه اقامه دعاوی را انجام داده است.

در سال ۲۰۱۹:

شروع کسب‌وکار: کشور گرجستان شروع به کسب‌وکار را با اجازه دادن به ثبت مالیات بر ارزش‌افزوده داوطلبانه در زمان پیوستن به محیط کسب‌وکار تسهیل کرده است.

پرداخت مالیات: کشور گرجستان پرداخت مالیات را با استفاده از تقسیم مالیات بر درآمد روی سودهای توزیع‌شده به‌جای سودهای مالیاتی آسان‌تر کرده است. در همان زمان پرداخت مالیات را با مالیات بر ارزش‌افزوده الزامی اعمال‌شده روی پیش‌پرداخت کالاها و خدمات دشوارتر کرده است.

اجرای قراردادها: کشور گرجستان قراردادهای اجرایی را با معرفی تصادفی و خودکار پرونده‌ها جهت تقسیم وظیفه به قضات در سراسر دادگاه‌ها تسهیل کرده است.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

همان‌طور که مشاهده می‌شود کشور ایران، در سال ۲۰۱۵ در شاخص شروع کسب‌وکار دست به اقدام اصلاحی زده و سیستم ثبت شرکت‌ها و رزرو اسامی را ساده‌سازی کرده است اما این اقدام اصلاحی هیچ تأثیری در بهبود رتبه ایران در این شاخص نداشته و سال‌به‌سال بدتر شده است. در شاخص دسترسی به برق نیز با وجود ایجاد تسهیل، رتبه این شاخص تنها در سال ۲۰۱۶ بهبودیافته اما دوباره بیشتر شده است.

در شاخص اجرای قراردادها نیز قضیه بر همین منوال است. اما ایران در شاخص تجارت فرامرزی در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹ دو مورد اقدام اصلاحی انجام داده که اولی منجر به بهبود شده است و اما اثر دومی موکول به نتایج ۲۰۲۰ بانک جهانی است. همچنین در سال ۲۰۱۹ در شاخص پرداخت مالیات دست به راه‌اندازی سیستم برخط جهت سهولت در پرداخت مالیات کرده که نتایج آن در سال بعد قابل‌بررسی است.

اما اقدامات اصلاحی کشور گرجستان از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ تقریباً دو برابر کشور ایران بوده است. اقدامات اصلاحی در شاخص اخذ مجوز ساخت در سال ۲۰۱۶، منجر به بهبود رتبه در سال ۲۰۱۷ شده اما دوباره کاهش‌یافته است. با توجه به اقدامات اصلاحی در شاخص‌های دسترسی به برق و ثبت مالکیت ابتدا بهبود و سپس افت داشته است، اما این‌که می‌گوییم افت منظور ما مثلاً این است که در شاخص ثبت مالکیت از رتبه ۴ به رتبه ۵ رسیده است پس به‌طورکلی تفاوت رتبه‌ها زیاد نیست. پس از اقدامات اصلاحی در پرداخت مالیات و تجارت فرامرزی، حمایت از سرمایه‌گذاران خرد و اجرای قراردادها به‌صورت کلی بهبود و در شاخص ورشکستگی افت داشته است. در شاخص شروع کسب‌وکار در سال ۲۰۱۹ یک اقدام اصلاحی انجام داده که نتیجه آن در سال ۲۰۲۰ مشخص خواهد شد. گرجستان تنها در اخذ اعتبارات اقدامی نداشته و با اخذ رتبه ۱۲، وضعیت محیط کسب‌وکار کشور در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ تغییری نکرده است.

اهمیت موضوع در آنجاست که کشور گرجستان در سال ۲۰۱۶ دست به ۷ اقدام اصلاحی زده و به‌طورکلی طی سال‌های ذکرشده در ۹ شاخص از ۱۰ شاخص سهولت انجام کسب‌وکار، اصلاحات مؤثری انجام داده که منجر به بهبود دائمی و مقطعی شده است. پس نکته حائز اهمیت این است که بیشتر اصلاحات کشور گرجستان در زمینه سهولت کسب‌وکار منجر به بهبود شرایط شده اما در ایران برعکس بوده است. این در شرایطی است که بهبود و ارتقا رتبه در رتبه‌های تک‌رقمی همچون گرجستان بسیار دشوار بوده و رقابت شدیدی میان کشورها وجود دارد درحالی‌که در رتبه‌های بالا با اقدامات مؤثر کمتر می‌توان به‌شدت امتیاز و رتبه کشور را ارتقا بخشید.

پس می‌توان نتیجه گرفت طی دوره موردبررسی ایران تنها دو پله و گرجستان با تمام دشواری‌ها نه پله ارتقا داشته است به عبارت بهتر اقدامات اصلاحی در ایران بسیار تأثیر اندکی بر فضای کسب‌وکار داشته است که نیازمند اهتمام جدی دولت و بخش خصوصی و نهادهای عمومی جهت اجرا و تحقق برنامه‌ها و اهداف مندرج در قوانین اقتصادی مربوطه همچون قانون بهبود مستمر کسب‌وکار، قانون رفع موانع تولید و قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ و قوانین برنامه توسعه پنجم و ششم هستیم.