تفاهم نامه صلح ترکیه – اسراییل : محتوی ونتایج

گروه بین الملل: بعد از سالها درگیری و قطع ارتباط ، ترکیه و اسراییل در اواخر ژانویه 2016توافق عادی سازی روابط میان خودشان را اعلام کردند.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از العربی الجدید، این توافق، بعد از گفت وگوهای طولانی میان دوکشوربا هدف پایان دادن به پیامدهای حمله یکی از واحد های کماندواسراییل به کشتی کمک رسان "ماوی مرمره" ترکیه که در می 2010 به سوی نواره غزه در حرکت بود انجام پذیرفت.



ریشه های بحران
روابط ترکیه و اسراییل اززمانی که حزب و عدالت و توسعه ترکیه در سال 2002به قدرت دست یافت با کاهش مواجه گردیدواین افول هم در زمانی شکل گرفت که دو کشور آماده شده بودندتابه اتحادی که درگذشته داشتند باز گردند. روابط میان دوکشور بعد از حمله ارتش اسراییل به ناوگان آزادی که در می 2010به سمت غزه در آبهای بین المللی در حرکت بوده ومنجربه کشته شدن هفت نفر از شهروندان ترکیه ای داخل این کشتی نیز گردید به شکل گسترده ای بد ترشد. بعد از این حمله ترکیه اعلام کردکه سه درخواست مشخص از اسراییل دارد:عذرخواهی رسمی اسراییل از ترکیه، پرداخت غرامت به خانواده های قربانیان ترک ورفع حصار از نوار غزه. در همین خصوص، گفت و گوهای زیادی میان دوکشوربرای حل بحران موجود انجام پدیرفت اما همه این گفت و گوها به علت نپدیرفتن اسراییل برای عذر خواهی ازترکیه موفقیت آمیزنبود. و به دنبال عدرخواهی نکردن اسراییل ،ترکیه در دوم سپتامبر 2011 اعلام کردکه همه اقدامات مجارات آمیز را علیه اسرییل اتخاذخواهد کرد. این مجازاتها عبارت بودند از اخراج سفیر اسراییل از ترکیه و کاهش سطح روابط نمایندگی های دیپلماتیک میان دو کشور ار سفیری به سطح دبیردومی و لغو همه تفاهم نامه ها و قرار دادهای نظامی ترکیه با اسراییل.

بعد از میانجی گری رییس جمهور آمریکا و فشار بر هر دو کشور، اسراییل به درخواست اول ترکیه پاسخ گفت و زمانی که در مارس 2013 باراک اوباما از اسراییل دیدار کرد بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسراییل به رجب طیب اردوغان تلفن کرده و ازوی به طور رسمی عذر خواهی کرد. بعد از این عذر خواهی، گفت و گو ها میان دو کشور از سر گرفته و ادامه پیدا کرد و بر اسا س افشای" یوسف تشاحتوفر "مسوول مذاکره کننده اسراییل با ترکیه درفوریه 2014 ،پیش نویس تفاهم نامه ای میان دو کشور شبیه به پیش نویس تفاهم نامه اخیر آماده گردیده بودکه نتنانیاهو ار امضای آن به علت انتظار مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در تابستان سال 2014خودداری کرد.

محتوی تفاهم نامه
براساس تفاهم نامه صلح میان دوکشورکه در شش بند و ضمایم نوشته شداسراییل ملزم گردید تا بعد از یک ماه ازامضای تفاهم نامه بیست میلیون دلار به خانواده های قربانیان ترکیه پرداخت نماید.در مقابل ، ترکیه نیز متعهد گردیدتا همه ضمایم و دعاوی حقوقی علیه مسوولان نظامی وافسران ارتش اسراییل و سربازانی که به کشتی مرمره حمله کرده بودند را لغو نماید . در همین خصوص دولت ترکیه از طریق مجلس این کشور قانونی به تصویب رساند.همچنین دوکشور موافقت کردند تا بعد ار پرداخت غرامت و برقراری روابط طبیعی دیپلماتیک میانشان؛ سفیر مبادله کنند.اما درباره رفع حصار غزه همچنانکه ترکیه درخواست کرده بود این تفاهم نامه موفقیت آمیز نبوده و تنها در کاهش سخت گیری های اسراییل برای ارسال کمک ها موثر بوده و فرصت بزرگی راپیش روی ترکیه برای ارسال کمک های انسان دوستانه و صدورکالاها به غزه از طریق بندراشدود اسراییل به وجود آورد. این تفاهم نامه همچنین به ترکیه اجازه داده بود تا پروژ های متعددی را درنوارغزه اجرا نماید و در صورت اجرا ی آنها از سوی ترکیه از فشار حصار علیه فلسیطینی ها کاسته وموقعیت و سطح زندگی فلسطینی ها را بهبود می بخشید. این پروژ هاعبارت بودند از :ساخت نیروگاه تولید برق با همکاری آلمان ، نمک زدایی آّب دریا،ساخت بیمارستان و ترمیم و بازسازی خانه ها و مساجد فلسطینی های آسیب دیده ازجنگ اسراییل علیه غزه در تابستان سال 2014،.مسکن سازی وواردکردن پول به غزه به واسطه بانک های عامل ،اجرای پروژه های متعدد اقتصادی ترکیه در نوار غزه و کرانه غربی از جمله ایجاد منطقه صنعتی در جنین.



اما ضمیمه های تفاهم نامه در اصل جزیی از مذاکرات میان دو کشور نبودو اسرییل در مذاکرات اخیرنیز آن را کنار نهاد. اولین ضمیمه این تفاهم نامه مشکل فعالیت جنبش حماس را در ترکیه حل کرد به گونه ای که ترکیه متعهد گردید هرنوع برنامه ریزی و فعالیت نظامی حماس علیه اسراییل را در ترکیه منع نماید در حالی که این تفاهم نامه زمانی برقرار گردید که حماس در ترکیه فعالیت های سیاسی و دیپلماتیک داشت . اما ضمیمه دوم این تفاهم نامه نیز موضوع اجساد دو سرباز اسراییل راکه در جنگ اسراییل در نوار غزه کشته شده و اجسادشان در آنجا باقی مانده بود را حل کرد. همچنین ضمیمه موضوع دو نفر از شهروندان ناپدید شده اسراییلی را که یکی از آنها یهودی و ازمنطقه "الفلاشا"و دیگری عرب از منطقه "نقب" بوده ودر شریط خاصی به نوار غزه واردشده وتوسط حماس اسیر شدندحل کرد.در این راستا ،ترکیه به اسراییل قول دادکه تمامی تلاشهایش را برای حل این دومساله با حماس به کار بندد.

آنچه که به تاثیرصلح اسراییل با ترکیه برروابط ناتوبا اسراییل در آستانه امضای تفاهم نامه میان ترکیه و اسراییل بایکدیگر مربوط بوده پایان دادن مخالفت ترکیه به عنوان عضوی ازاعضای ناتو به همکاری ناتو با اسراییل است.زیرا بعد از حادثه کشتی مرمره و حمله اسراییل به این کشتی،ترکیه مخالفتش را با هرنوع همکاری میان ناتو با اسراییل اعلام کرده بود. واین اقدام عملی ترکیه مانع همکاری های گسترده نظامی میان ناتو با اسراییل گردیدزیرابراساس قوانین داخلی ناتو، همکاری ناتو با هر کشو غیرعضوبه موافقت همه اعضای عضوناتو نیاز داشت. و نتیجه این مخالفت ترکیه ،ممانعت اسراییل از مشارکت در همه مانورهای نظامی وممانعت از انجام همه پروژه های متعدد مشترک اسراییل با ناتو بوده است.

تاثیر تفاهم نامه بر روابط دوجانبه
اسراییل در گفت و گو هایش با ترکیه براین درخواستش تاکید کردکه تفاهم نامه عادی سازی روابط میان دو کشور نبایدتنها به جنبه های رسمی محدود گردد و همچنین درخواست نموده که این تفاهم بتواندهمکاری های میان دوکشور رااز همکاری های سطحی به همکاری های عمیق و جهش به جلو در همه زمینه ها منتقل نماید.با این اوصاف ،این اجماع در میان ناظران و کارشناسان بررسی روابط میان ترکیه با اسراییل وجودد داشت که ترکیه هرگز به دهه قبل از دست یابی حزب عدالت و توسعه به قدرت باز نخواهد گشت. در آن زمان میان ترکیه و اسراییل ائتلاف هاو روابط قوی و متمایزی در همه زمینه ها ومخصوصا در زمینه های نظامی و امنیتی در کنار توسعه روابط اقتصادی و تجاری وجود داشته است.
شایان ذکر است که این انتظار نیز وجود ندارد که عادی سازی روابط منجر به رشد روابط صمیمی و دوستانه نهادهای نظامی –امنیتی ترکیه با نهادهای نظامی –امنیتی اسراییل همانند گذشته گردد بلکه در دهه اخیر همکاری میان نهادها با توجه به تغییر در کادر رهبری و اولویت هایش تغییر نموده و نهاد های نظامی و امنیتی ترکیه نیز بیشترین انسجام وهماهنگی را باسیاست های دولت ترکیه داشته اند. همچنین ترکیه توقع ندارد که برخی از سلاحهای پیشرفته مانند هواپیمای بدون سرنشین را از اسراییل خریداری نمایدو در صورت درخواست چنین چیزی از اسراییل ؛ ترجیح می دهد تا درزمان خرید این نوع از سلاح ها شرط نماید تا به تکنولوژی و علم مربوط به ساخت این نوع از هواپیماها برای توسعه صنایع نظامی اش دست پیدا کند و این مساله ای بود که اسراییل همیشه آن را حفظ نمود که مانع اصلی اجرای قرار دادهای نظامی میان دو کشورنیز بوده است.
در حالی که این انتظار وجود دارد که این تفاهم نامه روابط اقتصادی و تجاری میان دو کشور را به شکل گسترده ای توسعه دهد اما در سال 2015صادرات اسراییل به ترکیه رو به کاهش بوده و شبیه به سال 2014 تنها چهل درصد بوده است. و علت اصلی این کاهش هم به ممانعت دولت ترکیه در سال 2015از مشارکت شرکت های اسراییلی در مناقصاتی که توسط دولت ترکیه سازماندهی می شد بر می گردد.در سال 2015 صادرات ترکیه به اسراییل 7/1میلیارد دلار رسید در حالی که این میزان در سال 2014 به 8/2و در سال 2013به5/2میلیارد دلار بوده است.اما واردات اسراییل از ترکیه در سال 2015 به 4/2رسیده و این درصد 7/2میلیارددلاردرسال 2014و 4/2میلیارد دلار در سال 2013بوده است.
اما در باره آنچه که به همکاری ترکیه در خصوص صادرات گاز اسراییل به این کشور اختصاص دراد آن است که اسراییل ترکیه را بازار مهم و جذابی برای صادرات گازش در نظر می گیرد. علاوه بر این نیاز به گاز به مدت طولانی ، این امکان را برای ترکیه به وجود می آورد تا به عنوان محل عبوری برای صادرات گاز اسراییل به اروپا باشد. علی رغم اینکه صدور گاز اسراییل به ترکیه از طریق دریای مدیترانه نیز مشکلات منعدد ی رابه وجود می آورد. مهمترین این مشکل عبارتست از جلب موافقت قبرص درعبورخط لوله گاز در آبهای بین المللی و در نظر گرفتن شرایط دوکشور قبرص ویونان وحفظ آنها در تفاهم نامه مربوط به صدور گاز اسراییل به ترکیه و سپس از آنجا به اروپا .درحالی که نتنانیاهو در ابتدای سالجاری با رهبران قبرص و یونان در باره صدور گاز اسراییل و قبرص به اروپا از طریق یونان به تفاهم رسیده بود.
به دنبال نشست نتانیاهو با رهبران یونان و قبرص در ژانویه سال 2016،در بیانیه مشترکی که در این نشست صادر شدآمده است که اسراییل و قبرص و یونان در بخش انرژی ومخصوصا در زمینه گاز طبیعی در مدیترانه باهم همکاری نموده و پایگاه محکمی را برای فعالیت مشترک این سه کشور به وجود می آورند.در این نشست این سه کشور همچنین بر تشکیل کمیسیون مشترک به منظور بررسی وسایل و امکانات مورد نیاز برای صادرات گاز اسراییل و قبرص به اروپا و ساخت خط لوله برای انتقال گاز دریای مدیترانه به یونان و از آنجا به کشورهای اروپایی مواافقت کرده بودند.
علاوه بر این قابل ذکر است که ترکیه در نیازهای گازیش به طور اساسی به وارداتش از روسیه وابسته است و اخیرا هم با روسیه در این خصوص توافق نموده و به نظر می رسدبه جایگزینی فوری برای این مساله نیازی نداشته باشد. همچنین تصمیم بر آن است تا پایان سال 2018ساخت خط لوله گازاز آذر بایجان به ترکیه به اتمام برسد . ترکیه همچنین تصمیم دارد تادر راستای چگونگی واردات گاز از شمال عراق و افزایش آن و وارداتش از کشورهای قطر ، ایران ، الجزایر و نیجیریه فعالیت کند.



نتیجه
تفاهم نامه صلح میان اسراییل و ترکیه زمینه جدیدی را برای روابط میان دو کشور به وجود آورد ولی هرگزبه دوران قبل از قدرت گرفتن حزب عدالت وتوسعه در ترکیه برنمی گردد. این انتظاروجود دارد که روابط میان دوکشور فقط درمسایل مربوط به منافع مشترک ومخصوصا روابط اقتصادی وتجاری بهبود یابد.اما در باره مساله صدور گازاسراییل به ترکیه از طریق دریای مدیترانه با موانعی روبروست زیرا این مساله در اساس به مخالفت قبرص با اجرای این پروژه مربوط است.
توسعه روابط ترکیه و اسراییل به رویکردشان نسبت به نقش و جایگاه شان در منطقه وابسته است و به طور کلی به مجموعه متغیرات و مسایل منطقه ای مانند ادامه یافتن حصار غزه ، سیاست های های خصومت آمیز اسراییل علیه مردم فلسطین مخصوصا مساله مسجد الاقصی ، تداوم شهرک سازی اسراییل ، همچنین روابط اسراییل با جنبش کردی (فرقی ندارد چه در شمال عراق یا سوریه یا در خود ترکیه )و موضع اسراییل نسبت به مساله قبرص و اختلافات حول آینده سوریه که اسراییل سعی در تجزیه و تضعیف آن در زمانی که ترکیه نیز با آن مخالف است بستگی دارد.
علاوه بر این تفاهم نامه صلح میان ترکیه و اسراییل تناقض های دوگانه ای را شامل می گردد که این تناقض ها عبارتست از سیاست اسرییل در نوار غزه و وضعیت فعالیت جنبش حماس و مخصوصا نقش گسترده ترکیه در توسعه زیر ساخت ها واقتصاد نوار غزه و بهبود وضعیت معیشت از یک سو و از سویی دیگر تداوم اسراییل در حصار غزه .
به هرحال ،اقدامات اخیر دولت ترکیه ثابت کرد که میان ترکیه آرمانی با ترکیه ای که موافقان و یا مخالفانش به شکل کوکورانه از آن حمایت یا با آن مخالفت می نمایند تفاوت وجود دارد. این در حالی است که اختلافات عربی – عربی و مخصوصا تصورات طایفه گرایی آرمانی در حال اتفاق افتادن است . ترکیه واقعی با ترکیه آرمانی تفاوت دارد . ترکیه و اقعی بر اساس واقعیت های سیاسی و موازنه نیروها و منافع داخلی و ملاحظات ژئواستراتژیک عمل می کند.

مترجم: حبیب ساسانی