قدرت شهروندان در شبکه‌های اجتماعی

به گزارش بولتن نیوز، دانشکده علوم اجتماعی و خبر دانشگاه آزاد اسلامی به مناسبت روز جهانی ارتباطات و روابط عمومی نشستی را با عنوان «ایران و آینده ارتباطات، رسانه‌های نوین و روند تغییرات اجتماعی در ایران» برگزار کرد.
در این نشست که در حضور دانشجویان برگزار شد، دکتر هادی خانیکی (عضو هیات علمی دانشگاه علامه)، دکتر سید وحید عقیلی (رییس دانشکده خبر دانشگاه آزاد) و دکتر تژا میرفخرایی (عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی) حضور داشتند.
بخش هایی از گفتگوهای این نشست را می خوانید:
هادی خانیکی با اشاره به اینکه در حال حاضر جامعه شاهد تکنولوژی ارتباطی و تغییرات شگرفی شده است گفت: «این تغییرات، زمان، مکان و فضای جامعه را دستخوش تغییر کرده است، گفت: از زمانی که اولین تحقیق‌های ارتباطی در برگرفت، چه در حوزه خوشبینانه که مبنی بر نظریات نوسازی است که آن را دانیال لرنر مطرح کرده بود، چه از منظر نظریات مارکسیستی و چه در وجه کاربردی که در سال‌های اخیر تکنولوژی فناوری ارتباطاتی و اطلاعاتی اهمیت پیدا کرده و چه اکنون که با نسل چهارم نظریه‌های ارتباطی مواجه هستیم که تکیه بر مخاطب دارند، در همه آنچه که نهفته است، فناوری به‌خصوص تکنولوژی ارتباطی است که باعث تغییرات شگرفی در جامعه شده است و این فشردگی زمان، مکان، فضای جامعه ایران را دستخوش تغییراتی کرده که کمتر به آن توجه می‌کنیم.
او با اشاره به نظر مانوئل کاستلز، یکی از نظر‌یه‌پردازان علم ارتباطات که به ایران آمده بود و عنوان کرده بود که بالاترین عامل تغییرات اجتماعی در ایران بالا رفتن سطح مشارکت زنان در ایران است، گفت: حتما یکی از بزرگترین عوامل این است که زنان ایرانی با دسترسی به فضای مجازی و دسترسی به وسایل ارتباطی، دیگر در خانه نمی‌مانند. همین مساله را می‌توانید تعمیم بدهید به گسترش سطح جوانان و کودکان و برجسته شدن نقش هویت‌های محلی و همه این‌ها را می‌توانید به تغییرات گسترده دیگری که در شهر و شهرنشینی گسترش یافته است تعمیم بدهید.
چه همان نگاه خوشبینانه لرنری و چه نگاه بدبینانه چپ را کنار هم قرار دهیم، می‌توانیم بگوییم جامعه ما در معرض تغییرات محسوس و نامحسوسی است. تغییرات محسوس را می‌توان در تجهیزات و فناوری دید و تغییرات نامحسوس در تغییرات معرفتی. جامعه ایرانی امروزه به دلیل اینکه سطح استفاده از فناوری‌ها بالا رفته است در معرض تغییر قرار گرفته است. بالا رفتن نرخ شهرنشینی، بالا رفتن سواد، بالا رفتن استفاده از رسانه‌ها و همچنین بالا رفتن سطح آموزش شامل این موارد است. اما نکته‌ای که مطرح است این است که تغییرات نامحسوس چه تأثیری در بازاندیشی ما دارد. اگر شما فقط و فقط اتکاء به دو رسانه جدید یعنی میزان استفاده از تلفن‌های هوشمند و میزان ورود به شبکه‌های مجازی را ببینید، خواهید دید که ایران در تغییر شگرفی قرار گرفته است.
او سپس با اشاره به خبر وزیر ارتباطات مبنی بر اینکه 33 هزار روستای ایران به اینترنت وصل خواهند شد، یادآور شد: وقتی نگاه کنید که استفاده از اینترنت پرسرعت در منزل 75 درصد است، در محل کار 14 درصد، در محل تحصیل 13 درصد، در کتابخانه یک درصد، در کافی‌نت 22 درصد، شتاب این تحولات و تغییرات نامحسوس را فوق‌العاده بالا می‌بینید به گونه‌ای که یکی از نظریه‌پردازان غربی ایران را به عنوان دومین بازار اینترنتی بالا عنوان کرده بود که با آهنگ بالایی در حال رشد است.

این استاد ارتباطات در عین حال خلاء نهادهای مدنی را یکی از مشکلاتی عنوان کرد که ارتباطات را در معرض آسیب قرار داده است و گفت: یک خلائی در جامعه ما وجود دارد و آن خلاء نهادهای مدنی است که باعث شده است این خلاء با شبکه‌های مجازی پر شود. در حالی که جامعه‌ای که از نهادهای قوی مدنی برخوردار نیست در معرض آسیب‌پذیری سیاسی، اجتماعی و اقتصادی قرار می‌گیرد.
او گفت: تغییراتی که صرفا تحت تأثیر تحولات و مصرف رسانه‌ای رخ می‌دهد، این است که مخاطب از رسانه‌های مکتوب فاصله می‌گیرد و به رسانه‌های مجازی نزدیک می‌شود و نوعی تنهایی جدیدی را به وجود می‌آورد. در نتیجه رسانه در خلاء نهاد‌های مدنی نه می‌تواند جایگزین خانواده شود، نه احزاب و نه تشکل‌های صنفی و فرهنگی. وقتی نهادهای مدنی ضعیف باشند رسانه الزاما به ارتباط منجر نمی‌شود. بلکه می‌تواند سوء ارتباط و اختلال در جامعه به وجود آورد. رسانه‌ها گاهی خود منجر به پارازیت می‌شوند. اگر آن‌ها را خواسته باشیم این نیست که هر نوع گسترش رسانه‌ای در جامعه منجر به توسعه متوازن می‌شود.»
سبقت گرفتن فرهنگ تکنولوژی
در بخش دیگری از این نشست دکتر سید وحید عقیلی با اشاره به الگوی پرسشی ارتباطی لاسول مطرح کرد: «اگر بخواهیم بگوییم در چه حوزه‌ای لاسول کارش را شروع کرد کار بسیار سختی است. او اولین کسی بود که پیام‌های ارتباطاتی را به شکل تحلیل محتوا بررسی کرد. او در حوزه‌های مختلفی کار می‌کرد و می‌توان گفت رشته‌های دانش بشری به قدری به هم نزدیک شده است که شما نمی‌توانید کل‌نگر نباشید.
رییس دانشکده خبر دانشگاه آزاد اولین الگوی ارتباطی لاسول را «چه کسی ارتباط را شروع می‌کند» برشمرد و گفت: امروز ارتباطات مخاطب محور است. در تمام کشورهای جهان یکسری مولفه های مشترک وجود دارد و آن هم وجود فرهنگ مدرن است.
عقیلی مولفه بعدی را «جهانی شدن» برشمرد و ادامه داد: تلفیق وجود دو فرهنگ مدرن و جهانی شدن باعث پس زدن فرهنگ سنتی خواهد شد.

او سپس دومین الگوی لاسول را از «چه مجرایی» بیان کرد و گفت: اینکه این اخبار و ارتباطات از چه جایی منتقل خواهد شد مورد اهمیت است. در حال حاضر رسانه باعث شده است که افراد دور هم زندگی کنند اما جدا از هم باشند.
او سپس به «چه چیزی» - مورد بعدی الگوی لاسول - اشاره کرد و گفت: این موضوع به این معناست که به اندازه اطلاعاتی که به ما داده شده است، آیا به دانش ما اضافه می‌شود یا نه.
عقیلی ادامه داد: ما بین اطلاعات، آگاهی و دانش تفاوت قائلیم؛ یعنی در این فضای مجازی بزرگ، اطلاعاتی پردازش می‌شود و به دست مخاطب می‌رسد، اما باید بدانیم ماهیت این اطلاعات چیست، آیا اندازه این اطلاعات به اندازه دانش و آگاهی است که به ما می‌دهد و آیا به آگاهی و دانش ما می‌افزاید یا نه؟
رییس دانشکده خبر دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به اینکه پایان جنگ جهانی دوم نقطه عطفی بر تمام حوزه‌ها بود، اظهار کرد: اگر چهار سطح درون فردی، میان فردی، گروه کوچک و ارتباطات جمعی را متصور بشویم می‌بینیم که در سطح اول یا همان درون‌فردی کسانی که از ارتباطات به این شکل استفاده می‌کنند، کمتر شده‌اند و به نوعی کاهش پیدا کرده‌اند.
رشته ارتباطات دچار تحولات ماهوی شده است. از اوایل سال 1990 به بعد عنصر جدیدی به نام عصر تکنولوژی وارد شد و پیچیدگی علم ارتباطات را بیشتر کرد. این تکنولوژی‌ها فضای ارتباطاتی را افقی و به شکل تعاملی و مشارکت‌جویانه‌تر کرده است.
او سپس با اشاره به اهمیت داشتن فرآیند تکنولوژی گفت: فرهنگ دیجیتالی از فرهنگ سنتی سبقت گرفته است. رسانه می‌تواند ضد ارتباط باشد. رسانه‌ها انسان‌ها را دور هم اما جدا از هم می‌کنند.»