کدامِ شما در فتنه‌اید؟!

گروه دین و اندیشه: حجت الاسلام دکتر سوزنچی از اساتید دانشگاه، هر روز یک آیه قرآن را با ترجمه و چند حدیث تفسیری و چند نکته در تدبر آن آیه منتشر می کند. بولتن نیوز نیز در راستای ترویج چنین اقدامات ارزشی این سلسله مطالب را به صورت روزانه منتشر می کند.

به گزارش خبرنگار بولتن نیوز، در مطلب امروز به آیه 5 و 6 سوره قلم پرداخته شده و در آن آمده است:

فَسَتُبْصِرُ وَ يُبْصِرُونَ؛ بِأَيِّكُمُ الْمَفْتُونُ

سوره قلم (68) آیات 5-6

ترجمه
آری بزودی خواهی دید و خواهند دید؛ که کدامِ شما در فتنه [= مبتلا، دیوانه] اید؟!

معانی لغات

«فَـ + سَـ + تُبْصِرُ» و «يُبْصِرُونَ»
ماده «بصر» به معنای علمی است که با دیدن و نظر کردن -خواه نظر کردنِ [ظاهریِ] چشم و خواه نظر کردنِ [باطنیِ] قلب - حاصل می‌شود.

«الْمَفْتُونُ»
ماده «فتن» به معنای آن چیزی است که موجب اختلال و اضطراب می‌شود.
«الْمَفْتُونُ» اسم مفعول از این ماده است و به معنای کسی است که به فتنه مبتلا شده است؛ از آیه3 معلوم می‌شود که به پیامبر ص تهمت جنون زده بودند، پس می‌توان گفت مقصود از «مبتلا بودن به فتنه» همین مجنون و دیوانه بودن است. (مجمع‌البیان، ج10، ص500؛ المیزان، ج19، ص370)
البته وزن «مفعول» گاهی برای مصدر هم به کار می رود و بر همین اساس این احتمال منتفی نیست که «مفتون» در اینجا به معنای «فتنه» باشد (مجمع‌البیان، ج10، ص500؛ المیزان، ج19، ص370)؛ آنگاه معنی آیه این می شود «فتنه دامن گیر کدام شما شده است؟»

شأن نزول
از ضحاک بن مزاحم نقل شده است که وقتی قریش دیدند که پیامبر ص علی ع را بر دیگران مقدم کرد و او را بزرگ داشت، درصدد انتقام از حضرت علی ع برآمدند و گفتند: محمد ص به وسیله او به فتنه افتاد [= فریفته شد]. پس خداوند نازل کرد:
«نون، سوگند به قلم و آنچه می‌نویسند» این سوگندی است که خداوند بدان سوگند یاد کرد «تو» ای محمد! «به لطف پروردگارت، مجنون نیستی؛ و یقیناً برایت اجری است بی‌پایان؛ و براستی که تو بر خُلُقِ عظیمی هستی» یعنی قرآن «آری بزودی خواهی دید و خواهند دید؛ که کدامِ شما در فتنه‌اید؟! همانا پروردگارت آگاهتر است به کسی که از راهش گمراه شد» و آنها همان کسانی‌اند که گفتند آنچه گفتند؛ «و او آگاهتر است به هدایت‌یافتگان» یعنی علی بن ابی‌طالب.

شواهد التنزيل، ج‏2، ص359
مجمع البيان، ج‏10، ص501
تأويل الآيات الظاهرة، ص686

حدیث
1) از امام باقر ع روایت شده است که فرمودند: روزی عمر حضرت علی ع را دید و به او گفت: [شنیده‌ام که] تو این آیه را قرائت می‌کنی که می‌فرماید «[بزودی خواهی دید و خواهند دید] که کدامِ شما در فتنه‌اید؟!» (قلم/6) و با کنایه من و رفیقم را مد نظر قرار می‌دهی؟!
حضرت فرمود: آیا به تو خبر دهم از آیه‌ای که در مورد بنی‌امیه نازل شده است؟ [این آیه است که:] «پس آيا اميد بستيد [یا: آیا از شما جز اين متوقع است] كه اگر [از اسلام] روى گردانديد [يا: اگر به ولايت و حكومت رسيديد] در روى زمين فساد كنيد و خويشاوندى‏هاى خود را قطع نماييد؟» (محمد/22)
او گفت: دروغ می‌گویی! بنی‌امیه از تو بیشتر مراقب پیوند خویشاوندی هستند؛ اما تو در دل جز دشمنی با بنی‌تیم و بنی‌عدی و بنی‌امیه نمی‌پرورانی.

الكافي، ج‏8، ص103؛ و ج‏8، ص239
تفسير القمي، ج‏2، ص308
تأويل الآيات الظاهرة، ص687

2) از امام باقر ع روایت شده است که پیامبر اکرم ص فرمودند: ای علی! دروغ می‌گوید کسی که می‌پندارد مرا دوست دارد در حالی که بغض تو را [در دل] دارد. یک نفر از منافقان گفت: باور کنید که رسول خدا با این جوان به فتنه افتاده است. پس خداوند نازل فرمود: «آری بزودی خواهی دید و خواهند دید؛ که کدامِ شما در فتنه‌اید؟!» (قلم/5-6)

شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج‏2، ص358
المحاسن، ج‏1، ص151

3) عبدالله بن مسعود گفته است: یک روز صبح - در همان بیماری‌ای که به درگذشت پیامبر اکرم ص منتهی شد – برای دیدن پیامبر ص به مسجد شتافتم و مردم در مسجد جمع بودند [و چنان ساکت بودند که] گویی پرنده‌ای روی سرشان نشسته است. بناگاه علی بن ابی‌طالب ع وارد شد و به پیامبر ص سلام کرد. برخی از کسانی که آنجا بودند با چشم و ابرو به هم اشاره کردند. پیامبر ص نگاهی به آنها کرد و سپس فرمود: آیا از من نمی‌پرسید که برترین شما کیست؟
گفتند: بله ای رسول خدا.
فرمود: برترین شما علی بن ابی‌طالب است، قبل از همه‌تان اسلام آورد و ایمانش پر و پیمان‌تر از همه‌تان است؛ بردباریش از همه شما بیشتر و در راه خدا غضبناک شدنش از همه شما شدیدتر است؛ و جنگ‌آورترین شماست در غزوه‌ها و جهادها.
از کسانی که آنجا حاضر بود گفت: یا رسول الله! تو که در همه خوبی‌ها او را بر ما برتری دادی؟!
پیامبر خدا ص فرمود: بله! چنین اوست؛ او بنده خدا و برادر رسول الله ص است، علمم را به او تعلیم دادم و اسرارم را نزد او به دیعه نهادم و اوست امین من بر امتم.
از کسانی که آنجا حاضر بود گفت: علی ع چنان پیامبر را مفتون خود کرده است که هیچ ایرادی در او نمی‌بیند.
پس خداوند این آیه را نازل فرمود: «آری بزودی خواهی دید و خواهند دید؛ که کدامِ شما مفتون شده‌اید؟!» (قلم/5-6)

تفسير فرات الكوفي، ص497
شواهد التنزيل، ج‏2، ص356-357

تدبر

1️⃣ بزودی خواهی دید و خواهند دید.
یعنی: آینده حقایق را روشن می کند. (تفسیر نور، ج10، ص174)

2️⃣ قبلا اشاره شد که از بحثهای جالب جامعه‌شناسی این است که «واقعا چه کسی دیوانه است؟» و افراد همواره خودشان را معیار سلامت عقل قرار می‌دهند. اما این گونه نیست که هیچ معیار واقعی در کار نباشد.

بله امروز آنها پیامبر ص [و پیروان راستین او] را دیوانه و مفتون و فریب‌خورده می‌خوانند، اما زمانی خواهد رسید که هم آنها و هم اینها همگی خواهند دید که چه کسی واقعا از سلامت عقل بی‌بهره و فریفته شده بود؛آنچه آن زمان همه بوضوح می‌بینند معیار قضاوت است، نه آنچه امروز هر کس بر اساس دلخواه خود می‌گوید.

3️⃣ آنها پیامبر ص را «مجنون» خواندند و خطاب آمد که خواهید دید چه کسی «مفتون» است. به کار بردن تعبیر «مفتون» در ازای «مجنون»، ظرافت جالبی دارد: دیوانه را از این جهت «مجنون» می‌گفتند که گمان می‌کردند که «جن‌زده» است و یک جن، عقل وی را مختل نموده است. فتنه‌انگیزی هم کار شیطان است و شیطان هم یک جن است؛ پس شما که اسیر شیطان شده و زیر بار حق نمی‌روید «مفتون یک جن» هستید و کلمه «مجنون» برای شما شایسته‌تر است!

4️⃣ آری بزودی خواهی دید و خواهند دید؛ که کدامِ شما در فتنه‌اید؟! مقصود از «بزودی» چه موقعی است؟
برخی گفته‌اند در دنیا و با پیشرفت اسلام است، و برخی گفته‌اند مقصود در آخرت است؛ و البته هر دو می‌تواند مد نظر بوده باشد: چرا که از طرفی خداوند دین وی را در عالم فراگیر خواهد کرد و برتری پیامبر و تعالیم وی را بر همگان معلوم می‌کند و از دشمنان وی اثری نمی‌ماند؛ و از سوی دیگر در آخرت هم آنها وبال امرشان را می‌چشند و به «فتنه عذاب» مبتلا می‌گردند. (المیزان، ج19، ص370)

5️⃣ کافر پیامبر خدا را «مجنون» خواند؛ با اینکه خداوند در جای دیگر اجازه مقابله به مثل را داده (بقره/194) اما در اینجا مقابله به مثل نمی‌کند؛ بلکه به پیامبرش یاد می‌دهد که موضوع بحث را از «جنون» [که یک اختلال کاملا فردی است] به مساله «فتنه» [که یک وضعیت پیچیده اجتماعی است] ‌بکشاند؛ و نیز به جای حکم قطعی، سوالی را درباره آینده مطرح سازد.
چرا؟ 

شاید یک وجه آن این است که سخن کافر صرفا یک تهمت است؛ برای تحقیر او و دور کردن مردم از پیرامون پیامبر ص. اما این اسلوب پیامبر ص نباید باشد. مواجهه او باید عقل افراد را برانگیزاند که درباره موضع طرفین تامل کنند.
اگر اهل باطل برای تقویت موضع خود به هر روشی دست می‌زنند، قرار نیست پیامبر ص همانند آنها باشد و صرفا با تحقیر و توهین مخالفانش برای خود یار جمع کند، بلکه قرار است مردم با اندیشه به وی روی آورند.

انتهای پیام/*