در بیان مطالب، نباید عجله کرد

در بیان مطالب، نباید عجله کرد. در روایات آمده که زبان عاقل، پشت سر قلبش است؛ و قلب احمق، پشت سر زبانش است. (لِسَانُ الْعَاقِلِ وَرَاءَ قَلْبِهِ وَ قَلْبُ الْأَحْمَقِ وَرَاءَ لِسَانِه‏؛ نهج‌البلاغه، حکمت40)

و خداوند مانع به نتیجه رسیدن اعمال کافران شد

گروه دین و اندیشه: حجت الاسلام دکتر سوزنچی از اساتید دانشگاه، هر روز یک آیه قرآن را با ترجمه و چند حدیث تفسیری و چند نکته در تدبر آن آیه منتشر می کند. بولتن نیوز نیز در راستای ترویج چنین اقدامات ارزشی این سلسله مطالب را به صورت روزانه منتشر می کند.

به گزارش خبرنگار بولتن نیوز، در مطلب روز 15 فروردین به آیه 16 سوره قیامت پرداخته شده و در آن آمده است:

لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ
سوره قیامت (75) آیه 16

ترجمه
زبانت را به آن به حرکت درنیاور برای اینکه بدان بشتابی

شأن نزول
1) حذیفه می‌گوید: به خدا سوگند یاد دارم که در مقابل رسول خدا ص در غدیر خم نشسته بودم و مجلس از مهاجران و انصار لبریز بود و پیامبر خدا ص ایستاد و فرمود: ای مردم! خداوند دستوری به من داده و فرموده است:
«ای پیامبر! آنچه از جانب پروردگارت رسیده را ابلاغ کن که اگر نکنی رسالتت را ابلاغ نکرده‌ای». (مائده/67)
به رفیقم جبرئیل گفتم: دوست من! قریش درباره‌ام چنین و چنان خواهد گفت.
از جانب خداوند برایم خبر آورد که: «و خداوند تو را از مردم حفظ می‌کند» (مائده/67)
سپس علی بن ابی‌طالب ع را ندا داد و او را در سمت راست خود ایستاند و فرمود: ای مردم! آیا نمی‌دانید که من از شما به خودتان اولی‌ترم؟ (احزاب/6)
گفتند: خدا شاهد است که چنین است.
فرمود: هرکس من مولای اویم این علی ع مولای اوست.
یک نفر از کنار مسجد برخاست و گفت: منظور از این سخن چیست؟
فرمود: هر کس من پیامبرش هستم این علی ع امیر اوست؛ خدایا ! ولیّ کسی باش که ولایتش را بپذیرد؛ و دشمن کسی باش که با او دشمنی ورزد؛ و یاری کن کسی که یاریش کند؛ و خوار گردان کسی که خوارش کند.
حذیفه می‌گوید: به خدا سوگند دیدم که معاویه متکبرانه بلند شد و با عصبانیت خارج شد: دست راستش را روی ابوموسی اشعری و دستش چپش را روی مغیرة بن شعبه گذاشت و سپس بلند شد و با حالتی متکبرانه شروع به راه رفتن کرد در حالی که می‌گفت: نه محمد [ص] را در سخنش تصدیق می‌کنیم و نه به ولایت علی [ع] اقرار خواهیم کرد.
پس خداوند متعال بلافاصله این آیات را نازل کرد «پس نه تصدیق کرد و نه نماز گزارد، بلکه تکذیب کرد و سرپیچی نمود؛ سپس متکبرانه به جانب اهلش رفت، سزاوارت همین است و واقعا سزاوارت این بود.» (قیامت/31-35)
پیامبر خدا خواست او را برگرداند و به سزای عملش برساند؛ جبرئیل [از جانب خدا] گفت: «زبانت را به آن به حرکت درنیاور برای اینکه بدان بشتابی» (قیامت/16)؛ و رسول خدا ص بازایستاد.
تفسير فرات الكوفي، ص516-517؛ شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج‏2، ص391-392
توجه
این واقعه به طور مختصر و با سندی دیگر از حذیفه در «المسترشد في إمامة علي بن أبي طالب ع ، ص586-588» و همچنین از ابوذر غفاری، عمار یاسر و امام باقر ع و امام کاظم ع (تفسير القمي ، ج‏2، ص397؛ مناقب آل أبي طالب ع ، ج‏3، ص39؛ تسلية المجالس و زينة المجالس، ج‏1، ص209؛ الصراط المستقيم إلى مستحقي التقديم ، ج‏1، ص314) نیز روایت شده است؛ که روایت ابوذر از این واقعه ان‌شاءالله در بحث از شأن نزول آیه «فلا صدق و لا صلی» خواهد آمد.

2) چنانکه قبلا اشاره شد با توجه به قاعده «امکان استعمال یک لفظ در چند معنا»، یک آیه ممکن است معانی متعددی داشته باشد.
معنای دیگری در روایات در مورد این آیه مطرح شده که در ضمن حکایت زیر قابل مشاهده است: امام صادق ع حکایتی طولانی نقل کرده‌اند از سفری که با پدرشان به حج داشتند و در آنجا برخوردی بین امام باقر ع و هشام بن عبدالملک رخ می‌دهد و بعدا هشام آن دو را به شام احضار می‌کند و مجلس تیراندازی‌ای بوده که به امام باقر اصرار می‌کند که شما هم در این مسابقه وارد شو. امام ع ابتدا کهولت سن را بهانه می‌کند اما به اصرار هشام تیر و کمان برمی‌دارد و تیر اول به وسط هدف می‌خورد و نُه تیر بعدی هریک روی تیر قبلی می‌نشیند. اما ادامه ماجرا: هشام گفت: من تا کنون چنین تیراندازی‌ای ندیده بودم و خیال هم نمی کردم که روی زمین کسی بتواند چنین تیراندازی کند. تیراندازی پسرت جعفر چطور است؟
پدرم فرمود: ما وارث همان کمال و تمامی هستیم که خداوند بر پیامبرش نازل کرد و فرمود: «امروز دین شما را کامل کردم و نعمت را بر شما تمام کردم و اسلام را به عنوان دین شما پسندیدم.» (مائده/3) و زمین هیچگاه خالی نمی‌ماند از کسی که اینها را کامل دارد در حالی که دیگران نسبت به او نقص دارند.
وقتی هشام این مطلب را از پدرم شنید چشم راستش را چپ کرد و صورتش قرمز شد (که این نشانه عصبانیتش بود) و چند دقیقه سرش را پایین انداخت و گفت: مگر ما و شما فرزندان عبدمناف [جد اعلای پیامبرص] نیستیم و نَسَب واحدی نداریم؟
پدرم فرمود: بله، نَسَب ما یکی است اما خداوند جل جلاله از سرّ مخفی و علم خالص خویش بهره‌ای به ما داده که به هیچکس دیگری نداده است.
هشام گفت: مگر نه این است که خداوند [حضرت] محمد ص را از نَسَبِ عبدمناف به جانب همه مردم، سفید و سیاه برانگیخت؟ پس شما چگونه وارث چیزی شدید که دیگران ندارند؟ در حالی که رسول خدا ص به سوی همه مردم مبعوث شده بود؛ و این سخن خداوند است که «میراث آسمانها و زمین از آنِ خداست ...؛» (تا آخر آیه را خواند). پس شما چگونه وارث این علم شدید در حالی که بعد از [حضرت] محمد ص پیامبری نیست و شما هم پیامبر نیستید؟
پدرم فرمود: از این کلام خداوند به پیامبرش که: «زبانت را به آن به حرکت درنیاور برای اینکه بدان بشتابی.» (قیامت/16) پس آنچه آشکارا بیان کرد برای همه مردم است؛ و آنچه زبانش را بدان حرکت نداد، خداوند متعال دستور داد که ما را، و نه غیر ما را، بدان اختصاص دهد. و به همین جهت بود که تنها با برادرش علی ع، و نه با اصحابش، نجوا می کرد، و خداوند در این زمینه آیه فرستاد که «و گوشی شنوا آن را حفظ کند» (حاقه/12) و خداوند در مقابل اصحابش به علی ع فرمود: از خداوند متعال خواستم که آن را گوش تو قرار دهد؛ و به همین جهت بود که حضرت علی ع در مسجد کوفه گفت: رسول خدا ص هزار باب از علم به من تعلیم داد که از هر بابی، هزار باب دیگر باز می‌شود؛ رسول خدا ص این را از آن علم مخفی‌ای که خداوند به وی اختصاص داده بود، به او داد، پس این به ما رسیده و ما، نه قوم‌مان، پشت سر هم آن را به ارث می‌بریم.
هشام گفت: همانا علی ع ادعای علم غیب می‌کرد در حالی که خداوند هیچکس را بر غیب خویش آگاه نکرده است (جن/26). این را از کجا ادعا می‌کرد؟
فرمود: خداوند جل جلاله بر پیامبرش کتابی فرستاد که در آن آنچه بوده و تا روز قیامت خواهد بود، بیان شده است، چنانکه فرمود: «و کتابی را بر تو نازل کردیم که در آن بیان هر چیز و هدایت و رحمت و بشارت برای مسلمانان [= تسلیم‌شدگان] است» (نحل/89) و فرمود: «هر چیزی را در امامی آشکار گرد آوردیم» (یس/12) و فرمود: هیچ چیزی را در این کتاب فروگذار نکردیم» (انعام/38) و فرمود: «هیچ امر غیبی‌ای در آسمان و زمین نیست مگر اینکه در کتابی آشکار است» (نمل/75)
و خداوند به پیامبرش وحی کرد که هیچ مطلبی از غیب و سرّ و علم مخفی خویش را نگذارد مگر اینکه آن را با علی ع نجوا کند؛ پس به او دستور داد که بعد از وی قرآن را گرد آورد و مسئولیت غسل و کفن و حنوط وی را بتنهایی و بدون هیچکس دیگری برعهده گیرد و به اصحابش فرمود: بر همه اصحاب و خانواده‌ام حرام است که بر بدن برهنه من نگاه کنند غیر از برادرم علی ع، که او از من است و من از اویم؛ آنکه لهِ اوست، لهِ من است؛ و آنکه علیه اوست، علیه من است؛ و اوست که دَین مرا ادا می‌کند و وعده‌هایم را اجرا می نماید. سپس به اصحابش فرمود: علی بن ابی‌طالب بر تاویل قرآن می‌جنگد همان طور که من بر تنزیل آن می‌جمگیدم؛ و نزد هیچکس تاویل قرآن به تمام و کمال نبود مگر علی ع؛ و به همین جهت بود که پیامبر ص به اصحابش فرمود: «قاضی‌ترین‌ شما علی ع است» یعنی او در قضاوت بهتر از همه [دقیقا بر اساس کتاب خدا] حکم می‌کند؛ و عمربن خطاب هم [بارها که مساله‌ای در خصوص قضاوت پیش می‌آمد] می‌گفت: «اگر علی ع نبود، عمر هلاک شده بود!» عمر شهادت می‌دهد و دیگری انکار می‌کند؟!
هشام سر به زیر انداخت و ...
دلائل الإمامة (ابن جریر طبری) ، ص235؛ نوادر المعجزات في مناقب الأئمة الهداة عليهم السلام (ابن جریر طبری)، ص277

تدبر
1️⃣ درباره مراد از این آیه (زبانت را به آن به حرکت درنیاور برای اینکه بدان بشتابی)، دیدگاه‌های مختلفی بیان شده است؛ که با توجه به «امکان استفاده از یک لفظ در چند معنا» هریک از این معانی (به شرطی که به خودی خود درست باشند و بر آیه قابل تطبیق باشند) می‌توانند مد نظر بوده باشند:
الف. این آیات از پیامبر ص می‌خواهد مطلبی را بنا به مصالحی فعلا با مردم در میان نگذارد، و در بیان آن عجله نکند.

ب. این آیه از پیامبر ص می‌خواهد مطلبی را به طور علنی با عموم مردم در میان نگذارد و در این زمینه شتاب نکند.

ج. پیامبر بسیار نسبت به حفظ و رساندن کلمات وحی حساس و دلنگران بوده، که مبادا کلمات وحی را فراموش کند، لذا تا جمله را از فرشته وحی می‌شنیده بلافاصله و قبل از اینکه جملات تمام شوند، شروع به گفتن آنها می‌کرده، و خداوند در این زمینه به ایشان دلداری می‌دهد که عجله نکن، ما قرآن را حفظ می‌کنیم و نمی‌گذاریم فراموش کنی. (ابن‌عباس و سعید بن‌جبیر، به نقل از مجمع البيان ، ج‏10، ص600؛ و نیز قتاده و مجاهد، به نقل از الدر المنثور ، ج‏6، ص289) که ابن‌عباس در روایتی می‌گوید که خداوند به پیامبر خاطرجمعی داد که بعد از تو حضرت علی ع قرآن را جمع خواهد کرد و تو نگران از دست رفتن آیات نباش. (این روایت ان‌شاءالله در بحث از آیه بعد خواهد آمد.)
د. این آیه تا آیه 19، مضمونش شبیه آیه «وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يُقْضى‏ إِلَيْكَ وَحْيُهُ: در [خواندن] قرآن شتاب نکن پیش از آنکه وحی آن به اتمام رسد» (طه/114) می‌باشد؛ و اینکه بناگاه در میان بحث‌های مربوط به قیامت آمده، مانند یک جمله معترضه است، که خداوند ادب بندگی را به پیامبر می‌آموزد که آنچه هنوز قرائت نشده را قرائت نکند. این مانند حالت هشدار به مخاطبی است که در حین سخن گفتن گوینده، مرتب سخن وی را قطع و جملات وی را کامل می‌کند؛ و به او می‌گویند که در کلام من عجله نکن و دقت کن تا خوب مطلب را متوجه شوی. (المیزان، ج20، ص109)

2️⃣ در بیان مطالب، نباید عجله کرد. در روایات آمده که زبان عاقل، پشت سر قلبش است؛ و قلب احمق، پشت سر زبانش است. (لِسَانُ الْعَاقِلِ وَرَاءَ قَلْبِهِ وَ قَلْبُ الْأَحْمَقِ وَرَاءَ لِسَانِه‏؛ نهج‌البلاغه، حکمت40)
نکته تفسیری (چگونگی استنباط مطلب فوق از آیه)
رجوع به کلمات معصومین که مفسران اصلی قرآن کریم هستند نشان می‌دهد که هر آیه‌ای اگرچه در سیاق آیات قبل و بعد، یک معنایی دارد، اما می‌تواند مستقلا هم معنایی داشته باشد؛ و وجود آن معنای مبتنی بر سیاق، منافاتی با وجود معنایی دیگر که مستقلا از آیه برداشت شود، ندارد.
به ما توصیه شده است که در خواندن قرآن خودتان را مخاطب آیات بدانید.

لینک کپی شد

گزارش خطا