توسعه بازاریابی شبکه ای؛ آری یا نه؟

به گزارش بولتن نیوز، در فرآیند عرضه و تقاضای بازار در جهان مدرن یکی از عواملی که برای فروشندگان و خریداران ارزش پیدا کرده سهولت در ارائه محصولات و خدمات و دسترسی آسان به آنهاست.

در هزاره سوم میلادی که رفتار مشتریان تغییر یافته هر آنچه به سهولت در اختیار مشتری قرار گیرد از سوی او پذیرفتنی است لذا صاحبان برندهای معروف دنیا اقدام به عرضه کالاهای خود در فضای مجازی و جذب مشتری از طریق بازاریابی شبکه ای یا network marketing کرده اند. 

بازاریابی شبکه ای یا چندسطحی در واقع نوعی شیوه فروش است که تولیدکنندگان و شرکتها محصولات را بدون تبلیغات و واسطه از طریق نمایندگان خود به فروش می رسانند و مشتریان پس از خرید در صورت تمایل می توانند محصولات شرکت را بازاریابی کنند و حق العمل بگیرند. 

بر این اساس اگر با شرکتی مواجه شدید که جمله 'در صورت معرفی یکی از دوستانتان به ما، در خرید بعدی از تخفیف برخوردار می شوید' را تبلیغ می کند، بدانید که بازاریابی شبکه ای را در پیش گرفته است. 

مدتی است که شرکتهای بزرگ و شناخته شده ایران در مشهد از طریق بازاریابی شبکه ای اقدام به فروش کرده اند. دامنه این فعالیت در بازاریابی شبکه ای به جایی رسیده که مکانی را به بازاریابها اختصاص داده اند تا به صورت تبلیغات کلامی، نمایش فیلمهای آموزشی و آموزش چهره به چهره مجموعه ای از افراد را در درون شبکه تشکیل داده و از این طریق فروش را افزایش دهند. 

اما پرسش این است که گسترش این نوع بازاریابی در فرآیند عرضه و تقاضا تا چه حد مورد پذیرش مشتریان قرار می گیرد، یا اگر حمایت از این نوع بازاریابی در دستور کار قرار دارد تکلیف اشتغال صنوفی که با گسترش خرید از طریق فضای مجازی از بین می روند چیست؟

پرسش مهمتر اینکه چگونه می توان مانع از تبلیغ کالاهای خارجی و فروش آنها از طریق بازاریابی شبکه ای در جهت حمایت از تولید داخل شد و ادعاهای فریبنده بازاریابان این شبکه مبنی بر درآمدهای میلیونی تا چه حد به واقعیت نزدیک است؟ 

یکی از افراد فعال این حوزه مدعی شد که درآمد قابل توجهی از طریق فروش محصولات یک شرکت معتبر توسط بازاریابان زیرمجموعه خود بدست می آورد بطوری که اکنون توان خرید یک خودرو 500 میلیون ریالی یا یک ساختمان مسکونی را دارد. 

وی که خواست نامش ذکر نشود افزود: کارم را دو سال قبل با درآمد ماهانه 700 هزار ریال از طریق معرفی و فروش محصولات بهداشتی کشورهای ایتالیا و بلاروس که شرکت پنبه ریز نمایندگی آن را دارد آغاز کردم و اکنون با تلاش فراوان به درآمد قابل توجهی دست یافته ام. 

با این حال وی گفت: همه افراد در این بازاریابی موفق نمی شوند چون موفقیت با کسانی است که از ابتدا وقت بیشتری برای این کار می گذارند. 

بر اساس بررسیهای خبرنگار ایرنا بطور معمول عمده افرادی که به عنوان بازاریاب شبکه ای فعالیت می کنند بین 17 تا 35 سال سن داشته و عمدتا فاقد شغل دیگری هستند. 

در مجموع افرادی که از طریق بازاریابی شبکه ای به درآمد قابل توجهی دست یافته اند انگشت شمارند اما بررسیها نشان می دهد تا حدودی نمی توان رسیدن به درآمد مناسب را از طریق بازاریابی شبکه ای انکار کرد. 

* بازاریابی شبکه ای راهی برای حمایت از تولید داخلی 

معاون بازرگانی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ماگفت: همانطور که از نام بازاریابی شبکه ای پیداست در این بخش بازاریابی از طریق چند لایه متعدد از افراد یا نمایندگان فروش اتفاق می افتد که معرفی یک محصول برای رساندن آن به مصرف کننده را از طریق فضای مجازی یا عرضه مستقیم کالا به مصرف کننده بدون واسطه برعهده دارند. 

علی غفوری مقدم افزود: این نماینده که توزیع کننده، عضو یا شریک شرکت نیز نامیده می شود علاوه بر جذب مشتریان، آموزش نیروهای تازه وارد را نیز بر عهده دارد تا مجموعه خود را برای جذب مشتریان بیشتر و رسیدن به درآمد تشکیل دهد. 

معاون بازرگانی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی ادامه داد: درآمد در بازاریابی شبکه ای هم در ازای فروش مستقیم کالا و هم در ازای فروش از طریق زیرمجموعه کسب می شود. 

وی بازاریابی شبکه ای را فعالیتی قانونمند اعلام و بیان کرد: 18 شرکت در ایران مجوز فعالیت قانونی خود را در این حوزه از طریق مرکز امور اصناف وزارت صنعت، معدن و تجارت گرفته اند که برخی از آنها از جمله پنبه ریز و بیز در خراسان رضوی شعبه دارند. 

غفوری مقدم گفت: این شرکتها بطور قانونی اجازه بازاریابی شبکه ای را با جذب افراد و برگزاری دوره های آموزشی یا همایش دارند اما ملزم به رعایت ضوابطی هستند که در صورت عدم رعایت آنها بر اساس آیین نامه مربوطه، به عنوان متخلف شناسایی شده و با آنان برخورد قانونی صورت می گیرد. 

وی افزود: گزارش تخلفات مربوط به بازاریابی شبکه ای این شرکتها، به امور اصناف وزارت صنعت، معدن و تجارت در تهران اعلام می شود که در ابتدا به آنها تذکر داده شده یا جریمه می شوند و در صورت تکرار تخلف مجوز آن شعبه لغو می شود. 

معاون بازرگانی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی ادامه داد: مواردی مربوط به تخلف این شرکتها در حوزه بازاریابی شبکه ای در مشهد گزارش و مورد بررسی قرار گرفت که منجر به تعطیلی برخی شعب آنها نیز شده است. 

وی گفت: کسانی که به عنوان بازاریاب عضو این شبکه می شوند بسته به میزان فعالیت خود به درآمدهای متفاوتی دست پیدا می کنند اما اگر وعده های درآمد غیرمنطقی به افراد برای جذب به این شبکه بدهند، به نوعی تخلف محسوب می شود. 

غفوری مقدم افزود: نمی توان درباره درست یا غلط بودن برخی درآمدهای حاصل از فعالیت در بازاریابی شبکه ای اظهار نظر کرد اما این نوع بازاریابی در اصل اهداف منطقی و کارشناسی شده ای دارد که در صورت رعایت ضوابط می توان به آن اهداف دست یافت. 

وی ادامه داد: اگر بازاریابی شبکه ای به درستی انجام شود یک سری واسطه ها در فرآیند تولید و عرضه حذف می شوند. به این معنا که وقتی فردی می تواند کالایش را از این طریق خریداری کند کالا را با قیمت پایین تری از کالای مشابه که به صورت عادی در شبکه توزیع به فروش می رسد خریداری کرده و به نوعی منافع مصرف کننده از این محل تامین می شود. 

او گفت: هدف دیگری که باید در بازاریابی شبکه ای تامین شود حمایت از تولید داخلی است. این شرکتها باید سهم بیشتری از عرضه کالاهای خود را در بازاریابی شبکه ای به کالاهای ایرانی اختصاص دهند و آنها را به مشتریان معرفی کنند. 

دبیر خانه صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز به خبرنگار ما گفت: از آنجا که ساختار نظام توزیع کالا در ایران معیوب است بازاریابی شبکه ای کمکی به مصرف کننده نمی کند. 

فیروز ابراهیمی افزود: اگر نظام توزیع در ایران مانند کشورهای توسعه یافته براساس ساختارهای اصولی شکل می گرفت ضرورتی به بازاریابی شبکه ای و متعاقب آن بروز هرج و مرج در فضای مجازی در حوزه تجارت داخلی نیست. 

وی ادامه داد: در دولت گذشته طرح تحول اقتصادی با هفت محور به تصویب رسید که اصلاح نظام توزیع یکی از محورهای آن بود زیرا نظام توزیع در ایران به شدت ایراد دارد. 

این کارشناس اقتصاد اظهار امیدواری کرد که دولت اصلاح نظام توزیع را در قالب لایحه ای به مجلس شورای اسلامی ارائه دهد تا این طرح در سطح کشور به اجرا درآمده و دیگر نیازی به عرضه کالا توسط شرکتهای داخلی از طریق بازاریابی شبکه ای نباشد. 

وی گفت: گرچه نظام توزیع مجازی و بازاریابی شبکه ای صرفه جویی در برخی هزینه های مصرف کننده را به همراه دارد اما بررسیهای نشان می دهد حتی 10 درصد از کالاهایی که توسط شرکتهای داخلی از طریق بازاریابی شبکه ای در خراسان توزیع می شوند به کالاها و برندهای شناخته شده ایرانی اختصاص ندارد. 

ابراهیمی افزود: گرایش شرکتها در بازاریابی شبکه ای به معرفی و توزیع کالاهای خارجی ناشی از ضعف نظام توزیع و ساختارهای اقتصادی کشور است. 

وی همه فرآیندها را در بازاریابی شبکه ای دارای ایراد و ابهام ذکر و بیان کرد: پرسش این است که روند مالیات ستانی از این نوع فروش کالا در بازاریابی شبکه ای به چه صورت است یا اثبات درآمد این نوع بازاریابی برای نظام مالیاتی به چه شکل خواهد بود. 

دبیر خانه صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی با انتقاد از صدور مجوز برای فعالیت 18 شرکت به منظور بازاریابی شبکه ای ادامه داد: اگر نظام توزیع اصلاح شود فاصله کارخانه تا مصرف کننده کمتر و واسطه ها حذف می شوند و عملا کالا با نرخ معمول و مرسوم خود به دست مصرف کننده می رسد. 

مدیر بازرسی و نظارت اصناف خراسان رضوی هم به خبرنگار ما گفت: علم بازاریابی یک پدیده رسمی و کاملا شناخته شده است که تاکنون در این حوزه فعالیتهای بسیاری انجام گرفته و به یک شیوه مدرن غیرقابل انکار در عرضه فروش کالا تبدیل شده است. 

احسان اصولی افزود: وزارت صنعت، معدن و تجارت مجوز فعالیت در حوزه بازاریابی شبکه ای را برای 18 شرکت صادر کرده که این نوع فعالیت در حوزه مالی، توزیع کالایی و مباحث آموزشی باید تحت نظارت باشد و با ضوابط و قوانین کاملا روشن کنترل شود. 

وی ادامه داد: اگر هر یک از شرکتهای فعال در حوزه بازاریابی شبکه ای مرتکب تخلفی شوند دلیلی بر زیر سئوال بردن اصل بازاریابی شبکه ای نیست. 

مدیر بازرسی و نظارت اصناف خراسان رضوی گفت: اگر شرکتهای فعال در این بخش بر اساس اهداف تعیین شده عمل کنند بطور قطع بازاریابی شبکه ای در توسعه بازارهای داخلی و رشد تولید بسیار موثر است. 

وی افزود: از آنجا که شیوه جذب افراد برای فعالیت در بازاریابی شبکه ای به صورت چهره به چهره است، معرفی برندهای ایرانی و کالاهای تولید داخل و ترویج فرهنگ مصرف کالای ایرانی آسانتر انجام می گیرد اما فروش کالاهای خارجی از این طریق تخلف به شمار می رود. 

اصولی ادامه داد: شش شرکت در خراسان رضوی در حوزه بازاریابی شبکه ای فعال هستند که مانند سایر صنوف تحت نظارت قرار دارند و در صورت بروز تخلف بر اساس قانون با آنها برخورد می شود. 

وی گفت: بازاریابی شبکه ای پدیده نوین و بروز تخلف در آن اجتناب ناپذیر است لذا این نوع فعالیتها نیز مشمول یک سری قوانینی می باشند که عدم رعایت آنها پیگرد قانونی دارد. 

مدیر بازرسی و نظارت اصناف خراسان رضوی افزود: اجرای درست بازاریابی شبکه ای می تواند به ارتقا تولید ملی، نهادینه کردن مصرف کالای ایرانی در بین مردم، حذف واسطه ها و کم کردن فاصله بین تولیدکننده و مصرف کننده برای عرضه کالا به قیمت واقعی کمک کند. 

وی ادامه داد: به هرحال بازاریابی شبکه ای می تواند بخشی از نیاز مصرف کننده را تامین کند اما افراط در هر چیز می تواند مخرب و مضر باشد لذا گسترش بیش از حد بازاریابی شبکه ای به حذف صنوف و از بین رفتن بخش زیادی از اشتغال می انجامد. 

اصولی گفت: باید یک حد اعتدال برای فعالیت شرکتها در بازاریابی شبکه ای تعریف شود تا هم این فرآیند به صورت قانونی و اصولی پیش رود و هم صنوف متضرر نشوند.