اشتغال مولد، پاشنه آشیل اقتصاد مقاومتی

به گزارش بولتن نیوز، دکتر محمدرضا واعظ مهدوی - معاون توسعه امور علمی و فرهنگی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور - در سیمنار "اقتصاد مقاومتی و دانشگاه" که با حضور جمعی از اساتید حوزه اقتصاد در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور برگزار شد با بیان اینکه سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی به عنوان یک بسته مهمی از سیاست‌ها همراه، هم وزن و به موازات برنامه ششم و فراتر از شرایط خاص تحریم یا شرایط خاص اقتصادی کشور تببین و ابلاغ و تدوین شده است، گفت:هدف همه تلاش ها و برنامه های ما تحقق توسعه و پیشرفت ملی، برخورداری همگانی، تامین حداقل زندگی برای همگان و تامین مقدمات لازم برای حرکت در مسیر رشد و تعالی و ارتقای کیفیت زندگی با آموزه های اسلامی مقدمه‌ای برای حرکت در مسیر رشد و تعالی است که نهایتا باید به رشد با کیفیت و توسعه پایدار و مفاهیمی از این قبیل دست پیدا کنیم.
وی ادامه داد:اقتصاد مقاومتی مفهومی است که در بحث مقاوم کردن در برابر تنش‌ها و شرایط بسیار متغییر جهانی مورد توجه قرار گرفته است. این اقتصاد متکی بر دانش، عدالت بنیانی، درون زایی، برونگرایی، پویایی و پیشرویی تبیین شده است. فعال سازی امکانات، منابع مالی، سرمایه های انسانی، پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، تهیه نقشه جامع علمی کشور، بهره وری در اقتصاد، افزایش تولید داخلی نهاده‌ها مبانی محورهای مطرح شده در آن است. همچنین توجه به ساختار مالی و درآمدی دولت، اصلاح نظام درآمدی افزایش سهم درآمدهای مالیاتی، افزایش سالانه سهم صندوق توسعه ملی، تقویب فرهنگ جهادی، تببین و گفتمان سازی اقتصاد مقاومتی در محیط های علمی، آموزشی، رسانه‌ایی و بسیج همه امکانات کشور و هماهنگ کردن اقدامات و فعالیت ها از محورهای دیگر مورد توجه آن است.

واعظ مهدوی با اشاره به اینکه ساماندهی و بسیج شدن نظام دانشگاهی و علمی ما برای تحقق مجموعه این اهداف امری مهم است، بیان کرد: در سال های گذشته با این مشکل مواجه بودیم که وقتی دردانشگاه ها صحبت از برنامه ریزی می شد، عمدتا برنامه های نظام آموزش عالی و برنامه های توسعه دانشگاهی مورد توجه قرار می گرفت، اما مجموعه این سیاست‌ها ایجاب می‌کند که به مسائل بیرون گرایانه نیز بپردازیم. در حقیقت ۳۱ کار گروه برنامه ششم تشکیل شده است که مسائل حوزه های مختلف را مورد تبیین و تحلیل قرار داده است. اقداماتی که این ۳۱ کارگروه انجام داده‌اند عمدتا در سطح سوم است، یعنی مسائل خرد و اجرایی کشور را تحلیل کرده اند و نتایج حاصل به منزله یک problem list جمهوری اسلامی است.

معاون توسعه امور علمی و فرهنگی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور با اشاره به مصوباتی اظهار کرد : انتظار داریم که نظام دانشگاهی به همه این problem list عکس العمل نشان دهد. یعنی دانشگاه ها در هر استان حداقل باید مسائل صنعت خود را شناسایی کرده باشند و برای حل آن اقداماتی انجام دهند. اما عملا ما شاهد این هستیم که نظام دانشگاهی ما به این موضوع عکس العمل نشان نمی‌دهد، البته گفته می‌شود که این موضوع خواسته نشده است که درست است. زمانی از دانشگاه ها خواسته شده بود که در زمینه مقالات پیشرفت کنند آن زمان داشتن یک مقاله انگلیسی کار سختی بود، ولی اقدام شد و در حال حاضر کار ساده ای است. اگر امروز حرکت دانشگاه ها به سمت پاسخ دادن به مسائل و مبنا قرار دادن problem list باشد در آینده نتایج خوبی حاصل خواهد شد.

وی افزود: مصوبه دیگر این است که توجه به اهداف دانش بنیان شدن بخش‌های اقتصادی کشور، پیوست فناوری و توسعه توانمندی های داخلی در قراردادهای بین المللی و طرح های ملی تنظیم و ابلاغ شده است. یعنی وقتی قرار داد خارجی منعقد می شود این بندها نیز لحاظ شود که حتما فناوری و دانش منتقل شود و بخشی از کار توسط تولیدکنندگان ایرانی صورت گیرد. برای دست یابی به این موضوع کشور یک بسته سیاستی را مورد عمل قرار داده است که آن هم تشکیل شرکت های دانش بنیان مرکب از اساتیدی که کارهای پژوهشی شان قابلیت تجاری سازی است. اما حرکت جدیدی که در آن ایجاد شده این است که این شرکت ها به سمت فارغ التحصیلان جوان سوق داده شوند که این ظرفیت ها برای حمایت از ایده های نو، ابتکار و خلاقیت‌هایی که قابلت تجاری سازی دارند ایجاده شده است.
واعظ مهدوی خاطر نشان کرد:حدود ۴۳ پروژه برای اقتصاد مقاومتی طراحی شده است که نگاه این پروژه ها به حل مسائل کشور است. ۴ پروژه در دستور کار نظام آموزش عالی کشور قرار گرفته که عبارتند از بازنگری و اصلاح نظام آموزش عالی کشور در جهت کار آفرینی و ارزش آفرینی، طراحی و پیاده سازی نظام آمایش آموزش عالی و پژوهش به منظور ماموریت گرا کردن فعالیت های و موسسات آموزش عالی و پژوهشی کشور، تبدیل پنج دانشگاه و واحد پژوهش کشور در طراز بین المللی، طراحی الگوی تغییر و ارتقای نقش دانشگاه‌ها در حل مشکلات کلان دستگاهی و بنگاه های اقتصادی کشور.
وی در پایان صحبت هایش افزود: وظیفه و رسالت نظام پژوهشی دانشگاهی ما تربیت دانشجو در بعد پژوهش است. بنابراین انتظار اولیه ما از نظام پژوهشی دانشگاهی، آموزش پژوهش به دانشجو است نه حل مسائل کشور که ابتدا باید دانشجویان با متدولوژی پژوهشی و آموزشی آشنا شوند، سپس خروجی کار آنها می تواند پاسخگوی نیازهای کشور باشد.
 
خلق ایده و نوآوری از اهداف اقتصاد مقاومتی
در ادامه این سمینار دکترفیروزه خلعتبری - اقتصاد دان برجسته کشور - اظهار کرد:برای اینکه بخواهیم اقتصاد مقاومتی را پیاده کنیم باید بدانیم بحث هرکدام از محورها در کجای اقتصاد مقاومتی مطرح می شود. اقتصاد مقاومتی تنها سند سیاست‌های کلی ماست که ماهیت گردان دارد یعنی مقاومت در مقابل عوامل مختل کننده ساختار. مبنای سیاست‌ها کلی اقتصاد مقاومتی این است که باید وضعیتی بوجود اید که مشارکت حداکثری احاد مردم را داشته باشد و برای جلب مشارکت مردم باید زمینه ای فراهم شود و این زمینه متکی بر عدالت بنیانی و پذیرش حضور مردم است و ایجاد موتوری که اقتصاد را به مراتب بزرگتر کند و بتواند منافع مردم را در آن بوجود آورد. ابزار این موتور دانش محورو محیط فعالیت آن متکی بر مفروضات متعدد و شناخته شده برون گرایی و درون زایی است.
وی ادامه داد:برون گرایی به معنای زندگی در سطح همتایی با جهان است. شما باید بتوانید در سطح جهان تولید کنید در سطح جهان به عنوان همتا نه پذیرنده مذاکره کنید تا بتوانید به معنای واقعی برون گرا باشید، بنابراین تعامل سازنده با جهان مفهوم برون گرایی را بیان می‌کند. همچنین درون زایی نیز می‌خواهد مسئولان و فعالان اقتصادی بر سرنوشت اقتصادی کشور حاکم باشند.

به گفته وی اقتصادی که می خواهیم این است که عده‌ای از فعالان اقتصادی ما وارد نهادهای علم و فناوری شوند. مسیر این است که از ایده به نوآوری و از نوآوری به تجاری سازی برسیم این مسیر باید کوتاه پویا و کارآمد شود. یعنی یک ایده بتواند نوآوری های زیادی را بوجود آورد. بنابراین آنچه که خواست سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی است، ایجاد موتوری برای خلق ایده و نوآوری است. در این میان نیز سهم دانشگاه بوجود آوردن مغز خلاق است.

خلعتبری اضافه کرد: اما مسئله فقط دانشگاه نیست، مساله تغییر نگاه، حضور حداکثر آحاد مردم است. باید در دنیا تعامل داشته باشیم باید بتوانیم ایده‌های جدید بیاوریم و خلق کنیم چیزی که اقتصاد مقاومتی می گوید بالا بردن توان مقاومت اقتصاد ملی با به وجود آمدن سیستمی برون گرا و درونزا است. مادامی که نوآور ما نتواند ایده اش را ثبت کند و از آن دفاع کند، نمی‌توانیم قدم‌های مثبتی در این زمینه برداریم.
باید فکری به حال مدرک گرایی کرد
در ادامه دکتر عباس شاکری - رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی - در رابطه با اینکه نمی‌توان از دانشگاه ها انتظار داشت که پژوهش محور شوند گفت:باید فکری به حال نظام مدرک گرایی کنیم. باید کاری کنیم که خروجی دانشگاه‌ها ی ما خریده شود و دستمزدما براساس آن باشد. اما مسله بنیادی تری که وجود دارد و باید در برنامه ها به آن توجه کنیم این است که جایگاه نظام آموزش و پژوهشی ما در روند اجتماعی جامعه کجاست و آیا به عنوان یک مجموعه با سایر مجموعه ها برای تحقق اهداف رشد و تعالی هماهنگ است یا خیر.

وی همچنین درخصوص اقتصاد مقاومتی سخن گفت و افزود: اقتصاد مقاومتی موضوعی است که اخیرا توسط مقام معظم رهبری مطرح شد وسیاست های کلی آن به تولید دانش بنیان، صادارات غیر نفتی مبارزه با فساد، اصلاح نظام بانکی و ... اشاره دارد. ما باید این امور را توصیف و تببین و مشخص کنیم. الزامات و اقتضائات هرکدام از این امور چیست. اگر شفافیت، مبارزه با رانت یا ساخت و سازهای غیر مجاز و ...لازم است به آنها تن دهیم. باید الزامات آنها را کارشناسانه شناسایی و به آن عمل کنیم که این امر می تواند منشا اثر باشد. اقتضائات این وضعیت و شکافی که با وضع مطلوب و اهداف اقتصاد مقاومتی دارد باید مشخص شود.
اشتغال مولد برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی
در ادامه این سمینار نیز دکتر فرشاد مومنی - عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی - با بیان اینکه رفتن به سمت اقتصاد مقاومتی به معنای مطالبه یک تغییر است، اظهار کرد: وقتی وجه اقتصادی این مسئله برجسته می شود با فرض این است که همگان می دانند که امر انتزاعی مجرد به نام اقتصاد در حیات جمعی انسان ها نداریم. امر اقتصادی با اجتماع سیاست فرهنگ و... و. پیوند دارد. بنابراین باید بایسته ها و پیش نیازهای این تغییر در هر عرصه مطرح شود.
وی ادامه داد:مسیری که تاکنون تحت عنوان اقتصاد مقاومتی در ایران دنبال شده است هیچکدام از این بایسته‌ها را رعایت نکرده است. شیوه ایی که این مسئله دنبال می شود این است که ما نمی توانیم از آن انتظار دستاورد داشته باشیم. پیش بینی ما این است که به قاعده ۷۰ سال گذشته زمان، منابع انسانی و مادی را تحت این عنوان درگیر می‌کنیم اما چون بسترهایش را فراهم نکرده‌ایم طبیعتا دستاورد پایدار ندارد. اگر ایده تغییر را به رسمیت بشناسیم و این تغییر در کل عرصه حیات جمعی اتفاق بیافتد می‌توان گفت این تغییر مستلزم سه گروه شناخت وضع موجود، شناخت وضع مطلوب و شناخت فرآیندهای گذار از وضع موجود به وضع مطلوب است.
مومنی ادامه داد:تصویری که من از وضع موجود دارم هم در ساحت وضعیت نظام دانایی وهم در ساحت وضعیت اقتصادی کشور، شرایطی است که من از آن به عنوان از" کارکردافتادگی" نام می برم. از کارکرد افتادگی یعنی سنسور های سیستم نسبت به تحولات، واکنشی نشان نمی‌دهند یا واکنشی بر عکس نشان می دهند. برای مثال درآمد نفتی دولت به ازای هر بشکه حدود ۷۰ دلار کاهش پیدا می کند اما این مسئله هیچ تغییری در رفتارهای هزینه‌ایی و رفتارهای وارداتی دولت به نمایش نمی‌گذارد یا مثال‌های از این قبیل... ل.
وی اضافه کرد:این از کارکرد افتادگی یکی از حاد ترین وضیت های قابل تصور و عرصه‌های نیازمند اعمال حساسیت های جدی در صورت بندی وضع موجود کشور است. شبیه این امر نیز در نظام علم و فناوری کشور دیده می شود، اما این به این معنا نیست که برای آن زحمتی کشیده نشده و اعتباری اختصاص داده نمی‌شود، بلکه برآیند آن می گوید که طی چهار دهه گذشته با افزایش چشمگیر سهم دانش آموختگان دانشگاهی در ساختار اشتغال رو به رو هستیم و با کاهش چشمگیر سهم بی سوادان در ساختار اشتغال. سرمایه فیزیکی سرانه در مجموع رشد داشته است، اما بهره وری مان روند نزولی نگران کننده ای را به نمایش می گذارد.
این استاد دانشگاه بیان کرد:با وجود همه سرمایه‌گذاری های بزرگی که دولت، خانوارها و افراد برای انباشت سرمایه انسانی در کشور کرده‌اند، اما مشاهده می‌کنیم که در ساختار اشتغال بیش از ۷۵ درصد افراد در زمینه خارج از حیطه تخصصی خود کار می‌کنند. در بخش خصوصی هم، سهم بخش خصوصی از هزینه‌های تحقیق و توسعه نزدیک به صفر است و دلیلش این است که استنباط کلی بخش خصوصی از ساختارهای نهادی این است که برای افزایش سود و درآمد به دانایی بیشتر نیازی نیست، وقتی بخش خصوصی در شرایط کنونی هیچ تمایلی به تحقیق و توسعه نشان نمی‌دهد یعنی انتظار دارد که در آینده اقتصاد ایران بر روی پاشنه فعلی بچرخد.
مومنی با اشاره به اینکه توسعه، ارتقای توان مقاومت، ارتقای کیفیت زندگی، ارتقای توان رقابت، ارتقای سطح دانایی محوری، بهبود وضعیت عدالت اجتماعی وتحقق پایداری دستاوردها که به عنوان مجموعه ایی از اهداف اقتصاد مقاومتی هستند و از لحاظ متغییر های تعیین کننده باهم مشترکند، گفت: یعنی همه آنها تابعی هستند از اینکه ساختارهای نهادی اجازه همراستایی بین جستجوی نفع شخصی و تحقق اهداف جمعی و اقدامات و تخصیص های کوتاه مدت نیز هم راستا یا اهداف یلند مدت باشد را می دهد.
وی در پایان صحبت هایش از اشتغال مولد سخن گفت و افزود:من فکر می کنم اگر بخواهیم اهداف اقتصاد مقاومتی را صادقانه دنبال کنیم باید روی یک هدف برای دوره ۵ ساله متمرکزشویم که آن هم اشتغال مولد است.