فراز و نشیب تورم در سال های 1390 تا 1395 بر پایه آمار بانک مرکزی

نرخ تورم شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی و شاخص بهای تولیدکننده در سال‌های گذشته تحت تاثیر مجموعه‌ای از رویکردهای سیاستی و عوامل خارجی، تحولات زیادی را تجربه کرده است.
اجرای قانون هدفمند‌سازی یارانه‌ها از اواخر سال 1389 و تعدیل قیمت‌های انرژی از عوامل کلیدی افزایش تورم 2 شاخص قیمتی بالا در سال 1390 تلقی می‌شود.
از سال 1391 در پی تشدید تحریم‌های خارجی و در بستری از بی تعادلی های انباشته ناشی از اجرای چند سال سیاست‌های اقتصادی ناسازگار و ناهماهنگ، زمینه افزایش چند برابری نرخ ارز و متعاقب آن افزایش نرخ تورم (متوسط 12 ماهه) شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی و شاخص بهای تولیدکننده به ترتیب به 40.4 (در مهرماه 1392) و 46.1 درصد (در شهریورماه 1392) فراهم شد.
خردادماه 1392 تورم نقطه به نقطه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در اوج خود به 45.1 درصد و بهمن‌ماه 1391 بالاترین سطح از شاخص بهای تولیدکننده به 49.0 درصد رسید.

** تورم گروه های کالایی و خدماتی
در دوره مورد بررسی، تورم اقلام قابل تجارت که به طور عمده شامل کالاهایی از قبیل 'خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها'، 'پوشاک و کفش' و 'اثاث و لوازم و خدمات مورد استفاده در منزل' می‌شود، متاثر از تحولات نرخ ارز، افزایش قابل ملاحظه‌ای را تجربه کرد و در شهریورماه 1392 به 57.9 درصد رسید.
همچنین در این سال‌ها با توجه به چسبندگی‌های تورم اقلام غیرقابل تجارت و تاثیرپذیری به نسبت پایین آن از تحولات نرخ ارز، سهم عمده‌ای از افت و خیزهای تورم شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی از نوسان تورم اقلام قابل تجارت ناشی شد.
بررسی تورم گروه‌های اصلی شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی حاکی از آن است که در این سال‌ها، پس از گروه 'دخانیات' (98.5 درصد در شهریورماه 1392)، بیشترین تورم مربوط به گروه‌ 'اثاث و لوازم و خدمات مورد استفاده در منزل' (75.1 درصد در شهریورماه 1392) بود.
همچنین نرخ تورم نقطه به نقطه و میانگین 12 ماهه گروه 'خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها' به ترتیب به 57.9 درصد در فروردین 1392 و 51.7 در شهریورماه 1392 رسید که در سطحی به مراتب بالاتر از تورم شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی قرار داشت.
با توجه به ماهیت اقلام گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها که بیشتر شامل کالاهای ضروری است، تورم بالای این گروه تبعات سوء رفاهی بالایی بر خانوارها و به ویژه بر خانوارهای دهک پایین جامعه وارد ساخت.
در اردیبهشت‌ماه 1393 افزون بر 'گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها'، تورم گروه 'مسکن، آب و برق و سوخت' که ضریب اهمیت بالایی در سبد مصرفی خانوار دارد، به بالاترین مقدار خود در دوره مورد بررسی (20.7 درصد) رسید؛ افزایش تورم این گروه به واسطه تعدیل تدریجی قراردادهای اجاره به طور معمول با وقفه صورت می‌پذیرد، از این رو افزایش تورم این گروه برخلاف دیگر گروه‌های اصلی با وقفه و در سال 1393 نمایان شد.
از نیمه اول سال 1392، با آغاز به کار دولت یازدهم و شکلگیری انتظارات مثبت نسبت به تحولات سیاسی و اقتصادی آتی، روند صعودی تورم متوقف شد و همزمان با اجرای اصلاحات سیاستی و تقویت سازگاری و هماهنگی میان سیاست‌های اقتصادی به ویژه اصلاح رویه ناسالم تامین مالی مسکن مهر و برقراری ثبات در بازار ارز، زمینه آغاز و تداوم روند نزولی نرخ تورم طی سال‌های فعالیت دولت یازدهم فراهم شد.
نرخ تورم در خردادماه 1395 در محدوده تک رقمی (9.7 درصد) محقق شد و با استمرار آن تا پایان سال 1395، پس از 26 سال بار دیگر نرخ تورم سال 1395 (9 درصد) در مقطع سال تک رقمی شد.
اقدام های بانک مرکزی در زمینه تقویت انضباط پولی، سالم‌سازی رشد نقدینگی و حفظ ثبات بازار ارز - حتی در شرایطی که قیمت جهانی نفت خام به شدت افت کرد و درآمدهای نفتی مطابق انتظار محقق نشد- نقشی اساسی در کاهش تورم و حفظ این دستاورد بزرگ داشت.

** نرخ ارز
با توجه به نقش کلیدی نرخ ارز در تحولات تورم شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی، بانک مرکزی برای ثبات‌بخشی به بازار ارز و مدیریت انتظارات تورمی اقدام های موثری مانند تقویت عرضه ارز در مرکز مبادلات ارزی و هدایت ارز صادرکنندگان غیرنفتی (به ویژه شرکت‌های پتروشیمی) به بازار از طریق مذاکره و ارتباط مستمر با آنها و اصلاح مقررات موجود برای ترغیب صادرکنندگان به عرضه ارز در بازار، تخصیص ارز به تقاضاهای واقعی، تامین بموقع نیاز واردکنندگان و پوشش مناسب تقاضاهای خدماتی به ویژه تقاضاهای دانشجویی و درمانی را در دستور کار قرار داد.
همچنین ابلاغ مقررات ناظر بر عملیات ارزی صرافی‌ها و برگزاری نشست هایی با کانون صرافان برای اجرای این مقررات، ممنوعیت مبادلات فردایی ارز، مشارکت در تهیه دستورالعمل تسهیل و روان‌سازی ساماندهی بازار ارز، راه‌اندازی سامانه سنا و اعلام نرخ ارز مورد عمل صرافی‌ها برای مبادلات نقدی در این سامانه و حذف مالیات از حواله‌های ارزی استفاده شده در شرایط تحریم، از اقدام های این بانک برای نظارت بیشتر بر بازار ارز بوده است.
برآیند این اقدام ها کاهش انحراف معیار (نوسان) نرخ ارز و همچنین رشد محدود نرخ ارز و در نهایت ثبات‌بخشی به بازار ارز با وجود کاهش قابل توجه قیمت نفت و استمرار تحریم‌ها تا پیش از اجرای برجام بود.
بخش عمده‌ای از افزایش نرخ دلار در چند سال گذشته به تغییر برابری ارزها در بازارهای جهانی و تقویت دلار مربوط بود.
در فاصله مرداد سال 1392 تا اسفند‌ماه سال 1395 متوسط نرخ دلار مقابل یورو از 0.7523 به 0.9422 رسید که نشاندهنده تقویت 25.2 درصدی دلار در مقابل یورو است.
در همین مدت نرخ دلار بازار آزاد با 18.6 درصد افزایش از 31807 ریال به 37721 ریال و نرخ یورو در بازار آزاد از 42335 ریال به 40885 ریال رسید که 3.4 درصد کاهش را نشان می دهد.

** نرخ تورم اقلام قابل تجارت و غیرقابل تجارت
اقدام های صورت گرفته برای ثبات‌بخشی به بازار ارز موجب شد نرخ تورم اقلام قابل تجارت که در شهریورماه 1392 به بالاترین سطح در دوره مورد بررسی (57.9 درصد) رسیده بود، در بهمن ماه 1395 به رقم 6.1 درصد کاهش یابد.
نرخ تورم اقلام غیرقابل تجارت که در خردادماه 1391 به بالاترین سطح خود (24.1 درصد) رسیده بود با شیبی ملایم‌تر نسبت به اقلام قابل تجارت، با کاهش 12.4 واحد درصدی به رقم 11.7 درصد در بهمن‌ماه 1395 کاهش یافت.

** جمع بندی
مجموعه‌‌ سیاست‌های هماهنگ بانک مرکزی با محور تقویت انضباط پولی، تامین مالی سالم اقتصاد و حفظ ثبات بازار ارز و کاهش تورم جهانی زمینه مناسبی را برای کاهش نرخ تورم فراهم ساخت، به طوری که نرخ تورم شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در سال 1395 در محدوده تک رقمی (9 درصد) محقق شد.
همچنین بررسی گروه‌های اصلی شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی حاکی از آن است که بجز 2 گروه 'تحصیل' و 'بهداشت و درمان'، تورم سایر گروه‌های اصلی در پایان سال 1395 به میزان 10 درصد و کمتر بود.
برای نمونه نرخ تورم 'گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها' با 43.5 واحد درصد کاهش نسبت به بالاترین سطح خود در پنج سال گذشته (51.7 درصد در شهریورماه 1392)، به 8.2 درصد در اسفندماه 1395 رسید.
درباره تورم گروه 'بهداشت و درمان' نیز یادآوری می‌شود با وجود افزایش 16.7 درصدی شاخص این گروه در اسفندماه 1395 با اجرای طرح تحول نظام سلامت، حفاظت مالی خانوارها در برابر پرداخت‌های مستقیم درمانی افزایش یافت و اثر رفاهی ناشی از افزایش هزینه‌های درمانی محدود شد.
همچنین تورم شاخص بهای تولیدکننده در اسفند‌ماه 1395 در سطح پنج درصد قرار گرفت.
با وجود این توفیق ها در زمینه مهار فشارهای تورمی و حصول به تورم تک‌رقمی در پایان سال 1395، حفظ این دستاوردها از اهمیت به مرتب بالاتری برخوردار است که برای نیل به آن باید ضمن حفظ هماهنگی میان اجزای مختلف سیاستگذاری کلان اقتصادی (سیاست‌های پولی، مالی، ارزی و تجاری)، تقویت انضباط پولی و کنترل نقدینگی در صدر اولویت‌ها قرار گیرد.
به گزارش ایرنا، براساس اعلام رسمی بانک مرکزی نرخ تورم در 12ماه منتهی به اسفندماه 1395 نسبت به 12ماه منتهی به اسفندماه 1394 معادل 9 درصد بود که بر این اساس نرخ تورم سالیانه پس از 26 سال تک رقمی شد.
این به معنای آن است که با تلاش‌های دولت در سال 1395 فقط 9 درصد از قدرت خرید پول کاهش پیدا کرد؛ در حالی که بر طبق اعلام بانک مرکزی این رقم در تیرماه 1392 به 37 درصد و تورم کل سال 1392 به 34.7 درصد رسیده بود.