«پس بیار لعنتی»

گروه ادبیات، نشر  و رسانه: برای تعیین سرانه مطالعه راه‌های مختلفی وجود دارد، اما از هر راهی که محاسبه کنیم، سرانه مطالعه در کشور ما رقم بسیار پایینی است. با وجود اقداماتی که وزارت ارشاد در حوزه ترویج کتاب و کتابخوانی انجام می‌دهد، این رقم افزایش قابل ملاحظه‌ای نداشته است. اما چند وقتی است که پویش‌های مردمی در این زمینه به راه افتاده و با استقبال خوبی هم روبه‌رو بوده‌اند. سوال این‌جاست که چه زنگ خطری در جامعه، دوستداران کتاب را بر آن داشته تا در زمینه ترویج کتابخوانی فعالیت کنند؟

کتاب می‌دهیم، بی‌هیچ!

به گزارش بولتن نیوز به نقل از روزنامه ابتکار، چندی پیش کانالی به راه افتاد با نام «بوکتاب» که با شعار «بی‌هیچ، کتاب قرض می‌دهیم. کاش بخوانی، کاش برگردانی» در ساعات‌ خاص و مکان‌های مشخص شده، کتاب‌هایی را در اختیار علاقه‌مندان کتاب قرار می‌داد تا پس از خواندن آن را بازگردانند که با استقبال خوبی روبه‌رو شد.

امروز «بوکتاب» در شهرهای مختلف کتاب به امانت می‌گذارد. هفته گذشته در توییتر، یک حرکت مشابه برای تهرانی‌ها آغاز شد. امین 32 ساله است و در تهران زندگی می‌کند. او تا آخر دبیرستان درس خوانده و حالا مشغول فیلم‌سازی است. گاهی هم در هنرستان‌ها تدریس می‌کند. حدودا یک هفته پیش او کانالی را با عنوان «پس بیار لعنتی» برای امانت دادن کتاب راه‌اندازی کرد.

امین درباره انگیزه‌اش برای راه‌اندازی این پویش به « ابتکار» می‌گوید: من از قدیم با کتاب مانوس بودم، خیلی هم به کتابخانه می‌رفتم. اما امروز دیگر کتابخانه‌ها آن برو و بیاهای قدیم را ندارند، کتاب‌ هم خیلی گران شده و بچه‌های دبیرستانی شاید دیگر نتوانند با پول توجیبی‌شان کتاب بخرند. من خیلی از کتاب‌هایم را خوانده‌ام و فرصتی زیادی برای مطالعه ندارم. احساس کردم این کتاب‌ها فقط خاک می‌خورند، گاهی همین کتاب‌ها را به شاگردانم می‌دادم، به ذهنم رسید این حرکت را کمی بزرگ‌تر کنم.

ادمین‌های تلگرامی، مدیران فرهنگی امروزند

امین درباره دلیل احساس تکلیف برای راه‌اندازی این پویش، با وجود این‌که اصل وظیفه بر عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، می‌گوید: مدیران دولتی و کسانی که در جایگاه تصمیم‌گیری قرار می‌گیرند شاید با بطن جامعه در تماس نباشند و با آنها فاصله داشته باشند. این مسئولان اصلا مخاطب را نمی‌شناسند، چون خودشان در سطحی از جامعه زندگی می‌کند و با افرادی رفت‌و‌آمد دارند که درصد خیلی کمی از جامعه را تشکیل می‌دهند.

متاسفانه مسئولان ما کسانی که در خیابان‌ها هستند را به عنوان سیاهی لشکر می‌بینند و شناختی از هوش مخاطب ندارند. سلیقه جوانان با آنچه مدیران می‌خواهند کاملا متفاوت است. نظام کارهای فرهنگی در جامعه ما پوسیده است. بنابراین خودمان باید به فکر باشیم. بچه‌های دهه 70 و 80 خیلی کتاب نخوانده‌اند. زمان نوجوانی ما هم نهادی نبود اما کتاب ارزان بود. امروز کتاب آنقدر گران شده که نوجوان پول خرید کتاب ندارد، فضای مجازی هم آن‌ها را سرگرم کرده است. امروز کسی که اختیار فضای فرهنگی را به دست دارد و آن را مدیریت می‌کند، ادمین‌های کانال‌های تلگرامی هستند.

عملا کس دیگری نمی‌تواند کاری بکند و کاری هم نمی‌کند. کارهای فرهنگی انجام شده بیشتر کیلویی و برای بیلان‌ کاری است تا بگویند در سال گذشته این میزان کار فرهنگی کردیم، این تعداد جلد کتاب در اختیار نهادهای کتابخوانی یا شهرداری و مترو قرار دادیم. اما کسی توجه نمی‌کند که من جوان به سراغ چنین کتاب‌هایی نمی‌روم و برایم جالب نیست. همه فقط توهمی از مخاطب دارند و مخاطبان واقعی را به امان خدا رها کرده‌اند.

او درباره اهمیت کتابخوانی و تاثیرش در جوانان و جامعه می‌گوید: اگر جوان‌ها کتاب بخوانند موضوعات مشترک بیشتری برای برقراری ارتباط با هم خواهیم داشت. وقتی کتاب خوانده شود، افراد رشد کرده، در نتیجه جامعه رشد می‌کند. کتاب داستان خواندن در حد یک سفر است، مثل ماشین زمان می‌ماند. لذتی دارد که اگر اعتیاد به آن شروع شود دیگر با هیچ چیز قابل جابه‌جایی نیست. کسی که با کتاب انس می‌گیرد، کم‌کم می‌آموزد که برای آن پول بپردازد و این باعث می‌شود، پول وارد چرخه فرهنگی شود. ما فقط ایجاد انگیزه می‌کنیم. وقتی لذت کار فرهنگی ایجاد شود، آن وقت کالاهای فرهنگی جزو سبد خانوار قرار می‌گیرند.

کتاب‌ها برآیند میل ناشران هستند

همایون امیرزاده، مشاور اجرایی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، درباره اینکه چرا کتاب‌هایی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فراهم می‌کند، نیاز همه مخاطبان را برطرف نمی‌کند، به « ابتکار» می‌گوید: عموما نگاه کمیته خرید کتاب وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی به کتاب‌های عمومی است. به همین دلیل خیلی از کتاب‌های آموزشی، درسی، کمک‌آموزشی یا دانشگاهی متولیان خودشان را دارند. در واقع این نوع کتاب‌ها درست است که از وزارت فرهنگ و ارشاد مجوز دریافت می‌کنند اما وزارتخانه‌ها و ارگان‌های مرتبط وجود دارند که متولی این بخش هستند.

او درباره کتاب‌هایی که در کمیته خرید مطرح می‌شوند، می‌گوید: این ها عموما کتاب‌هایی هستند که بر اساس میل و درخواست خود ناشران وارد کمیته می‌شود و از بین این کتاب‌ها که وارد کمیته می‌شود بر اساس فرآیندی، پس از داوری و ارزیابی، تعدادی از این کتاب‌ها با توجه به وضعیت اعتباری و رویکرد محتوایی خریداری می‌شود. طبیعتا با توجه به اینکه ورودی کتاب‌ها به هیات انتخاب و تایید کتاب امری اختیاری است.

برخی از ناشران کتاب‌های عمومی که اتفاقا می‌توانند در زمره ناشران پرمخاطب قرار بگیرند شاید تمایل نداشته باشند از این طریق اقدام کنند و بخواهند کتاب‌های‌شان از راه‌های دیگری در اختیار مخاطبان قرار بگیرد. این ناشران با توجه محدودیت‌های اعتباری یا دلایل دیگر ممکن است کتاب‌های‌شان را به کمیته خرید کتاب ندهند. بحثی که در توزیع کتاب دنبال می‌شود عمدتا ناظر بر ورودی‌های کتاب به کمیته خرید کتاب است. کمیته خرید کتاب وزارت ارشاد برآیند همه نشر عمومی کشور نیست، برآیند میل و رضایت ناشران در ارائه کتاب به این کمیته است. طبیعتا همه نیازها برطرف نمی‌شود اما یک سری مجموعه‌ها و پویش‌ها و حتی کتابخانه‌های عمومی و تخصصی اعلام نیاز در برخی از منابع می‌کنند. آنگاه به صورت ویژه کتاب بر اساس اعتبارات در اختیار تهیه می‌شود و در اختیار مجموعه‌ها قرار می‌گیرد.

حمایت می‌کنیم

هر پویش مردمی مسلما برای ادامه بقا نیازمند حمایت دولتی است. امیرزاده درباره حمایت وزارت ارشاد از پویش‌های مردمی درخصوص کتاب و ترویج کتاب‌خوانی می‌گوید: از حدود سه سال پیش چند اقدام در حوزه ترویج کتاب و کتابخوانی در معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آغاز شد، یکی از این فعالیت‌های ترویجی نگاه به گروه‌ها و مروجان کتاب و کتابخوانی است. بسیاری از علاقه‌مندان به کتاب در کشور به صورت خودجوش و فارغ از اقدامات دولتی فعالیت می‌کنند. این گروه‌ها هم، گروه‌های مذهبی و گروه‌های فرهنگی و هنری است که در روستا و شهر و مجموعه‌های مختلف حضور دارند. اولین اقدامی که در این فعالیت‌های ترویجی انجام شد، شناسایی این مروجان کتاب بود. در فرآیند شناسایی گروه ها و افراد مروج کتاب و کتابخوانی چیزی نزدیک به 400 گروه و فرد مروج کتاب شناسایی شد.

در جشنواره‌ای طرح‌های ترویجی این مجموعه‌ها به داوری گذاشته شد و مروجان کتاب از دو سال پیش تا امروز مورد توجه قرار گرفته‌اند و حتی این گروه‌ها انتخاب و معرفی و از تلاش‌های‌شان قدردانی می‌شود و تا جایی که ممکن باشد مورد حمایت قرار می‌گیرند. در بحث ترویج کتاب و کتابخوانی علاوه بر این که آن‌ها شناسایی شدند اقدام به نهادسازی در این زمینه شده است. از مجموعه مروجان در سراسر کشور از دل این گروه‌های مروج یک مجمع عمومی بزرگی شکل گرفته که هیات امنا، هیات موسس و هیات مدیره دارند که هم استان‌های درگیر علاقه‌مند به موضوعات ترویجی در این نهاد جدید حضور دارند و هم گروه‌های مروج و این گروه‌ها بین ارگان‌های دولتی، ارگان‌های رسمی و خصوصی و فعالیت‌هایی که پایه‌گذاری شده ارتباط منطقی برقرار می‌کنند. این مجموعه فعالیت‌هایی است که وزارت فرهنگ و ارشاد در این زمینه دنبال می‌کند.

او درباره امکان پیوستن افرادی که به صورت مجازی و شخصی در زمینه ترویج کتابخوانی فعالیت می‌کنند، می‌افزاید: این افراد می توانند به این انجمن بپیوندند . در سال گذشته حتی در حوزه مجازی، همانطور که امسال در هفته کتاب و کتابخوانی تلاش خواهد شد که شناسایی شوند، هم مورد تشویق و قدردانی قرار بگیرند و می‌توانند به شبکه بزرگ ترویج کتاب و کتابخوانی پیوند بخورند و با مراجعه به دبیرخانه واقع در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی معاونت فرهنگی مراجعه کنند و از آنجا اطلاعات کسب کنند یا به خانه کتاب مراجعه کنند و در این زمینه نقش برجسته‌تری ایفا کنند.