اقتصاد مقاومتی روی دیگر مدیریت جهادی است

داشتن یک اقتصاد پویا ، خودانگیخته ، دانش بنیان و البته بومی به مثابه رکن پایدار توسعه اجتماعی و رفاهی ، هماره مورد توجه و تاکید اندیشمندان و نظریه پردازان حوزه اقتصادی و دانشمندان علوم اجتماعی و برخی از اندیشه ورزان سیاسی بوده است .  پیدایش ، گسترش و استقرار مکاتب فراگیر اقتصادی همچون سوسیالیزم و کمونیسم که اقتصاد را به عنوان زیربنای توسعه تمدنی در هر مرحله تاریخی و سرمایه داری کاپیتالیستی که بازار آزاد را به مثابه یگانه عامل توسعه مدنی و اقتصادی جوامع می پندارد ، نمونه بارز تمرکز اندیشمندان مختلف در این حوزه راهبردی می باشد . هدف نگارنده در این یادداشت ، تبیین و توضیح ابعاد علمی و فنی نظام ها و مکاتب کلان اقتصادی متداول و نظریه های مربوط به آن ها نیست ، چراکه در این زمینه ، سخن بسیار گفته شده است . در واقع هدف اصلی در تنظیم این نوشتار ، تمرکز بر  ابتکار بی بدیل و خلق واژگان بدیع در مسائل اقتصادی از سوی رهبر فرزانه انقلاب اسلامی است که به پیدایش مدل سومی از رویکرد کلان اقتصادی یعنی اقتصاد دانش محور ، ظلم ستیز و بومی ذیل عنوان اقتصاد مقاومتی است . در این یادداشت تلاش می شود تا پاره ای از ویژگی ها و مولفه های این مدل اقتصادی و رابطه مفهومی و کارکردی آن با مقوله مدیریت جهادی که آن هم یک سبک و مدل بومی مدیریت اسلامی است ، مورد بحث و بررسی قرار گیرد .

آن نوع مدل اقتصادی که مورد تاکید و مطلوب نظر رهبر معظم انقلاب اسلامی است ، ساختاری است که منبعث از اندیشه های ناب اسلامی بوده و در واقع هویت خود را از اندیشه های ناب شریعت محمدی (ص) و ضرورت ها و ظرفیت های ملی کشورمان دریافت می کند . از این رو با مطالعه و بررسی اجمالی در مسیر پیدایش مکتب حیات بخش اسلام و نظام های حاکم اقتصادی بر جوامع آن روز که تبلور آن در حکومت قیصرها و کسری ها و برخی از فرقه های به ظاهر دینی حاکم بر قطب های اقتصادی و سران مشرکین حاکم بر جامعه عربستان بود که البته وجه تکامل یافته آن را در قطب های اقتصادی جهان امروز مشاهده می کنیم ، در می یابیم که مکتب اسلام بعنوان یک مکتب انسان محور و الهی ضمن مقابله جدی با تهدیدات اقتصادی آن زمان ، با ارائه الگو و مکتب مستقل اقتصادی نه تنها توانسته است با چالش های پیش روی نظام اقتصادی امت نبوی مقابله نماید بلکه با استقرار این الگو جامعه اسلامی و همه جوامع تحت حمایت این مکتب توانسته ضمن بهره مندی از عدالت اسلامی ، از رفاه اجتماعی نیز برخوردار گردند .

طرح مفهوم اقتصاد مقاومتی که در آن ، مقام معظم رهبری ، همه مسئولین و دست اندرکاران اقتصادی را به تلاش برای پیاده سازی آن ترغیب و تشویق می فرمایند ، تلاش دارد تا با اتکا به تجارب مدیریتی در عرصه اقتصادی کشور و برنامه ریزی منسجم برای آن ، شالوده یک اقتصاد پویا و دانش محور را در نظام مقدس جمهوری اسلامی پی ریزی نمایند . این مدل اقتصادی ، ساختاری است که با بهره مندی از ابزار علمی و ظرفیت های بومی بشری ، شالوده آن نیز بر پایه اخلاق بنا نهاده شده است و شاید به جرئت اذعان داشت که دو رکن " اقتصاد و اخلاق" و "اقتصاد و عبادت " از ویژگی های ممتاز و منحصر به فرد این مدل اقتصادی است .

با بررسی اجمالی در متون اسلامی می توان به این نکته پی برد که شریعت اسلام بیشتر برنامه های اقتصادی خود را به کمک اخلاقیات در جامعه نضج می دهد . البته این بدان معنا نیست که دستورات اقتصادی اسلام صرفا اخلاقی است بلکه مقصود این است که مسئولین اجرایی و سیاست گذاران باید تا آن جا که مقدور و شایسته است به کمک مسائل اخلاقی ، مشکلات اقتصادی کشور را مرتفع و بنیادهای مکتب اقتصاد اسلامی را در جامعه مستقر سازند .

در این رابطه با کنکاش در تاریخ اسلام می توان شیوه های برخورد معصومین (علیهم السلام ) با بیت المال و اموال عمومی ، سبک زندگی مسئولین که هماهنگ با طبقات متوسط و بلکه پایین جامعه بوده ، نحوه توزیع و تقسیم بیت المال ، کوتاه کردن دست فرزندان و نزدیکان از اموال عمومی ( حاکمیت ضوابط به جای روابط ) ، اعمال نظارت بر اعمال و رفتار مسئولین و سطوح مختلف مدیریتی در نظام اسلامی ، دلسوزی نسبت به بیت المال و سرمایه های عمومی ، پرهیز از اسراف ، پرهیز از افزون طلبی ، و نهایتا مشارکت مردم در برنامه های اقتصادی ، را بخشی از مشخصه های اقتصاد اخلاق محور در آن زمانه و برای همه برهه های تاریخی دیگر دانست .

از دیگر ویژگی های اقتصاد مقاومتی ، رابطه توامان اقتصاد و عبادت است . مادیت و معنویت در بینش اسلامی چنان بهم آمیخته است که تفکیک و شناخت تمایز در آن قدری مشکل به نظر می رسد . یعنی اموری که به نظر می رسد کاملا دنیایی ( مادی ) است بعنوان ( عبادت ) در فرهنگ اسلامی ذکر شده است و هر امر که بعنوان یک مساله مادی می شناسید خالی از جنبه های معنوی       نخواهد بود .

این آمیختگی مسائل مادی و معنوی در فرمایش پیامبر گرامی اسلام که دنیا را وسیله رسیدگی به آخرت می شمارد به خوبی مشهود است . ایشان می فرمایند : بهترین شما آن نیست که دنیا را برای آخرت رها کند و نه آنکه آخرت را برای دنیا ( بلکه ) باید از هر دوی آن ها با هم بهره گرفت . زیرا که دنیا وسیله رسیدن به آخرت است و سربار مردم نباشید ^*

همچنانکه در نوشتار قبلی تحت عنوان "کنکاش و بررسی در شاخص های موثر در تحقق مطلوب مدیریت جهادی" در همین سایت بدان پرداخته شد ، ملاحظه می فرمایید که واژگان طراحی شده از سوی مقام معظم رهبری در شعار امسال در تعامل مشترک با دیگر مبانی نظری اسلامی و بومی بوده و به بیانی دیگر لازم و ملزوم یکدیگرند . امید است تا زمینه های بسط و گسترش اقتصاد مقاومتی و مدیریت جهادی آن هم با اتکا بر فرهنگ اسلامی بیش از پیش با پیش با بهره مندی از بنیادهای علمی و نظری مکتب نجات بخش اسلام ، فراهم شود .

*لیس بخیرکم من ترک دنیاه لاخرته و لا اخرته لدنیا حتی یصیب منها جمیعا فان الدنیا بلاغ الی الاخره و لا تکون کلا علی الناس / نهج الفصاحه ص 506 ش 2393

منبع: اقتصاد پرس

*کارشناس عالی برنامه ریزی کشوری و مدیریت و عضو انجمن خبرگان برنامه ریزی کشور