اسراییل در جنگ سال 1973 قصد استفاده از سلاح اتمی را داشت؟

به گزارش بولتن نیوز به نقل از بولتن دانشمندان اتمی، با وجود اینکه دولت اسرائیل در اختیار داشتن سلاحهای اتمی را تکذیب یا تأیید نمینماید، اما به طور کلی دوست و دشمن متفق القول هستند که اسرائیل سلاح اتمی در اختیار دارد، تقریباً نزدیک نیم قرن است که وضعیت چنین است. شواهد این نتیجه گیری از زمان برآوردهای قبلی ما در سال 2002 تقویت گردیده است، خصوصاً به لطف اسناد جدیدی که تحت قانون آزادی اطلاعات آمریکا و دیگر منابع آزاد قابل دسترس به دست دانشمندان رسیده اند.  

ما به این نتیجه می رسیم که بسیاری از ادعاهای عمومی درباره وسعت زرادخانه  هسته ای اسرائیل دچار اغراق بوده است. برآورد ما این است که ذخیره  زرادخانه هسته ای اسرائیل تقریباً شامل 80 کلاهک هسته ای قابل حمل توسط دهها موشک ، چند اسکادران جنگنده و احتمالاً چند موشک کروز دریایی است. در ادامه بخش دوم این گزارش تقدیم می گردد.

 در طول یک کنفرانس مطبوعاتی در واشنگتن به همراه «بیل کلینتون»، رئیس جمهور آمریکا و «شاه حسین»، رئیس جمهور اردن در سال 1994، اسحاق رابین، نخست وزیر اسرائیل اظهار نظری مشابه نمود و گفت: «اسرائیل یک کشور دارنده‍ی تسلیحات هسته‍‍ای نیست و سال‍هاست به آمریکا تعهد داده است که به توجه به بحران اعراب و اسراییل، نخستین کشوری نباشد که تسلیحات هسته‍‍ای را معرفی نماید». وی افزود: « با این حال ما نمی‍توانیم چشمان خود را به روی تلاش‍هایی صورت پذیرفته در برخی از کشورهای مسلمان و عرب در این راستا ببندیم.  بنابراین، می‍توانم این طور خلاصه نمایم که ما بر تعهد خود پایبند خواهیم ماند که نخستین کشوری نباشیم که این سلاح‍ها را در منطقه معرفی نماییم، اما همچنان مراقب خطرات ناشی از اقدام دیگران در این زمینه خواهیم بود. و ما باید خود را برای آن آماده نماییم».

رابین سمت چپ، کلینتون وسط، شاه حسین سمت راست

ابهام به جا مانده با امتناع از تأیید یا نفی در اختیار داشتن تسلیحات هسته‍‍ای، BBC را واداشت تا در سال 2003 به طور بی‍پرده از شیمون پرز، نخست وزیر اسبق اسرائیل بپرسد که آیا این ابهام به معنی فریبکاری است یا خیر. از پرز پرسیده شد: «عبارت ابهام هسته‍ای به نحوی بسیار جدی به نظر می‍رسد، اما آیا این معادل همان واژه‍ی فریبکاری نیست؟» پرز به این سؤال پاسخی نداد اما لزوم فریبکاری را تأیید نمود:« اگر کسی قصد کشتن شما را داشته باشد و شما برای نجات جان خود از حیله استفاده نمایید، این غیراخلاقی نخواهد بود. در صورتی که ما دشمنانی نداشته باشیم، نیازی نیز به استفاده از حیله نخواهیم داشت».

سه سال بعد، «ایهود اولمرت» نخست وزیر اسبق اسرائیل در مصاحبه‍ای با تلویزیون آلمان در سال 2006 به این سیاست خیانت کرد، هنگامی که ایران را به خاطر تلاش «برای دستیابی به سلاح اتمی به مانند آمریکا، فرانسه، اسرائیل، روسیه» مورد انتقاد قرار داد. جمله‍ای که او به زبان انگلیسی گفت توجه فراوانی را به خود جلب کرد، چرا که چنین به نظر می‍رسید که وی به صورت ناخواسته به برخورداری اسرائیل از تسلیحات اتمی اذعان نموده است. بعدها سخنگوی اولمرت اظهار داشت که وی فهرستی از «کشورهای مسوولیت پذیر» را بیان نموده است و نه کشورهای دارنده‍ی سلاح هسته‍ای.

این ابهام تنها در امتناع از تأیید داشتن سلاح اتمی نیست، بلکه در امتناع از نفی آن نیز ابهام وجود دارد. نتانیاهو در طول مصاحبه‍ای با شبکه‍ی خبری CNN در سال 2011 در جواب به این سؤال که آیا اسرائیل سلاح اتمی در دست ندارد پاسخ صریحی نداد، اما همان سیاست رسمی مبنی بر اینکه اسراییل نخستین کشوری نخواهد بود که در خاورمیانه تسلیحات هسته‍ای را «معرفی می کند» را تکرار نمود. خبرنگار که از سؤال خود منصرف نگردیده بود ادامه داد: «اما آیا در صورتی که شما تصور نمایید دیگر کشورها این سلاح‍ها را در اختیار دارند، این بدین معنی است که شما هم آنها را در اختیار دارید؟» نتانیاهو به بحث نپرداخت اما تلویحاً اظهار داشت که تفاوت در این خواهد بود که اسرائیل کشوری را به استفاده از زرادخانه‍ی خود تهدید نخواهد نمود: «خوب، امکان دارد این بدین معنی باشد که ما تهدیدی برای دیگران نخواهیم بود. ما خواستار نابودی هیچ کسی نیستیم ... ما کشورها را تهدید به محو آنها با استفاده از سلاح‍های هسته‍ای نخواهیم کرد، اما در معرض تمام این تهدیدات هستیم.»

 آماده‍باش هسته‍ای

یکی از سناریوهایی که امکان دارد در آن اسرائیل تصمیم به «معرفی نمودن» زرادخانه‍ی هسته‍ای خود بگیرد، بحرانی است که موجودیت کشور اسرائیل را تهدید نماید. به باور بسیاری امکان دارد چنین تهدیدی در ماه اکتبر سال 1973 در طول جنگ یوم کیپور و به هنگامی که رهبران اسرائیل از شکست ارتش در نبرد با سوریه در بلندی‍های جولان در هراس بودند اتفاق افتاده باشد. این شایعه برای نخستین بار در سال 1976 در مجله‍ی تایم مطرح شد، و در کتاب سیمور هرش به نام «گزینه سامسون» در سال 1991 به خوبی تشریح شد و چندین مقام ناشناس سابق آمریکایی در سال 2002 ادعا نمودند که اسرائیل در سال 1973 تسلیحات اتمی خود را به حالت آماده باش در آورده بود.

سربازان اسراییلی اسیر شده توسط سوریه

اما مصاحبه‍ای که در ژانویه‍ی سال 2008 توسط آونر کوهن با آرنان آزریاهو به انجام رسید صحت این شایعه را مورد تردید قرار می‍دهد. آزریاهو معاون ارشد و فرد مورد اعتماد «یسرائیل گالیلی»، وزیری بدون مقام وزارت که از نزدیکترین حامی سیاسی گلدا مایر و آگاه به برخی از محرمانه‍ترین اسرار هسته‍ای به حساب می‍آمد بود. آزریاهو گفت که در اوایل بعد از ظهر دومین روز جنگ ـ 7 اکتبر سال 1973 ـ هنگامی که به نظر می‍رسید ارتش اسرائیل جنگ را به نیروهای سوری در بلندی‍های جولان باخته باشد، موشه دایان، وزیر دفاع از مایر درخواست کرد که مجوز آماده سازی مقدمات فنی لازم برای «گزینه‍ی نمایش» را بدهد، یعنی آماده‍سازی تسلیحات هسته‍ای برای استفاده احتمالی از آنها. اما گالیلی و ییگال آلون، معاون نخست وزیر با این نظر مخالفت نمودند و ابراز داشتند که اسرائیل با استفاده از سلاح‍های متعارف نیز برنده‍ی این نبرد خواهد شد. بنابر گفته‍ی آزریاهو، مایر طرف دو وزیر ارشد خود را گرفت و به دایان گفت: «فراموش کن».

 پژوهشی که توسط بخش مطالعات راهبردی مرکز تحلیل‍های دریایی (CNA) در آوریل سال 2013 انجام شد ادعای رد «گزینه نمایش» دایان از سوی مایر و اینکه تسلیحات هسته ای اسرائیل به حالت آماده باش در نیامده بودند را تأیید نمود. این گزارش بیان می‍دارد که علیرغم اینکه نویسندگان به طور کامل اسناد و آرشیو سازمان های آمریکایی را بررسی کرده اند و با تعداد قابل توجهی از مقامات این کشور که اطلاعات دست اولی را از بحران سال 1973 در اختیار داشتند مصاحبه به عمل آوردند، اما «در هیچ یک از این تحقیقات پرده از حالت آماده‍باش اسرائیل یا بروز تغییراتی در وضعیت تسلیحات اتمی آن برنداشتند» و هیچ یک از افراد مورد مصاحبه، به جز یک نفر از آنها، چیزی در مورد آماده‍باش هسته‍ای اسرائیل یا تلاش آن برای دادن هشدار در طول جنگ یوم کیپور را به خاطر نداشتند.

با این حال، یک مقام سابق وجود داشت که به یاد می آورد یک «گزارش اطلاعاتی» در  مورد اینکه «اسرائیل سکوهای موشکی جریکوی خود را فعال نموده بود یا سطح آماده باش آن را افزایش داده بود» مشاهده کرده است. این مساله و نیز پنهان‍کاری شدید در مورد تسلیحات هسته‍ای اسرائیل، پژوهشگران را به این نتیجه رسانید که «آمریکا شاهد برخی فعالیت‍های مرتبط به تسلیحات هسته‍ای اسرائیل در همان روزهای اولیه‍ی جنگ که احتمالاً مربوط به موشک های بالستیک جریکو می‍شد بوده است.» ارزیابی کلی این پژوهش این بود که «به نظر می‍رسد که اسرائیل تمهیدات مقدماتی لازم برای محافظت یا آماده‍سازی تسلیحات هسته‍ای خود و یا دیگر تسلیحات مربوطه بکار بسته است.»

سوریه در حال شکست دادن اسراییل بود

 این نتیجه‍گیری که اسرائیل در اکتبر سال 1973 کاری در مورد تسلیحات هسته ای خود به انجام رسانیده است ـ هرچند این کار لزوماً قراردادن آنها در حالت عملیاتی کامل یا آماده نمودن برای «گزینه‍ی نمایش» نبوده باشدـ مشابه تصریح پرز در سال 1995 است در طی مصاحبه‍ای با نویسندگان کتاب «همه‍ی ما جنگ سرد را از دست داده ایم» مبنی بر « انکار قاطع آماده ساختن موشکهای جریکو، و اینکه آنها سطح آماده باش بسیار پایینی داشتند.» وی مصرانه ادعا کرد که تنها یک بررسی عملیاتی انجام شد. هیئت دولت هرگز حالت آماده باش موشکهای جریکو را تأیید نکرد” (لباو و اشتاین، 1995: 463، پانویس 47).

  گویا کماکان ابهاماتی در مورد حوادث سال 1973 وجود دارند. اما احتمالاً درست مانند اکنون، کلاهک‍های هسته‍ای اسرائیل تحت شرایط عادی به طور کامل بر روی سیستم‍های حامل سوار نگردیده بودند، بلکه تحت نظارت غیرنظامی قرار داشتند. از آنجایی که در آن زمان این امر از طریق انجام آزمایش یا اعلام آن به صورت رسمی مورد تأیید قرار نگرفت، پس هیچ «معرفی» رسمی تسلیحات هسته‍ای اتفاق نیافتاد ـ حداقل نه از نظر مقامات اسرائیلی.

شش سال بعد، در 22 سپتامبر سال 1979، یک ماهواره‍ی جاسوسی آمریکایی به نام ولا 6911 چیزی شبیه نور ناشی از انجام آزمایش هسته‍ای در بخش جنوبی اقیانوس هند بود را مورد شناسایی قرار داد. علیرغم شایعات فراوان در مورد آزمایش تسلیحات توسط اسرائیل که واژه‍ی «معرفی نمودن» تسلیحات هسته‍ای را بنا بر تعریف اسرائیل در بر می‍گیرد، اما دولت‍های اسرائیل از آن زمان به اظهار نظر خود مبنی بر اینکه نخستین کشوری نخواهند بود که تسلیحات هسته‍ای را در منطقه معرفی نماید ادامه داده ‍اند.

 چه تعداد کلاهک؟

فقدان اطلاعات رسمی ارائه شده از سوی دولت اسرائیل یا سازمان‍های امنیتی دیگر کشورها موجب شده است که گمانه‍زنی‍ها در مورد زرادخانه‍ی هسته‍ای اسرائیل بسیار باشند. در طی چندین دهه‍ی اخیر، گزارشات رسانه‍های خبری، سازمان‍های تحقیقاتی، نویسندگان و تحلیلگران اندازه‍ی زرادخانه‍ی هسته‍ای اسرائیل را به طور گسترده بین 75 تا بیش از 400 کلاهک برآورد نموده‍اند. فهرست وسائل حامل این کلاهک‍ها عبارت است از هواپیما، موشک‍های بالستیک، تسلیحات تاکتیکی یا جنگی توپخانه‍ای مانند گلوله‍های توپ یا مین‍های زمینی، و اخیراً هم موشک‍های کروز دریایی. ما بر این باور هستیم که بسیاری از این اطلاعات دقیق نیستند و معتبرترین برآورد حدود 80 کلاهک هسته‍ای قابل حمل توسط هواپیما، موشک‍های بالستیک زمینی و احتمالاً موشک‍های کروز دریایی است (نگاهی به جدول 1 بیاندازید).

در سال 1969، وزارت کشور آمریکا به این نتیجه رسید که :«اسرائیل از حدود سال 1963 با حداکثر سرعت ممکن مسیر خود را به سمت توسعه‍ی توانایی تولید و استقرار تسلیحات هسته‍ای و حمل آنها با استفاده از موشک‍های سطح به سطح یا هواپیما را به پیش برده است». در سال 1974 سازمان جاسوسی آمریکا به این نتیجه رسید که :«اسرائیل در حال حاضر تعداد کمی بمب اتم تولید و در زرادخانه‍های خود ذخیره کرده است». «کم» یک وازه نسبی است، از نظر بعضی تحلیلگران این یعنی زرادخانه ای متشکل از ده یا بیست بمب، اما بقیه این تعداد را بسیار بیشتر ارزیابی می کنند.