کودهای شیمیایی؛ قاتلان خاموش

به گزارش بولتن نیوز، از سلامت غذایی همواره به عنوان یکی از شاخص های توسعه یاد می شود و برای پیشبرد این شاخص تلاش های مختلفی صورت گرفته است. اما در این میان استفاده ی بی رویه از کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی موجب شده موجی از نگرانی درباره ی سلامت غذایی در جامعه شکل گیرد.

هر چند که کشاورزی و تولید محصولات آن بدون استفاده از کود شیمیایی امکان پذیر نیست، ولی مصرف بی رویه ی این نوع کودها به یک نگرانی در میان کارشناسان کشاورزی و غذایی تبدیل شده است. در این زمینه چندی پیش «سعید سلیمانی» رییس زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی اعلام کرد: در نتیجه ی استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی در یک دهه ی گذشته، تنها 18 درصد از زمین های زراعی ایران سالم مانده و این امر موجب شده که هر فرد ایرانی سالیانه نیم کیلوگرم «سم» مصرف کند.

بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی سلیمانی، میزان استفاده از کودهای شیمیایی در یک دهه ی گذشته از 2.5 میلیون به 6.5 میلیون تُن افزایش پیدا کرده است.

«رضا عزتیان» رییس اداره ی خدمات بهداشت حرفه یی و مشاغل خاص وزارت بهداشت در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا با اشاره به مواد افزودنی در کودهای شیمیایی، گفت: این کودها آنچنان که از نامشان پیداست ترکیبی از مواد مختلف شیمیایی هستند که مصرف زیاد آن هم برای آب و خاک و هم برای موجودات زنده یی که از این دو منبع تغذیه می کنند، خطرناک است.

«امید فراز» کارشناس کشاورزی نیز در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا با اشاره به مصرف بی رویه ی کودهای شیمیایی در سال های گذشته، گفت: این روند هنوز ادامه دارد و این می تواند آسیبی جدی به آب، خاک و سلامت غذایی انسان وارد کند.



*** چرا مصرف کود شیمیایی مضر است؟

یکی از مهمترین آسیب های استفاده ی بی رویه از کود و مواد شیمیایی در بخش کشاورزی، آلودگی های زیست محیطی است که در قالب آلودگی آب های زیر زمینی و خاک نمایان می شود. ترکیب مواد شیمیایی موجود در برخی از کودها با جذب شدن در ریشه ی گیاه و عمق خاک، موجب مشکلات و بیماری های مختلفی در مصرف کنندگان محصولات کشاورزی می شود.

یکی دیگر از مهمترین آسیب های استفاده ی غیر کارشناسی از کودهای شیمیایی آلودگی خاک است، برخی از کارشناسان بر این باورند که ترکیب های سمی کودهای شیمیایی در حدود نیم سده در خاک باقی می مانند و این باعث می شود این مواد از طریق خاک یا آب به محصولات کشاورزی ورود پیدا کنند.

در این زمینه عزتیان رییس اداره ی خدمات بهداشت حرفه یی و مشاغل خاص وزارت بهداشت بر این باور است که مواد ترکیبی در کودهای شیمیایی تعادل خاک را بر هم می زند و با نفوذ به آن، برای مدت های طولانی تمامی زنجیره های زیستی وابسته به خاک را آلوده می کند.

فراز کارشناس کشاورزی نیز در این زمینه نظری نزدیک به عزتیان دارد؛ وی در ادامه ی گفت و گو با پژوهشگر ایرنا گفت: اگر روند فرسایش های خاک و بیماری هایی را که در یک سده ی گذشته شایع شده اند، بررسی کنیم متوجه خواهیم شد که استفاده از کودهای شیمیایی، عامل اصلی این دو مشکل بوده است.

آلودگی آب های زیرزمینی یکی دیگر از پیامدهای استفاده ی بی رویه از کودهای شیمیایی است؛ «نیتراتی» که به صورت کود وارد زمین می شود، می تواند وارد آب های زیرزمینی که منبع تامین آب شرب روستایی و شهر ها است، بشود و از این راه وارد بدن انسان و دیگر موجودات زنده شود.

بسیاری از کارشناسان کود حیوانی را به عنوان جانشینی مناسب برای کود شیمیایی در نظر گرفته اند؛ اما این نوع کود نیز بدون ضرر نیست؛ زیرا اگر کود حیوانی بدون رعایت استانداردهای لازم تولید شود یا به صورت غیراصولی از فاضلاب ها که احتمال آلودگی آنها زیاد است، گرفته شود، احتمال ابتلا به بیمارهای مختلف از جمله بیماری «کیست هیداتیک» در مصرف کننده بالا می رود.

«خسرو سلجوقی» از کارشناسان حوزه ی کشاورزی چندی پیش در این زمینه یادآور شده بود که در آمریکا استفاده از کودهای گاوی به عنوان یکی از انواع کود ارگانیک ممنوع شده است زیرا نیترات موجود در این کودها وارد آب های زیر زمینی می شود.

کارشناسان معتقدند استفاده ی بی رویه از کودهای شیمیایی موجب ابتلا به بیماری های پارکینسون، پوکی استخوان، بروز بیماری های ژنتیکی، تولد نوزادان کم وزن، افزایش سقط جنین و اختلالات هورمونی می شود.

افزون بر بیماری های یاد شده، سرطان دستگاه گوارش یکی از مهمترین عوارض استفاده ی زیاد از کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی است.

عزتیان با اشاره به نظر کارشناسان درباره سرطان زا بودن ترکیب موجود کودهای شیمیایی، گفت: هر چند که آمارهای مستندی در این زمینه وجود ندارد ولی سخن کارشناسان کشاورزی و بهداشت می تواند تایید کننده ی آسیب های کود شیمیایی برای سلامت انسان باشد.

وی افزود: از آنجا که وظیفه ی ما حفظ منابع برای نسل های آینده است استفاده ی بی رویه از کودهای شیمیایی موجب می شود این منابع تخریب بشود و نسل آینده در تنگنا قرار گیرد.



***راهکار چیست؟

افزایش بی رویه ی استفاده از سم های مختلف و کودهای شیمیایی در سال های اخیر به یک تهدید جدی برای آب، خاک و سلامت غذایی تبدیل شده است و لازم است در این زمینه مسوولان و کارشناسان کشاورزی با برنامه های مناسب، فرهنگ استفاده ی صحیح از این مواد را در مردم رواج دهند.

از آنجا که کشاورزی در بیشتر مناطق بر پایه ی کاشت، داشت و برداشت سنتی است، این تفکر در میان کشاورزان ما رواج پیدا کرده است که استفاده ی زیاد از کودهای شیمیایی موجب افزایش محصول می شود. لازم است در این زمینه دولت و مسوولان بخش کشاورزی با برگزاری کلاس های آموزشی و استفاده از نخبگان محلی که توانایی اقناع کشاورزان سنتی را دارند، آسیب های این مواد مضر را برای آنها تشریح کنند.

یکی از مهمترین آموزش هایی که باید به کشاورزان ما در راستای کاهش مصرف کودهای شیمیایی داده شود جایگزینی کیفیت محصول به جای کمیت آن است.

رضا عزتیان با اشاره به نقش مهم آموزش برای کشاورزان گفت: یکی از آموزش هایی که باید به کشاورزان داده شود ارایه ی روش های نوین کشاورزی است؛ زیرا بخش کشاورزی ما هنوز به شکل سنتی فعالیت می کند.

وی در پاسخ به پرسشی در این زمینه که چرا تا امروز این آموزش ها داده نشده است، گفت: از آنجا که درآمد قشر زیادی از جامعه ی ما از طریق کشاورزی تامین می شود، برای این قشر کمیت مهم است نه کیفیت و این خود موجب می شود آموزش کمتر در شیوه ی کشاورزی آنها تاثیر داشته باشد.

اما امید فراز در این زمینه باور دارد که ما باید با تولید میوه های ارگانیک، رشد کمی کشاورزی را به رشد کیفی تبدیل کنیم. وی در این زمینه به پژوهشگر ایرنا گفت: ما باید بازارچه یی برای فروش میوه و محصول کشاورزی بدون استفاده از سم و کود شیمیایی (تولید میوه ی ارگانیک) راه اندازی کنیم تا فرهنگ خرید این محصولات در کشور رواج پیدا کند.

از دیگر راهکارها برای جلوگیری از مصرف بی رویه ی کود شیمیایی و آسیب های آن، استفاده از مواد نوین و کودهای جانشین است؛ کود بیولوژیکی «ورمی کمپوست» یکی از این جانشین ها است که می تواند آسیب های کود شیمیایی را به صورت چشمگیری کاهش دهد. استفاده از این کود و کرم هایی که زباله را به کودهای مناسب برای کشاورزی تبدیل می کنند، بهترین جایگزین کودهای شیمیایی است که هم نیترات، کادمیم، ارسنیک و سایر ترکیبات سمی کودها را ندارد و هم می تواند مصرف آب را پایین بیاورد.

در این زمینه عزتیان بر این باور است که جانشین کردن کودهای بیولوژیکی به جای کود شیمیایی نمی تواند راه حلی برای کاهش آسیب های کود شیمیایی باشد زیرا آنچه باعث آسیب به محیط زیست و سلامت انسان ها است استفاده ی نادرست از کودها است نه ترکیب آنها.

اما امید فراز، نظری بر خلاف عزتیان دارد، وی بر این باور است که کودهای بیولوژیکی می توانند جانشین خوبی برای کود شیمیایی باشند زیرا آن کودها افزون بر اینکه آسیب کودهای شیمیایی را ندارند موجب می شوند در مصرف آب کشاورزی نیز صرفه جویی شود.

نظارت بر مواد موجود در کودهای شیمیایی یکی دیگر از راهکارها برای جلوگیری از آسیب های این تقویت کننده در بخش کشاورزی است؛ از آنجا که این کودها از مواد مختلف سمی فراوانی تشکیل شده اند باید میزان استفاده از این مواد و مجاز بودن آنها در آزمایشگاه ها مورد بررسی قرار گیرد.