مومن بین دو خوف است

گروه دین و اندیشه: حجت الاسلام دکتر سوزنچی از اساتید دانشگاه، هر روز یک آیه قرآن را با ترجمه و چند حدیث تفسیری و چند نکته در تدبر آن آیه منتشر می کند. بولتن نیوز نیز در راستای ترویج چنین اقدامات ارزشی این سلسله مطالب را به صورت روزانه منتشر می کند.

به گزارش خبرنگار بولتن نیوز، در مطلب روز 1 بهمن به آیه 28 سوره معارج پرداخته شده و در آن آمده است:

إِنَّ عَذابَ رَبِّهِمْ غَيْرُ مَأْمُونٍ                      
سوره معارج (70) آیه 28                   

ترجمه
در حقیقت، عذاب پروردگارشان ایمنی‌ناپذیر است.

حدیث
1) از پیامبر اکرم ص روایت شده است:
مومن بین دو خوف است: خوف از آنچه گذشته و خوف از آنچه در پیش روست؛ و با مردن نفس است که حیات دل حاصل می‌شود، و با حیات دل است که به استقامت می‌توان رسید؛ و کسی که خدا را بر اساس خوف و رجا عبادت کند، گمراه نمی‌شود، و به آرزویش می‌رسد؛ و چگونه بنده نترسد در حالی که نمی‌داند که نامه عملش به چه چیزی ختم می‌شود، و عملی ندارد که استحقاقی پیدا کرده باشد که بدان توسل جوید، و توانایی بر کاری ندارد و راه فراری ندارد؛ و چگونه امیدوار نباشد در حالی که عجز خویش را می‌داند و در دریای نعمتهای خداوند غوطه‌ور است آن اندازه که به حساب و شماره درنیاید...
مصباح الشريعة، ص180-181؛ بحار الأنوار، ج‏67، ص391

... قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:
الْمُؤْمِنُ بَيْنَ خَوْفَيْنِ خَوْفِ مَا مَضَى وَ خَوْفِ مَا بَقِيَ وَ بِمَوْتِ النَّفْسِ يَكُونُ حَيَاةُ الْقَلْبِ وَ بِحَيَاةِ الْقَلْبِ الْبُلُوغُ إِلَى الِاسْتِقَامَةِ وَ مَنْ عَبَدَ اللَّهَ‏ تَعَالَى عَلَى مِيزَانِ الْخَوْفِ وَ الرَّجَاءِ لَا يَضِلُّ وَ يَصِلُ إِلَى مَأْمُولِهِ وَ كَيْفَ لَا يَخَافُ الْعَبْدُ وَ هُوَ غَيْرُ عَالِمٍ بِمَا يُخْتَمُ صَحِيفَتُهُ وَ لَا لَهُ عَمَلٌ يَتَوَسَّلُ بِهِ اسْتِحْقَاقاً وَ لَا قُدْرَةَ لَهُ عَلَى شَيْ‏ءٍ وَ لَا مَفَرَّ وَ كَيْفَ لَا يَرْجُو وَ هُوَ يَعْرِفُ نَفْسَهُ بِالْعَجْزِ وَ هُوَ غَرِيقٌ فِي بَحْرِ آلَاءِ اللَّهِ وَ نَعْمَائِهِ مِنْ حَيْثُ لَا تُحْصَى وَ لَا تُعَدُّ ...

2) در کتاب فقه منسوب به امام رضا ع آمده است:
ما می‌گوییم: کسی که بمیرد در حالی که خود را از اینکه [ایمان و عمل صالح را] از دست بدهد ایمن می‌داند، از دست خواهد داد؛ و کسی که بمیرد در حالی که ترسان است که مبادا [ایمانش را] از دست بدهد، از اینکه «از دست بدهد» ایمن است؛ و توفیق از جانب خداست.
الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا عليه السلام، ص382؛ بحار الأنوار، ج‏67، ص390
وَ نَرْوِي مَنْ مَاتَ آمِناً مِنْ أَنْ يُسْلَبَ سُلِبَ وَ مَنْ مَاتَ خَائِفاً مِنْ أَنْ يُسْلَبَ أَمِنَ السَّلَبَ وَ بِاللَّهِ التَّوْفِيقُ.

3) از امام صادق ع روایت شده است: از جمله خطبه‌هایی که از پیامبر اکرم ص در یادها باقی مانده این است که فرمودند:
ای مردم! بدرستی که برای شما علائمی قرار داده شده، پس با این علامتها راه بیابید؛ و برای شما نهایتی هست، پس به سوی آن نهایتتان حرکت کنید؛ بدانید که مومن بین دو خوف است: مهلتی که گذشته، نمی داند که خداوند در مورد آن با او چه می‌کند؛ و مهلتی که باقی مانده، نمی‌داند خداوند در آن برای او چه رقم زده است؛ پس بنده مومن، از خویش برای خویش برگیرد، و از دنیایش برای آخرتش، و از جوانی قبل از پیری، و از حیات قبل از مرگ؛ که سوگند به کسی که جان محمد در درست اوست، بعد از دنیا «دنبال رضایت رفتن»ی در کار نخواهد بود، و بعد از آن سرایی نیست مگر بهشت یا آتش.
الكافي، ج‏2، ص70

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ:
إِنَّ مِمَّا حُفِظَ مِنْ خُطَبِ النَّبِيِّ ص أَنَّهُ قَالَ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ لَكُمْ مَعَالِمَ فَانْتَهُوا إِلَى مَعَالِمِكُمْ وَ إِنَّ لَكُمْ نِهَايَةً فَانْتَهُوا إِلَى نِهَايَتِكُمْ أَلَا إِنَّ الْمُؤْمِنَ يَعْمَلُ بَيْنَ مَخَافَتَيْنِ بَيْنَ أَجَلٍ قَدْ مَضَى لَا يَدْرِي مَا اللَّهُ صَانِعٌ فِيهِ وَ بَيْنَ أَجَلٍ قَدْ بَقِيَ لَا يَدْرِي مَا اللَّهُ قَاضٍ فِيهِ فَلْيَأْخُذِ الْعَبْدُ الْمُؤْمِنُ مِنْ نَفْسِهِ لِنَفْسِهِ وَ مِنْ دُنْيَاهُ لآِخِرَتِهِ وَ فِي الشَّبِيبَةِ قَبْلَ الْكِبَرِ وَ فِي الْحَيَاةِ قَبْلَ الْمَمَاتِ فَوَ الَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ مَا بَعْدَ الدُّنْيَا مِنْ مُسْتَعْتَبٍ وَ مَا بَعْدَهَا مِنْ دَارٍ إِلَّا الْجَنَّةُ أَوِ النَّارُ.


تدبر
1⃣ «إِنَّ عَذابَ رَبِّهِمْ غَيْرُ مَأْمُونٍ»
این آیه ظاهرا به منزله دلیل است برای آیه قبل:
چرا «آنان از عذاب پروردگارشان سخت هراسان‌اند»؟
چون «در حقیقت، عذاب پروردگارشان ایمنی‌ناپذیر است.»

2⃣ «إِنَّ عَذابَ رَبِّهِمْ غَيْرُ مَأْمُونٍ»
عذاب خداوند امری نیست که کسی از آن در امان باشد. چرا؟
الف. این عذاب، باطن عمل خود انسانهاست. انسان نیز چون اختیار دارد، ممکن است هر لحظه کاری انجام دهد که باطنش جهنم باشد. پس هیچکس از عذاب در امان نیست، مگر با ایمان و عمل صالح، خود را در پرتوی رحمت خدا قرار دهد.
ب. با وجود ایمان و عمل صالح هم باز کسی نباید خود را در امان ببیند؛ زیرا مادام که زنده‌ایم اختیار داریم و امکان انحراف و سقوط، هیچگاه منتفی نیست.
ج. با وجود ایمان و عمل صالح، کسی نباید خود را در امان ببیند؛ زیرا از کجا معلوم که حسنات ما واقعا و در باطن حسنه باشد؛ از کجا که به خاطر شهرت و منافعی که داشته و ... کار خوب را انجام نداده باشیم؛ از کجا معلوم که آنها را آن گونه که موظف بوده‌ایم – با تمام شرایط و حدودش- انجام داده باشیم، از کجا معلوم ... (مجمع‌البیان، ج10، ص535)

3⃣ «إِنَّ عَذابَ رَبِّهِمْ غَيْرُ مَأْمُونٍ»
جهنم و عذاب‌های آن حقیقتی است که کسانی که به هر بهانه‌ای آن را انکار می‌کنند، فقط خود را فریب می‌دهند.

4⃣ «إِنَّ عَذابَ رَبِّهِمْ غَيْرُ مَأْمُونٍ»
کسانی که واقعا بهشتی‌اند (بنا به آیه 35 که درباره همین افراد است) خود را از اینکه به عذاب گرفتار آیند، در امان نمی‌بینند. در مقابل، بسیاری از افراد که باورشان به معاد سست است و اعمالشان به گونه‌ای است که حقیقتا شایسته جهنم‌اند، خود را بهشتی خیال می‌کنند و از خدا طلبکار! (کهف/36)
معیار بهشتی و جهنمی بودن،‌آن نیست که خود انسان خیال می‌کند؛ آنانکه خود را ایمن می‌بینند، در خطرند؛ و آنان که خود را در خطر می‌بینند، ایمن‌اند . به قول حافظ شیرازی:
ای دل اندر بند زلفش از پریشانی منال
مرغ زیرک چون به دام افتد تحمل بایدش...
تکیه بر تقوی و دانش در طریقت کافریست
راهرو گر صد هنر دارد توکل بایدش