تشکیل بازار مشتقه ارزی پیش نیاز ورود سرمایه‌گذاران خارجی

به گزارش بولتن نیوز، پس از به سرانجام رسیدن ماراتن نشست‌های گروه ۱+۵ و ایران در روز ۲۳ تیر سال ۱۳۹۴ و امضای برجام، موج امیدواری در خصوص باز شدن راه ورود سرمایه گذاران خارجی به ایران ایجاد شد و به تبع آن هیات خارجی یکی پس از دیگری برای مذاکره با بخش دولتی و خصوصی، راهی کشورمان شدند. اما با وجود گذشت بیش از یک سال و نیم از روز امضای برجام، هنوز حجم سرمایه های خارجی در اقتصاد ایران قابل لمس نیست.

کارشناسان در این زمینه یک فرمول ساده بیان می کنند و آن این است که اقتصاد ایران برای خارجی‌ها جذابیت دارد، اما «امنیت» و «سهولت» ندارد. به این ترتیب مواردی چون رویه سخت احراز هویت سرمایه گذاران خارجی مطابق قانون مبارزه با پولشویی، عدم امکان افتتاح حساب بانکی برای خارجیان، نوسان نرخ ارز، ارتباط ضعیف با نهادهای معتبر بین المللی، عدم اجرای استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی و حسابرسی مستقل و نبود ابزاری برای پوشش ریسک از پیش نیازهای ورود سرمایه گذاران خارجی به ایران به شمار می‌روند.

در این میان، نوسان نرخ ارز و نبود ابزارهای پوشش ریسک دو فاکتور مهم در نااطمینانی خارجی‌ها به اقتصاد ایران است که تحقق ابزاری برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز در تبصره ۳ ماده ۲۰ قانون رفع موانع تولید و همچنین مصوبه شورای عالی بورس در خصوص راه اندازی بازار آتی ارز پیش بینی شده است. این در حالی بوده که اکنون مقدمات و زیرساخت های نرم افزاری و سخت افزاری ایجاد بازار مشتقه ارزی در بورس کالای ایران فراهم شده که البته بانک مرکزی به عنوان متولی بازار ارز کشور نیز ضمن اعلام موافقت، اما راه اندازی این بازار را به پس از یکسان سازی نرخ ارز موکول کرده است.

 در همین زمینه حامد فلاح جوشقانی، یکی از کارشناسان بازار سرمایه در گفت‌وگو با ایسنا به مسائل و مزایای بازار مشتقه ارزی پرداخته که متن آن را در ادامه می‌خوانید.

چند وقتی است بازار مشتقه ارز بر سر زبان ها افتاده، آیا راه اندازی این بازار تاثیری بر روند ورود سرمایه‌گذاران خارجی به اقتصاد ایران خواهد داشت؟

به طور کلی، ابزارهای مشتقه روی دارایی‌هایی به وجود می‌آیند که آن دارایی به صورت فیزیکی موجود بوده تا به پشتوانه آن دارایی، این ابزار شکل گیرند. بنابراین، با توجه به حساسیت و سابقه نوسانات شدید نرخ ارز در اقتصاد ایران طی سال‌های اخیر، نبود ابزاری به منظور پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز و به دنبال آن ناتوانی در جذب سرمایه‌گذاران خارجی، کاملا حس می‌شود.

به طور معمول، سرمایه‌گذار هنگام سرمایه‌گذاری در یک بازار، تنها باید ریسک نوسانات صنعتی که به آن ورود کرده را بپذیرد. این در حالی است که اگر ابزاری برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز وجود نداشته باشد، سرمایه‌گذار خارجی علاوه بر ریسک نوسانات آن صنعت، ریسک نوسانات نرخ ارز را هم متحمل می‌شود. به این ترتیب، نداشتن چنین ابزاری در بازار ایران تبدیل به یکی از مهمترین دلایل حضور کم‌رنگ سرمایه‌گذاران خارجی شده است. در واقع، اگر خواهان حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بازار سرمایه ایران و ورود نقدینگی به بازار از این طریق هستیم، باید به دنبال راه اندازی و توسعه ابزارهای مشتقه برای ارز باشیم که قراردادهای آتی و اختیار معامله از اهمیت بالایی در این زمینه برخوردار هستند. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که ایجاد بازار مشتقه ارزی به ویژه با توجه به نوسانات نرخ ارز در ماه‌های اخیر، اهمیت بالایی برای دادن اطمینان خاطر به فعالان اقتصادی داخلی و سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به اقتصاد ما دارد.

با توجه به تمام موارد گفته شده می‌توان نتیجه گرفت که نبود بازار مشتقه ارزی به افت بالای سرمایه‌گذاری خارجی در ایران منجر می‌شود. همچنین ایجاد نشدن این بازار و نبود ابزارهای مشتقه، یک ریسک سیستماتیک و زیرساختی را در اقتصاد ایران به وجود می‌آورد که در نگاه کلان مناسب ارزیابی نمی‌شود.

به نظر شما چرا بانک مرکزی تاکنون موضعی روشن در این خصوص ارائه نداده است؟

همان طور که ذکر شد، یکی از بزرگترین معضلات اقتصاد ایران برای سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، نوسان نرخ ارز است که در این زمینه شورای عالی بورس به راه اندازی بازار مشتقه ارز در بورس کالا رای داده است. از سوی دیگر، هم اکنون سیستم های معاملاتی برای معاملات آتی ارز در بورس کالای ایران فراهم شده، اما بانک مرکزی تاکنون در این زمینه برنامه‌ای ارائه نکرده است. در اینجا باید علت اجرایی نشدن این طرح مورد بررسی قرار بگیرد، بانک مرکزی در نظر دارد با پیش بینی دوباره انتخاب روحانی به عنوان رئیس جمهوری کشورمان، در دولت بعد ابتدا ارز را تک نرخی کند و سپس مقدمات راه اندازی بازار مشتقه ارزی را فراهم کند؛ در واقع، تک نرخی شدن یا یکسان سازی نرخ ارز از الزامات ایجاد بازار مشتقه ارزی  است.

پس به نظر شما، پیش از راه اندازی بازار مشتقه ارزی باید حتما ارز تک نرخی شود؟

به طور حتم تک نرخی شدن نرخ ارز براساس قیمت بازار و مکانیسم عرضه و تقاضا از اولویت‌های شکل‌گیری بازار مشتقه ارزی است. معاملات فیوچر یا آتی یکی از ابزارهای کالایی مشتقه کارآمد و آپشن از ابزارهای اوراقی مثبت بسیار مهم است، این در حالی است که تا زمانی که قیمت ارز تک نرخی نشده، نمی‌توان از این دو ابزار با حداکثر کارایی استفاده کرد. تک نرخی شدن ارز عواقبی چون بالا رفتن ریسک نوسانات قیمت ارز و به دنبال آن تورم و رفتارهای سوداگری فعالان بازار را به همراه دارد، اما در عین حال شکل‌گیری بازار مشتقه ارزی پس از تک نرخی شدن ارز می‌تواند، سازگاری سرمایه‌گذاران با این شرایط را فراهم کند و به مرور فعالان اقتصادی متوجه شوند که می توانند فعالیت های اقتصادی و سرمایه گذاریشان را از خطر نوسانات شدیدی قیمت ارز، بیمه کنند.

بازار مشتقه ارزی چه منافعی برای سرمایه گذاران داخلی و واردکنندگان و صادرکنندگان دارد؟

وجود بازار مشتقه ارزی و حمایت های بانک مرکزی از آن، می‌تواند تاثیر به سزایی در کنترل روابط واردکنندگان و صادرکنندگان ایرانی با شرکت‌های خارجی داشته باشد. از سوی دیگر، واردکنندگان می‌توانند در بازار مشتقه ارزی و با استفاده از معاملات آتی، ریسک افزایش قیمت ارز مورد استفاده خود را برای واردات، پوشش دهند. این گروه با وجود بازار مشتقه ارزی می‌توانند، پیش‌بینی دقیق‌تری از میزان سود یا زیان خود در مدت مشخص داشته باشند. برای مثال واردکننده‌ای که قطعات وارد می‌کند، اگر بازار مشتقه ارزی وجود داشته باشد و از قوانین آن آگاه باشد، می‌تواند با استفاده از ابزارهای موجود در این بازار، ارز مورد نیاز برای خود را مدتی پیش از زمان واردات تهیه کند و موقعیت خرید خود را فارغ از نوسانات نرخ ارز به دست آورد. در واقع با استفاده از این بازار، وارد کنندگان سود و زیان خود را مشخص می‌کنند.

همچنین با توجه به اینکه در ایران افت نرخ ارز چندانی نداریم و معمولا قیمت ارز روبه بالاست، صادرکنندگان خیال راحت‌تری دارند. با این حال، مزایای صادرکنندگان حضور در یک بازار شفاف است و این گروه می‌توانند در بازار مشتقه ارزی موقعیت‌های فروش مناسبی به دست آورند و ارزی که مدتی بعد به دست می آورند را به قیمت مشخص پیش‌فروش کنند.

با توجه به صحبت‌های شما در خصوص اهمیت تشکیل بازار ارز، اگر بخواهیم الزامات ورود سرمایه‌گذاران خارجی را به بازار ایران اولویت‌بندی کنیم، تشکیل بازار مشتقه ارزی در درجه چند اهمیت قرار دارد؟

به طور حتم، تشکیل بازار مشتقه ارزی جزو پنج اولویت اصلی ورود سرمایه‌گذاران خارجی به بازار ایران ارزیابی می‌شود. برای ورود سرمایه گذاران خارجی در وهله نخست نیاز به یک نظام بانکی قدرتمند است و در مراحل  بعدی بهبود روابط بین‌المللی و سیاسی، رفع موانع قانونی و مقرراتی برای خارجی ها و ایجاد ابزارهای پوشش ریسک نیاز است. در پایان باید تاکید کنم که نوسان نرخ ارز به یک معضل بزرگ در اقتصاد ایران تبدیل شده به طوریکه فعالان اقتصادی همواره از نوسانات نرخ ارز رنج برده و جهش‌های ناگهانی قیمت ارز، تا سال‌ها بعد اثرات مخربی را به اقتصاد کشور تحمیل می کند. به این ترتیب توصیه می شود، مسوولان مربوطه برای آنکه بتوانند از مزایای ورود این سرمایه‌گذاران خارجی بهره‌مند شوند، راه اندازی بازاری برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز را جدی بگیرند.