درسهای چرنوبیل برای محققان علوم اجتماعی
گروه اجتماعی: هر چند زمان زیادی از استفاده از علوم تجربی برای برساختن جامعه شناسی به عنوان یک علم گذشته و دیگر علوم اجتماعی بعنوان شاخه ای از علوم که حدود و ثغور خود را دارد شناخته شده است، اما هنوز هم برخی مثالها در‌حوره علوم تجربی می تواند به ما راه درست برای تحقیق در مسائل اجتماعی را نشان دهد.
به گزارش بولتن نیوز به نقل از کانال تلگرامی تحقیقات رسانه های اجتماعی، جدیدترین نمونه، سریال چرنوبیل است. من در اینجا به بعد فنی سریال کاری ندارم، همچنین دلالت های متعدد سیاسی، اجتماعی و‌فرهنگی این سریال محل بحث نیست بلکه می خواهم به دو مورد ساده در سریال اشاره کنم که می تواند به عنوان یک الگو برای محققان علوم اجتماعی مورد توجه باشد.
به مکالمه پروفسور لگاسف و بوریس در قسمت سوم این سریال دقت کنید:
لگاسف: یه جهش زیاد توی زکرونیوم 95 اتفاق افتاده.
بوریس: معنی این چیه؟
لگاسف: جریان ذوب شدن مواد شروع شده.
این مکالمه حاوی نکته ای ساده ولی بسیار مهم درباره تحقیق در علوم اجتماعی است: تفسیر کردن داده ها. اینکه هر افزایش یا کاهش در داده های ما معنا دارند. زمانی که تغییرات در داده های علوم تجربی رخ می دهد براحتی تفسیر می شوند و پذیرش این تفسیرها برای دیگران نیز راحت تر است اما ما در علوم اجتماعی اغلب چنین نمی کنیم. نشریات علمی- پژوهشی ما پر از آمار و ارقام است، خصوصا در تحقیقات کمی اما آیا محققان ما در تفسیر داده های خود توانسته اند موفق باشند؟ بعنوان نمونه اگر تحقیقی در ده سال گذشته انجام شده باشد و میزان اعتماد در بین مردم را 85 درصد بدست آورده باشد و همان تحقیق، امسال این عدد را 50 درصد تخمین بزند فاجعه ای که رخ داده کمتر از فاجعه چرنوبیل نیست اما کمتر پیش می آید که سیاستگذاران و عامه با دیدن چنین نتایجی به این برداشت رسیده و آن را بپذیرند. در اینجا چند نکته مهم وجود دارد. اول اینکه سنجه های ما برای اندازه گیری متغیرها در علوم اجتماعی باید دقیق باشد و اصلاحا روا و پایا باشد منتها آنچه که در دید کای می توان گفت این است که در تحقیقات کمّی در ایران با روایی و پایایی به مثابه مفاهیمی فرمایشی که یک یا دو فرمول تکراری و ساده آنها را اندازه گیری می کنند برخورد می شود در حالیکه مطلقا اینگونه نیست. از دست رفتن اعتبار علوم اجتماعی در کشور تا حدی به همین دلیل است. تحقیقاتی که بنیان روش شناختی قوی ای ندارند و به دلیل متقن نبودن سنجه ها، تحلیل ها و نتایجشان جدی گرفته نمی شود. گام بعدی، تلاش برای تفسیر درست داده ها و نتایج است. وقتی که از استحکام و قدرت سنجه های خود مطمئن باشیم، آنگاه افزایش 10 درصدی یک متغیر یا کاهش 5 درصدی آن مانند افزایش میزان زکرونیوم در نیروگاه چرنوبیل مهم خواهد بود و معنای خودش را خواهد داشت. درآوردن دقیق این معنا کار محققان خبره است. البته تا اینجا، کار محققان است اما اینکه در صورتی که چنین تحقیقاتی با سنجه های معتبر انجام شده و تفسیرهای دقیقی هم ارائه شود، تا چه اندازه بر سیاستگذاری ها تاثیر خواهد داشت بحث دیگری است، منتها گام اول تاثیر بر سیاست ها و برنامه ها، رعایت این اصول توسط محققان است.
در جای دیگری از سریال، لگاسف با کومیوک درباره دلیل حادثه صحبت می کنند و هر دو معتقدند که انفجار چنین راکتوری امکان پذیر نیست. اینجاست که تصمیم میگیرند به تحقیق درباره علت این حادثه بپردازند و لگاسف به کومیوک می گوید: ما باید بفهمیم که اون شب دقیقا چه اتفاقی افتاده. لحظه به لحظه، تصمیم به تصمیم. چرا که اگه ما نتونیم بفهمیم چرا این اتفاق رخ داده، بازم این اتفاق میفته.
نکته مهم در اینجا وظیفه محقق است. شناخت مسئله، دلایل رخ دادن آن و تلاش برای پیش بینی حوادث بعدی بر اساس مسئله تحلیل شده. همین زنجیره ساده در خیلی از تحقیقات علوم اجتماعی رعایت نمی شود و این دلیلی دیگر برای ضعف این تحقیقات است. علاوه بر این، در اینجا بر نقش نظریه نیز تاکید می شود اینکه ما بتوانیم از داده های خود و مسئله پیش رو به نظریه و مدلی برای درک آنچه اتفاق افتاده و شرایطی که مجددا آن اتفاق را ممکن می سازد برسیم. مانند مورد قبلی، اغلب چیزهایی که به عنوان مدل و نظریه در تحقیقات علوم اجتماعی ما ارائه می شود، مواردی صوری و ساده هستند که نه قدرت تحلیل و تبیین دارند و نه قدرت پیش بینی کنندگی و به همین دلیل هم جدی گرفته نمی شوند.
دیدن لگاسف بعنوان یک محقق علوم اجتماعی و حادثه چرنوبیل به عنوان یک رخداد اجتماعی، تفسیر متفاوتی از سریال بدست می دهد؛ تفسیری که در آن دیگر سوال اصلی این نیست که چگونه ممکن است یک راکتور RBMK منفجر شود، بلکه سوال اساسی این است که چگونه ممکن است یک نظام اجتماعی قدرمند و رسوخ ناپذیر متلاشی شود؟
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
