نقش تعاونی‌ها در اشتغال اقشار کم‌درآمد

به گزارش بولتن نیوز، با وجود فرصت‌های برابر یا نابرابری که جوامع مختلف برای رشد و ارتقای هر یک از اعضای خود فراهم می‌کنند، همواره و در تمام جوامع بشری دارای قشربندی اجتماعی، گروه‌ها و قشرهایی یافت می‌شوند که از قدرت لازم برای اثربخشی در تصمیم‌گیری‌های کلیدی مسئولان در جهت بهبود زندگی خود برخوردار نیستند. چنین افراد و گروه‌هایی را می‌توان ذیل عنوان اقشار کم‌درآمد گرد آورد که با وجود مبارزه با فقر و نابرابری اجتماعی و گسترش عدالت اجتماعی در قالب اهداف اعلام شده جمهوری اسلامی ایران در قانون اساسی، هم‌چنان با معضلات زیادی به ویژه در حوزه اشتغال روبه‌رو هستند.

در این زمینه در پژوهشی که اسماعیل جهانی دولت‌آباد، استادیار جامعه‌شناسی گروه تاریخ و جامعه‌شناسی دانشگاه محقق اردبیلی و رحمان جهانی دولت‌آباد، دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه خوارزمی انجام داده‌اند، آمده است: «در زمینه مشاغل خانگی، مطالعات انجام یافته حاکی از آن است که در کشورهای جهان سوم درصد کمی از زنان روستایی در این زمینه مشغول به کار هستند و متأسفانه کار خانگی این عده نیز در قالب نهاد یا مؤسسه خاصی تعریف نشده است. چنانچه مثلاً قالی‌بافی در سازمان صنایع‌دستی تعریف شده است و سایر مشاغل به فراموشی سپرده می‌شوند.»

محققان در این پژوهش می‌گویند: «این وضعیت در واقع یکی از مهم‌ترین عواملی است که باعث شده کشور ما با وجود برخورداری از امکانات و منابع طبیعی و انسانی گسترده، با نرخ بالای بیکاری نیز مواجه باشد که به اعتقاد کارشناسان، این مساله تا حدودی ریشه در عدم استفاده از پتانسیل‌ها و توانمندی‌های افراد دارد، با بهره‌گیری از این توانمندی‌ها می‌توان بیکاری و معضلات احتمالی حاصل از آن را کاهش داد.»

این پژوهش که با حمایت دانشگاه محقق اردبیلی انجام گرفته به دنبال پاسخگویی به این سوال است که نقاط قوت و ضعف شرکت‌های تعاونی و مشاغل خانگی از منظر سامان بخشی به مشکلات اقشار کم‌درآمد کدامند و این شرکت‌ها چگونه می‌توانند در توانمندسازی و ایجاد اشتغال برای طبقات کم‌درآمد جامعه عملکرد موثرتری داشته باشند؟

مطالعه حاضر از نظر هدف، پژوهشی کاربردی و برحسب ماهیت پژوهش، توصیفی تحلیلی زمینه‌یاب است. شرکت‌های تعاونی فعال در زمینه تولید و به طور خاص شرکت‌های تعاونی فرش دستباف به دلیل گستردگی در سراسر کشور و نیز سهم قابل توجه اشتغال در این بخش به عنوان جامعه مورد بررسی انتخاب شد. ۳۰ مورد از تعاونی‌های فرش دستباف فعال در شهر تهران به عنوان نمونه مورد بررسی در مطالعه حاضر انتخاب شد.

در این راستا میزان درآمد و توانایی مالی، دسترسی به وام و تسهیلات دیگر، آگاهی اجتماعی، تعامل اجتماعی، مشارکت اجتماعی، احساس شایستگی، احساس اعتماد، احساس مؤثر بودن، احساس معنی‌دار بودن و احساس آزادی عمل مورد بررسی قرار گرفت.

در این پژوهش آمده است: «به طور کلی وضعیت توانمندی اقشار ضعیف تحت پوشش شرکت‌های تعاونی چندان رضایت‌بخش نبوده و در این خصوص شرکت‌های تعاونی چندان موفق عمل نکرده‌اند. این اقشار به لحاظ توانمندی اقتصادی وضعیت به مراتب بدتری را در مقایسه با وضعیت اجتماعی و روانی خود دارند.»

محققان در این مطالعه می‌گویند: «وضعیت درآمدی، قدرت پس‌انداز، برخورداری از انواع تسهیلات و اعتبارات، تأمین هزینه‌های تولید، فروش محصولات تولیدی و … مربوط به اقشار یاد شده نامطلوب است. عملکرد شرکت‌های تعاونی نیز کاملاً با این موضوع همخوانی داشته و نشان می‌دهد که عملکرد آن‌ها در توانمندسازی اقتصادی این اقشار نازل‌تر از ملاحظات روانی و اجتماعی است. این در حالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد که عملکرد اقتصادی تعاونی‌ها در توانمندسازی به معنای واقعی اقشار فقیر، بسیار می‌تواند مؤثرتر از عملکردهای دیگر باشد.»

جهانی دولت‌آباد و همکارش در این پژوهش می‌گویند: «نتایج نشان می‌دهد که برای توانمندی اقشار فقیر توسط شرکت‌های تعاونی لازم است که ابتدا شرکت‌های تعاونی ابزار این کار را داشته و در واقع خودشان توانمند باشند. در این خصوص اولویت با ملاحظات اقتصادی است که باید مورد توجه قرار گیرد و ملاحظات اجتماعی و روانی در اولویت‌های بعدی و مشروط بر ملاحظات اقتصادی هستند.»

طبق این مطالعات «در نهایت اقدامات در زمینه توانمندسازی روانی شاغلان این حوزه‌ها مربوط می‌شود که احساس شایستگی (خودکارآمدی)، احساس اعتماد، احساس مؤثر بودن، احساس معنی‌دار بودن و احساس آزادی عمل از مؤلفه‌های مورد توجه در این زمینه است. دستیابی به توانمندی اقشار کم‌درآمد توسط تعاونی‌ها و برون‌رفت از وضع موجود در این خصوص نیازمند این است که با اقدامات راهبرد تدافعی شروع و پس از گذر از اقدامات بازنگری، محافظه‌کارانه و در نهایت تهاجمی به وضعیت ایده‌آل نائل شویم. بنابراین همانطور که مشاهده می‌شود توانمندی اقشار فقیر توسط تعاونی‌ها هنوز در اول راه بوده و نیاز به برنامه‌ریزی‌های مختلف کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت در این خصوص دارد.»

این پژوهش در سی‌وششمین شماره دوره نهم فصلنامه "برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی" منتشر شده است.