سلامت روان بی‌قانون، بیماران روان در غربت

به گزارش بولتن نیوز، نام این قانون سال‌ها پیش بر سر زبان‌ها افتاد و قرار بود با تصویب آن حقوق شهروندی این گروه از بیماران مورد توجه قرار گیرد. آخرین اظهار نظرها در این خصوص به سال گذشته بازمی‌گردد و  دکتر احمد حاجبی -مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت- درباره وضعیت تصویب این قانون توضیح داده بود که "پیش‌نویس آن به کمیسیون اجتماعی مجلس تحویل داده شده است و منتظر اعلام نتیجه آن هستیم. " او هدف از تدوین  این قانون را حفظ حقوق بیمار، خانواده و جامعه اعلام کرده بود.  

حقوقی که حاجبی از آن یاد می‌کند مواردی مانند حق اشتغال، تسهیل در روند قیومیت خانواده، پیگیری وضعیت درمان و مراقبت از بیمار و همچنین حقوق خانواده آنها را در بر می‌گیرد. یکی از  مواردی که تا امروز به آن توجه نشده‌ است راه‌اندازی شبکه‌ای منظم برای پیگیری درمان بیماران دچار اختلال روان است؛ حقی که فعالان این حوزه تاکید می‌کنند از این بیماران گرفته شده است.

لیلا محمدی- عضو هیئت مدیره انجمن حمایت از بیماران اسکیزوفرنی- یکی از کسانی است که زمان زیادی با بیماران دچار اختلال روان کار می‌کند. او تعریف نشدن سیستمی برای تشخیص، درمان و پیگیری مراقبت از این بیماران را از مهم‌ترین مشکلات آنها می‌داند. محمدی تاکید می‌کند که امروز نبود این سیستم، روند درمان بیماران را مختل می‌کند.

وی در گفت‌وگو با ایسنا درباره تجربه خود از  درمان این بیماران می‌گوید: اگر بیماران دچار اختلال روان تحت پوشش بهزیستی باشند، سالیانه یکبار می‌توانند با کمک این سازمان و به صورت رایگان بستری شوند، اما بهزیستی هزینه بیش از یکبار  بستری را قبول نمی‌کند. بسیاری از این افراد نیز به مراکز روزانه مراجعه نمی‌کنند؛  به همین دلیل میزان بازگشت بیماری در آنها زیاد است و باید دو تا سه بار در سال بستری شوند.

محمدی ادامه می‌دهد: مراکز دیگری که این بیماران بتوانند به صورت رایگان یا منسجم از خدمات روانپزشکی برخوردار شوند، وجود ندارد. آنها دارای اختلالات مزمنی هستند و به همین دلیل باید برنامه‌ یا شبکه‌ای ترتیب داده شود که اگر بیمار برای ادامه درمان مراجعه نکرد، روانپزشک یا پرسنل مجموعه پیگیر او باشند؛ این موضوع کمک می‌کند شدت بازگشت بیماری و هزینه‌های درمان کاهش پیدا کند. وزارت بهداشت نیز می‌تواند از طریق تصویب قوانین و چهارچوب‌هایی، به این موضوع سامان دهد.

"مراقبت پس از درمان" حلقه‌ای مفقوده
 

محمدی تاکید می‌کند: وجود مراکز بازتوانی و نگهداری از این بیماران بخش مهمی‌ از حقوق شهروندی آنها است؛ چون بسیاری از آنها نمی‌دانند برای مراقبت و ادامه درمان به جز خانه خود، باید کجا بروند و چه کنند؟ جایی برای آنها تعریف نشده‌است. تنها خانواده از این بیمار مراقبت می‌کند و بسیاری از اوقات حق آنها برای استراحت و تفریح گرفته می‌شود. از طرف دیگر ممکن است این بیماران مورد سوء استفاده یا خشونت قرار گیرند؛  چون ممکن است خانواده از اینکه باید این همه سال بار سنگین مراقبت از بیمارش را تحمل کند، خسته شود.

او معتقد است باید قوانینی تصویب شود که مقداری از بار بر دوش خانواده‌ها کاسته شود.

عضو هیئت مدیره انجمن حمایت از بیماران اسکیزوفرنی همچنین اضافه می‌کند: در بسیاری از کشورها قوانینی تعریف شده‌ است که طبق آن در یک شبکه، وضعیت بیمار و درمان او پیگیری می‌شود و خانواده مسئولیت اندکی دارد، اما در ایران بیمار بعد از ترخیص، اگر دوست داشت برای ادامه درمان مراجعه می‌کند و اگر نخواست وضعیت او به هیچ وجه پیگیری نمی‌شود.

وی ادامه می‌دهد: در ایران ۹۰ درصد مسئولیت این بیماران بر عهده خانواده است. وقتی بیماری زود تشخیص داده  نمی‌شود، ممکن است بعضی از آنها در جایگاه پدری یا مادری قرار گیرند؛ در نهایت این بیماری و رفتارهای ناشی از آن به عنوان حق آنها در نظر گرفته می‌شود. قانونی نیز وجود ندارد تا پدر یا مادری که مشکل دارد را از خانواده جدا کند؛ آنها می‌توانند خانواده خود را هم بیمار کنند. بیمار دچار اختلال روان نشانه‌ای ندارد و همین موضوع باعث غفلت از آنها می‌شود و نیازها و حقوق آنها در نظر گرفته نمی‌شود.

جای خالی اورژانس بیماران دچار اختلال روان

بخش دیگری از مشکلات بیماران دچار اختلال روان انتقال آنها به مرکز درمانی در موارد اورژانسی است؛ زمانی که بیماری آنها با شدت بیشتری بازگشته است و نمی‌توان روال عادی را برای انتقال آنها به بیمارستان روانپزشکی طی کرد. محمدی از این وضعیت گلایه می‌کند و می‌گوید: ما بیماران زیادی داریم که وقتی حال‌شان بد می‌شود، خانواده جرات نمی‌کند او را به بیمارستان منتقل کند یا برای ویزیت دکتر ببرد. اگر با سامانه ۱۲۳ هم تماس بگیرند و درخواست کمک کنند، به آنها گفته می‌شود تنها در صورت حضور نیروی انتظامی بیمار را منتقل می‌کنیم. اورژانس بیمارستانی نیز می‌گوید اگر اتفاقی برای پرسنل من بیفتد چه کسی پاسخگو خواهد بود؟ حتی نیروی انتظامی نیز درباره بیماران روان واکنشی نشان نمی‌دهد.

او اضافه می کند: هیچ برنامه‌ای برای موارد اورژانسی انتقال بیماران به مراکز درمانی وجود ندارد. برای بیمارستان‌های روانپزشکی هم چنین مسئولیتی تعریف نشده است؛ آنها می‌گویند فرزندتان را راضی کنید که به بیمارستان بیاید. علاوه بر این موضوع باید روند مصرف داروها در بیمار روانی که اختلالات مزمن دارد به صورت قانونی پیگیری شود.

محمدی به موضوع سلامت خانواده این بیماران  نیز اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: بهزیستی موظف است هزینه نگهداری این بیماران را به صورت یارانه بپذیرد ولی این اتفاق نمی‌افتد. خانواده‌ها نیز بعد از مدتی فرسوده می‌شوند؛ خانواده‌ای که مدتها است از فرزند بیمار خود مراقبت می‌کند و هر روز با سختی‌هایی روبرو است، نیاز به استراحت دارد و لازم است جایی وجود داشته باشد که بیمار برای مدتی به آنجا سپرده شود. اگر سیستم‌های سرپایی و ویزیت در منزل وجود داشته باشد بخشی از مشکلات خانواده بیماران رفع می‌شود.

این مراکز که محمدی تاکید می‌کند باید تعداد زیادی از آنها در ایران راه اندازی شود، مراکز نگهداری روزانه نام دارند که می‌توانند برای ساعاتی از بیمار نگهداری کنند یا او بتواند خدمات توانبخشی دریافت کند و خانواده آنها نیز آموزش‌هایی ببیند. به گفته او در حال حاضر تنها دو مرکز نگهداری روزانه از این بیماران وجود دارد.

عضو هیئت مدیره انجمن حمایت از بیماران اسکیزوفرنی درباره مراکزی که در ایران به درمان بیماران دچار اختلال روان کمک می‌کنند، می‌گوید: برخی مراکز به صورت کلینیک خصوصی فعالیت می‌کنند و هزینه ویزیت بالایی هم دارند. وزارت بهداشت نیز در حال حاضر از کارشناسان سلامت روان در خانه و پایگاه‌های بهداشت کمک می‌گیرد. این کارشناسان بیشتر در حوزه تشخیص اختلالات روانی فعالیت می‌کنند. مراکز بهزیستی نیز به صورت سرپایی بیمار می‌پذیرند و البته هزینه پایینی دارند. مراکز بستری روزانه نیز به تعداد بسیار کمی وجود دارند. در شهرستان‌ها نیز چنین مرکزی وجود ندارد. مراکزی نیز مانند آسایشگاه‌ها در زمینه نگهداری از معلولان ذهنی فعالیت می‌کنند.

قانون سلامت روان هنوز به تصویب نرسیده است

بر همین اساس جای قانونی ملی در حوزه سلامت روان که وظایف دستگاه‌های دست‌اندرکار را مشخص و این بیماران را به حقوق شهروندی و البته درمانی و مراقبتی خود برساند، همچنان خالی است؛ قانونی که سال‌ها پیش مطرح شده اما گویا در پیچ و خم‌های مراحل تصویب متوقف مانده است.

در هر حال به گفته علی اسدی - معاون دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت- این قانون فعلا در مجلس تصویب نشده است و نمایندگان در حال انجام تغییراتی روی آن هستند. او در گفت‌وگو با ایسنا درباره آخرین وضعیت این قانون می‌گوید: لایحه قانون سلامت روان به مجلس رفته است و در آنجا با توجه به پیشنهاداتی که مطرح شد، اصلاحیه‌هایی روی آن صورت گرفت. در این موارد کلیات قانون پذیرفته شده، اما هنوز تصویب نشده است. احتمالا آخرین تغییرات برای تصویب آن در حال انجام است.

وی ادامه می‌دهد: تصویب قانون سلامت روان از نظر سازمان بهداشت جهانی یکی از شاخص‌های مهم در نظام سلامت کشورها محسوب می‌شود. این لایحه کمک می‌کند بسیاری از حقوق شهروندی بیماران به آنها بازگردد. از طرف دیگر بحث انتخاب درمان و ارائه دهنده خدمات نیز در مراکز درمانی تسیهل می‌شود.  

به گفته اسدی قانون سلامت روان بحث حمایت‌های بیمه‌ای را نیز در بر می‌گیرد و منافع حقوقی و اجتماعی خانواده بیماران و کارکنان در ارتباط با آنها را نیز دنبال می‌کند.