وزن 26 درصدی، ارزش 4 درصدی سهم سنگ آهن از کل صادرات غیر نفتی!

گروه اقتصادی – به دنبال افزایش نرخ ارز و سه برابر شدن نرخ دلار در سال های اخیر، صادرات غیر نفتی و از جمله صادرات مواد معدنی به شدت افزایش یافته است. اما با وجود عواید و درآمد ارزی قابل توجه و تلاش قابل تقدیر مسوولان و فعالان اقتصادی کشور، نسبت به رشد خام فروشی برخی کالاها از جمله صادرات سنگ آهن، و سایر محصولات معدنی انتقادهای جدی وارد است.



به گزارش بولتن نیوز، نگاهی به ارقام صادرات غیر نفتی و وزن و ارزش آنها به خوبی نشان می دهد که خام فروشی مواد معدنی، به معنای صادرات ذخایر معدنی، بدون ایجاد ارزش افزوده و اشتغال موثر است و اگر چه نسبت به روند تولید فولاد درواحدهای کوچک و پراکنده و با هزینه های سربار فراوان نیز انتقادهایی مطرح است، اما صادرات مواد معدنی به شکل کنونی، شایسته اقتصاد و معادن با ذخایر عظیم 4.5 میلیارد تنی سنگ آهن ایران نیست و انتظار می رود که در دولت تدبیر و امید، با برنامه ریزی و سرمایه گذاری مناسب و استفاده از مدیران با تجربه و توانمند، روند صادرات محصولات معدنی و تولید فولاد، مس، آلومینیوم  و سایر محصولات معدنی کشور، بهبود یابد و شاهد احیای واحدهای تولیدی و راه اندازی کارخانه های جدید با ظرفیت و فناوری پیشرفته و جدید و همراه با کاهش هزینه تولید و بهره وری بالا باشیم.

صادرات سنگ آهن در سال 92 از نظر وزنی 26درصد و از نظر ارزش معادل 3.7 درصد در کل صادرات غیر نفتی سهم داشته است و این فاصله معنا دار 22 درصدی به معنای آن است که خام فروشی باعث کاهش ارزش صادرات کالا می شود و ارزش افزوده و اشتغال موثری را حاصل نکرده است.
لذا باید به جای خام فروشی و تولید فولاد در واحدهای کوچک و با هزینه های زیاد و سود کم، باید به سمت تولید با ارزش افزوده بالا، در واحدهایی با ظرفیت بالای 10 میلیون تن و با فناوری پیشرفته و جدید باشیم.

 

 

در حالی که فاصله معادن سنگ آهن تا ذوب آهن و فولاد مبارکه، فولاد هرمزگان، فولاد خوزستان و... کمتر از فاصله ایران تا چین است و تامین آب و زغال سنگ و کک و گاز و نیروی کار متخصص ایرانی نیز راحت تر از واردات فولاد آماده از چین است. با این حال مشخص نیست که چرا سنگ آهن را به چین می بریم و از چین فولاد وارد می کنیم!؟
به گزارش بولتن نیوز، صادرات سنگ آهن به چین، واردات فولاد از چین، تولید فولاد کمتر از ظرفیت کارخانه ها، احداث کارخانه ها با ظرفیت محدود در نقاط مختلف کشور، ایجاد کارخانه های اصلی در اصفهان  و مرکز کشور، نشان دهنده مشکلات مدیریتی معادن و صنایع معدنی کشور است که در هر نوع ماده معدنی مشکلات خاص خود را نیز به همراه دارد.
از سنگ آهن گرفته، تا مس، آلومینیوم، سنگ های تزئینی، و سایر مواد معدنی، مشکلات مدیریتی و استراتژیک بسیاری در  60 سال اخیر در معادن و صنایع معدنی وجود داشته و دارد.
در رشته فولاد و سنگ آهن، و با وجود ذخایر بیش از 4.5 میلیارد تنی سنگ آهن ایران، بهتر بود که به جای صادرات مواد خام و ایجاد کارخانه ها پراکنده و کوچک در مرکز کشور، اصفهان، استان های مختلف و دور از معادن سنگ آهن، دور از دریا، آب و گاز و سوخت و... که مشکلات بسیاری ایجاد کرده است بهتر بود که در منطقه بندرعباس، چابهار  و بوشهر  در کنار دریای عمان و خلیج فارس کارخانه های بزرگ بالای 10 میلیون تن ظرفیت ایجاد می شد تا به جای 10 کارخانه کوچک یک کارخانه بزرگ احداث می شد.
صادرات سنگ آهن و مواد خام، عدم النفع بسیاری ایجاد می کند. در حالی که اگر به فولاد تبدیل می شد ارزش افزوده به مراتب بالاتری ایجاد می کرد. اگر در کنار دریای عمان و خلیج فارس احداث می شد از نظر هزینه سوخت و صادرات و بازاریابی به مراتب سودآورتر و کم هزینه تر بود و باعث مشکل کم آبی در مرکز کشور و یا مشکل حمل و نقل سنگ آهن و سوخت و اب و انتقال محصول نهایی به کارخانه های فولاد و بازار نمی شد.
این افزایش هزینه های تولید و هزینه های سربار به حدی است که باعث شده عده ای از کارشناسان، صادرات سنگ آهن و مواد خام را کم هزینه تر و سودآور تر از تولید فولاد به صورت پراکنده در استان های مختلف ارزیابی کنند.
یعنی باوجود آن که صادرات مواد خام عدم النفع بسیاری دارد و ارزش افزوده صنعتی ندارد اما خسارت و هزینه کمتری نسبت به تولید فولاد با هزینه بالا و ظرفیت محدود کارخانه های کوچک و پراکنده کشور دارد زیرا کم آبی و مشکل سوخت و مواد خام و دوری از بازار و کارخانه های دیگر باعث ایجاد هزینه های ثابت و متغیر بسیاری در صنعت فولاد است.
در سایر صنایع معدنی مانند مس،  و ... نیز مدیریت صنایع معدنی باید اصلاح شود تا هزینه ها را کاهش و باعث بهره وری و ارزش افزوده صنعتی و کیفیت و سودآوری شود.


در شرایطی که کل تولید فولاد جهان 1.5 میلیارد تن و تولید فولاد چین به تنهایی 770 میلیون تن یعنی 50 درصد کل تولید فولاد جهان است، ظرفیت تولید فولاد ایران حدود 13 تا 15 میلیون تن یعنی معادل یک درصد کل تولید فولاد جهان است و اگرچه متناسب با سهم یک درصدی جمعیت ایران از جهان است اما متناسب با ظرفیت معادن و ذخایر معدنی ایران نیست . تولید فولاد در ایران 13.5 میلیون تن در سال 91 بوده است و این میزان، سهم بسیار پایینی نسبت به تولید جهانی می باشد این در حالی است که ایران از نظر منابع فولادی، سنگ آهن و زغال سنگ وضعیت مطلوبی دارد و بنابراین سهم تولیدی ایران نسبت به منابع موجود بسیار اندک است
پس از چین، اتحادیه اروپا با تولید فولاد به میزان 130 میلیون تن رتبه دوم را به خود اختصاص داده است و سپس ژاپن با تولید فولاد به میزان 120 میلیون تن، روسیه و آسیای میانی با تولید به میزان 110 میلیون تن و آمریکا با تولید 100 میلیون تن، توانسته اند سهم های مختلفی از تولید فولاد در جهان را به خود اختصاص دهند.
آمار صادرات نیز نشان می دهد که در سال 92 حدود 26 میلیون تن صادرات سنگ‌آهن داشته ایم که سهم بخش خصوصی حدود 55 درصد آن بوده و نشانه افزایش فشار برای برداشت از معادن سنگ آهن و صادرات آن از طریق تعداد زیادی از شرکت های خصوصی از استان های مختلف کشور است که به شدت در حال افزایش برداشت و صادرات سنگ آهن به کشورهایی مانند چین هستند.
این افزایش تولید و برداشت از معادن سنگ آهن به اندازه ای است که ایران بعد از کشورهای استرالیا، برزیل و آفریقای جنوبی چهارمین صادرکننده بزرگ سنگ آهن به چین بوده است.
 مجموع سنگ آهن صادراتی در 11 ماهه 1392 به رقم 23.5 میلیون تن رسید که رشد حدود هشت درصد را در مقایسه با مدت مشابه در سال 91 نشان می دهد.
طی هشت ماهه نخست سال 92 میزان صادرات سنگ آهن از ایران به رقمی معادل 16 میلیون تن رسیده که با توجه به کل حجم صادرات غیر نفتی کشور  که  معادل 57 میلیون تن بوده، نشان از سهم بیش از 25  درصدی سنگ آهن در جمع صادرات غیر نفتی کشور دارد  و نشان دهنده رشد شدید برداشت سنگ آهن از معادن کشور است که باعث شده یک چهارم کل صادرات غیر نفتی را به خود اختصاص دهد اما به دلیل خام فروشی سنگ آهن، ارزش افزوده ای نداشته  و رقمی معادل 926 میلیون دلار در هشت ماه و 1.5 میلیارد دلار در کل سال بوده و ارزش هر تن سنگ آهن صادراتی در دوره مورد بررسی معادل 64 دلار بوده است.
سهم تولیدکنندگان بخش خصوصی از رقم صادرات سنگ آهن 11 ماهه سال 92  حدود 13 میلیون تن بود که در واقع افزون بر 55 درصد از صادرات مربوط به تولیدکنندگان غیردولتی است. کل تولید سنگ آهن بخش خصوصی نیز در دوره یادشده حدود 16 تا 16.5 میلیون تن بود که نشان دهنده حضور شرکت ها و افراد بسیاری در برداشت از معادن سنگ آهن و فروش داخلی و صادرات سنگ آهن بوده است. میزان کل تولید سنگ آهن کشور در سال 1392 بالغ بر 30 تا 32 میلیون تن برآورد می شود و بخش خصوصی سهمی بیش از 50 درصد در تولید سنگ آهن کشور داشته است.
درسال 1392 سنگ آهن هماتیت دانه بندی با خلوص آهن کمتر از 40 درصد به میزان 23 میلیون و 593 هزار تن و ارزش یک میلیارد و 505 میلیون دلار از کشور صادر شد که با این حساب سنگ آهن در صدر کالاهای صادرات غیر نفتی قرار گرفت.

صادرات سنگ آهن به خاطر رشد نرخ ارز و سه برابر شدن نرخ دلار در دو سال اخیر به شدت رشد کرده  و در سال 92 نسبت به سال 1391 از نظر وزنی 26  درصد و از نظر ارزشی 76 درصد افزایش یافت.
ميزان توليد سنگ آهن در سال 1383، 11 ميليون و 200 هزار تن و مقدار مصرف آن  12 میلیون و 700 هزار تن بوده كه حدود 1.5 ميليون تن كسري سنگ آهن براي واحدهاي مصرف كننده  داشته است. اما تولید سنگ آهن در سال 92 به بیش از 33 میلیون و 693 هزار تن رسید که در مقایسه با رقم افزون بر 32 میلیون و 138 هزار تنی سال 91 رشد 4.8 درصدی را نشان می دهد.


طی سه ماهه نخست سال 93 نیز چهار میلیون و 81 هزار تن سنگ آهن هماتیت دانه بندی به ارزش 284 میلیون دلار صادر شد که از نظر ارزش صادرات غیرنفتی این دوره سهم  52 درصدی را به خود اختصاص داد.

ایران در سال 2013 پس از کشورهای استرالیا، برزیل و آفریقای جنوبی چهارمین صادرکننده بزرگ سنگ آهن به چین بود. میزان صادرات سنگ آهن ایران در سال گذشته افزون بر 23.5 میلیون تن به ارزش بیش از 1.5 میلیارد دلار ذکر شد.
آمارهای منتشر شده نشان می دهد تعداد 140 پروانه بهره برداری از معادن سنگ آهن کشور وجود دارد که از مجموع 130 پروانه سالانه چهار تا پنج میلیون تن صادرات سنگ آهن صورت می گیرد. میانگین تولید سالانه پروانه های بهره برداری در حوزه سنگ آهن حدود 30 هزار تن است.

میزان صادرات غیرنفتی کشور در سال 92 معادل 90 میلیون و 83 هزار تن به ارزش 40 میلیارد و 376 میلیون دلار بوده است. از این رقم 23.6 میلیون تن سنگ آهن به ارزش 1.5 میلیارد دلار بوده است.
به عبارت دیگر، سنگ آهن از نظر وزنی 26درصد و از نظر ارزش معادل 3.7 درصد در کل صادرات غیر نفتی سهم داشته است و این فاصله معنا دار 22 درصدی به معنای آن است که خام فروشی باعث کاهش ارزش صادرات کالا می شود و ارزش افزوده و اشتغال موثری را حاصل نکرده است.

برخی برآوردها نیز رقم صادرات را اندکی بیشتر گزارش کرده اند و اعلام شده که ایران در سال 1392در مجموع 41 میلیارد و 628 میلیون دلار انواع کالا با احتساب میعانات گازی و بدون احتساب نفت ،گاز و تجارت چمدانی صادر و در مقابل 50 میلیارد و 818 میلیون دلار انواع کالا از سایر کشورها وارد کرد.
متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی در سال گذشته 391 دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش 16 درصدی در ارزش دلاری داشته است. این رقم 391 دلاری در مقایسه با رقم 60 تا 70 دلاری صادرات سنگ آهن، نشان دهنده ارزش پایین صادرات مواد خام است و ضرورت تبدیل مواد خام به کالای با ارزش افزوده بالار را بیشتر مطرح می کند.

وزن صادرات غیر نفتی ایران در سال گذشته به 92 میلیون و 927 هزار تن رسید و وزن صادرات غیر نفتی ایران در سال گذشته 16و79 صدم درصد افزایش داشت. اقلام عمده صادراتی در سال 1392 به ترتیب شامل «پروپان مایع شده درظروف هزار سانتی متر مکعب وبیشتر» به ارزش یک میلیارد و 212 میلیون دلار و سهم ارزشی 3و87 صدم درصد، «قیرنفت» به ارزش یک میلیارد و 153 میلیون دلار و سهم ارزشی 3 و68صدم درصد، «متانول » به ارزش یک میلیارد و 41 میلیون دلار و سهم ارزشی 3 و32صدم درصد بود.

عمده صادرات کشور نیز در دوازده ماهه سال 1392 به ترتیب به کشورهای «چین» با 34 میلیون و502 هزارتن و ارزش 7 میلیارد و 432میلیون دلار یا 43 درصد سهم وزنی و 24 درصد سهم ارزشی، «عراق» با 16 میلیون و 919هزارتن و ارزش 5 میلیارد و950میلیون دلار یا 21 درصد سهم وزنی و 19درصد سهم ارزشی، «امارات متحده عربی» با 5 میلیون و789هزارتن و ارزش 3میلیاردو627میلیون دلار یا 7 درصد سهم وزنی و 12 درصد سهم ارزشی، «هند» با 4 میلیون و830هزارتن و ارزش 2 میلیاردو418میلیون دلار یا 6 درصد سهم وزنی و 8 درصد سهم ارزشی و « افغانستان» با 3 میلیون و 346هزارتن و ارزش 2 میلیارد و417میلیون دلار یا 4 درصد سهم وزنی و 8 درصد سهم ارزشی صورت گرفته است.