وضعیت روح هنگام خواب

به گزارش بولتن نیوز، روزی امیرمومنان علی (ع) همراه با سلمان می آمد در حالی که به دست او تکیه کرده بود تا این که داخل مسجدالحرام شدند. شخصی زیبا و خوش لباس پیش آمد و به امیرمومنان سلام کرد و این سئوال را پرسید. امیرمومنان به امام حسن مجتبی (ع) فرمود: پاسخ سئوال را بدهد. امام حسن مجتبی (ع) فرمود: روح انسان به ریح (باد) و ریح هم به هوا بسته شده و تعلق دارد تا آن موقع که صاحب روح حرکت نماید و می خواهد بیدار شود، اگر پروردگار به روح اجازه فرماید که به سوی بدن برگردد، روح باد را و باد هوا را می کشد تا این که روح به سوی بدن برمی گردد و وارد بدن می شود و اگر خدا اجازه ی بازگشت را به روح نفرماید در این صورت هوا باد را و باد روح را جذب می کند و دیگر تا روز بعث، میعاد و قیامت به سوی صاحبش برنخواهد گشت.

در هنگام بیدار شدن، روحی که قبض و توفی شده دو مرتبه به بدن بازگشت می کند. البته بازگشت روح به بدن در حالت بیدار شدن ممکن است در برخی از شرایط دفعی و آنی باشد مثل زمانی که انسان با صدای مهیبی از خواب بر می خیزد و ممکن است تدریجی ؛ در شرایط عادی معمولاً مرتبه حواس ظاهر به کار افتاده و تدریجاً قوه عاقله و سایر قوی فعال می شوند.
نکته شایان توجه این که وقتی گفته می شود روح به بدن باز می گردد به معنی حلول و داخل شدن روح در کالبد جسمانی نیست چنان که مظروفی داخل ظرفی جای می گیرد، بلکه بازگشت روح به بدن به معنی تعلق تدبیری روح نسبت به بدن است ، زیرا در جای خود ثابت شده که رابطه روح و بدن رابطه تدبیر و تصرف و مدیریت است؛‌روح بدن را تدبیر و مدیریت نموده و در او تصرف می نماید؛ امام علی (ع) فرمودند: رابطه روح و بدن مانند رابطه معنی و لفظ است.
۲ ـ عروج روح از بدن در هنگام خواب زمانی است که ابزار روح که بدن است در اثر تکرار کارها و فعالیت های روزانه خسته و فرسوده شده و دیگر میل به کار ندارد؛ روح در این حالت تعلق تدبیری و استخدام گونه خود را از بدن کاسته و بدن از کارها فارغ شده و به استراحت می پردازد.
نکته شایان ذکر این که: خوابیدن از ویژگی های بدن است، روح انسان موجودی است که با لذات زنده و آگاه است و اساساً حیات و آگاهی عین روح مجرد است و از او قابل سلب شدن نیست.
خوابیدن و مرگ از ویژگی های بدن مادی است نه روح مجرد؛ چنان که مرحوم علامه طباطبایی و فلاسفه بزرگ چون صدرالمتالهین به آن تصریح دارند.
از این رو خودآگاهی و علم حضوری روح به خود عین حقیقت روح است؛ هر روح با لذات به خود آگاه است؛ حتی در حالت خواب، بیهوشی، مستی، این خود آگاهی از نفس سلب نمی شود؛
منتها گاهی مواقع نفس در اثر فرورفتن در لذایذ مادی و بدنی اشتغال فراوان به تدبیر بدن، به این خودآگاهی توجه و التفات ندارد، در حقیقت انسان گاهی مواقع علم به علم ندارد یعنی به این خودآگاهی نفس توجه و علم مبسوط ندارد.
مرحوم علامه طباطبائی در ذیل آیه ۱۰۵ سوره مبارکه مائده «یا ایها الذین آمنو علیکم انفسکم» به تفصیل وارد این بحث شده و خودآگاهی نفس را به خوبی تبیین نموده اند.
از آنچه گفته شد پاسخ سوال مذکور که خود به چند پرسش تقسیم می شود روشن می گردد:
اولاًٌ: بدن انسان به خواب می رود نه روح او؛ روح انسان همیشه بیدار و خودآگاه است، منتها برخی مواقع روح انسان به خاطر اشتغال فراوان به تدبیر بدن به خودآگاهی خود توجه و التفات ندارد.
اما روح هایی که قوی هستند و از تجرد بالایی برخوردار می باشند و همواره به خود آگاهی خود و حتی به خوابیدن و افعال دیگر خود آگاهند؛ این افراد مظهر لایشغله شان عن شان هستند.
ثانیاً: خواب در اثر فرسودگی و خستگی بدن که در تسخیر و استخدام روح بوده پدید می آید و در واقع خوابیدن کاسته شدن پیوند و تعلق تدبیری روح از بدن است.
برای مطالعه بیشتر می توانید به تفسیر نمونه ج۱۹، ص ۴۸۱
تفسیر المیزان، ج ۱۷، ص ۴۰۷ و بحث روایی آن،
و کتاب هزار و یک کلمه از علامه حسن زاده آملی مراجعه فرمایید.