نگاهی حقوقی به کشتار شیعیان مصر

کشتار شیعیان بی‌گناه در مصر توسط عده‌ای تندرو و تکفیری، دل مسلمین عالم را به رنج انداخته است و واکنش خشم‌آلود آحاد انسانی را در پی داشته است. نفس انسان در فقه امامیه از قداست خاصی برخوردار است. قرآن کریم در این خصوص چنین اشاره دارد؛ «من یقتل مؤمناً متعمدا‌ً فجزاءه جهنم خالداً فیها و غضب الله علیه و لعنه و أعد له عذاباً عظیماً». (1) آیه نورانی مذکور چنین بیان نموده است؛ «هر كسی انسان مؤمن و مسلمانی را قصداً بكشد، جزایش دوزخ است كه  در آن همیشه خواهد بود و خداوند بر او خشم گیرد و بر او لعنت كند و عذابی بزرگ برایش آماده كرده است».
در این آیه باری تعالی پنج نوع مجازات را برای قاتل بیان كرده است: 1. دوزخ 2. خلود در دوزخ (ماندگاری ابدی 3. خشم الهی 4. لعن الهی و 5. عذاب عظیم.

نخستین مجازات قاتل، دوزخ و دیگری ماندگاری در آن است. «خالداً فیها» به این دلیل بعد از ذكر «جهنم» آمده است كه بسیاری‌ها گرفتار دوزخ می‌گردند، اما سرانجام بعد از مدتی كوتاه یا طولانی از آن خارج می‌شوند، ولی قاتل چنین نیست، بلكه باید همیشه در دوزخ باقی بماند. سومین مجازات برانگیختن خشم الهی است. چهارمین بحث، لعن الهی است. لعنت براساس تفاسیر قرآنی خود اهل سنت عبارت است از دوری از رحمت حق تعالی و دچار شدن به رسوایی فراوان و ذلت بی‌پایان و هر كسی لعنت خداوند بر او فرود آید، هرگز به قرب الهی نخواهد رسید و از هر خیر محروم خواهد گشت. (2)
کمااینکه در جایی دیگر چنین می‌فرماید؛ « و من یلعن الله فلن تجد له نصیراً ». (3) یعنی كسی كه باری تعالی او را مورد لعنت قرار دهد، پس هرگز یار و مددكاری پیدا نخواهد كرد. نهایتاً سخن از عذاب عظیم است که سخن پیرامون آن در این مقال مختصر نگنجد.

با روی دادن چنین حادثه تلخی بر آن شدیم تا نگاهی مختصر به کنوانسیون جلوگیری از کشتار جمعی و مجازات آن که مصوب نهم دسامبر 1948 است، بیفکنیم. جهت‌گیری سیاسی کشورها و متاسفانه سازمان ملل متحد در حوزه حقوق بشر چنان مبرهن گشته است که مبانی حقوق بشر و حقوق بشردوستانه پیشروی این سوگیری‌ها رنگ باخته است و به هیچ عنوان از ضمانت اجرای مقتدری برخوردار نیست.

سخن از حقوق بشر در لفظ و حتی محکوم نمودن و قلم زدن پیرامون این امر امروزه نه تنها ساده‌ترین راه که تنهاتری امر ممکن شده است. از حقوق بشر در حمایت از حقوق مسلمین و به ویژه شیعیان در هیچ مجمع بین‌المللی و ارگان حقوق بشری خبری نیست. قطعاً سیاست‌زدگی در این حوزه چنان گسترش یافته است که نه تنها این کشتارها تقبیح نمی‌گردند، بلکه به واسطه جریان سلطه جهانی مورد مهندسی نیز واقع می‌شوند. دلیل قاطع در اثبات صدق مدعای نگارنده، کمک‌های همه‌جانبه ایالات متحده امریکا و برخی کشورهای غربی به تروریست‌های حاضر در کشور سوریه است. سخن از دموکراسی و احترام به کرامت انسانی همان دستکش مخلمین است که روکشی متناسب برای جنایت‌ها و نقض حقوق انسانی است که به پشتوانه شیطان بزرگ در اقصی نقاط جهان در حال رخ دادن است.

حسن شحاتة یکی از رهبران معروف شیعیان مصر

سخن کوتاه،‌در خصوص ژنوسید یا کشتار جمعی باید افزود؛ طرف های‌ متعاهد با در نظر گرفتن‌ اینکه‌ مجمع‌ سازمان‌ ملل‌ متحد به وسیله‌ قطعنامه‌ دسامبر 1946 خود اعلام‌ داشته‌ که‌ کشتار جمعی‌ (ژنوسید) جنایتی‌ است‌ که‌ نسبت‌ به‌ حقوق‌ بین‌الملل‌ ارتکاب‌ می‌شود و برخلاف‌ روح‌ و مقصد سازمان‌ ملل‌ بوده‌ و دنیای‌ متمدن‌ چنین‌ عملی‌ را محکوم‌ می‌کند و با اذعان‌ به اینکه‌ در تمام‌ دوره‌های‌ تاریخ‌ این‌ عمل‌ خسارات‌ بسیاری‌ به‌ عالم‌ انسانیت‌ وارد ساخته‌ است‌ و با اطمینان‌ به اینکه‌ برای‌ رهایی‌ عالم‌ انسانیت‌ از چنین‌ بلیه‌ وحشتناک‌ همکاری‌ بین‌المللی‌ ضرورت‌ دارد در مراتب‌ ذیل‌ موافقت‌ حاصل‌ شد. عبارت فوق مقدمه این کنوانسیون بین‌المللی است. شاید این امر مهم‌ترین نکته باشد که اگرچه همه انسان هستیم، اما هیچ دوره‌ای را نمی‌توان بدون جنگ و کشتار در نظر گرفت و براساس همین امر است که چنین کنوانسیونی مطمح نظر جامعه بین‌المللی گشته است.

ماده نخست این کنوانسیون اشعار دارد؛ « طرف‌های‌ متعاهد تصدیق‌ می‌کنند که‌ (ژنوسید) اعم‌ از اینکه‌ در موقع‌ صلح‌ صورت‌ گیرد یا جنگ‌ به‌ موجب‌ حقوق‌ بین‌المللی‌ جنایت‌ محسوب‌ می‌شود و تعهد می‌کنند از آن‌ جلوگیری‌ کرده‌ و مورد مجازات‌ قرار دهند. فلذا باید گفت براساس این امر کشتار جمعی به عنوان یک جرم بین‌المللی به رسمیت شناخته شده است و دول متعهد شده‌اند از آن جلوگیری نموده و به مجازات آن بپردازند. درواقع یکی از مسولین اصلی در پیشگیری و مجازات خود دولت‌ها هستند.

در این کنوانسیون و در ماده دوم مفهوم کشتار مورد واکاوی قرار گرفته است تا در حد امکان از کلی‌گویی و ابهام جلوگیری گردد. اعمال مشروحه ذیل که به نیت نابودی تمام یا عده‌ای از گروه‌های ملی، قومی، نژادی و یا مذهبی صورت پذیرد، در این تعریف جای می‌گیرند؛ 1. قتل اعضای آن گروه 2. صدمه شدید نسبت به سلامت جسمی یا روحی افراد آن گروه 3. قراردادن‌ عمدی‌ گروه‌ در معرض‌ وضعیت‌ زندگانی‌ نامناسبی‌ که‌ منتهی‌ به زوال‌ قوای‌ جسمی‌ کلی‌ یا جزئی‌ آن‌ بشود 4. اقداماتی که‌ به‌ منظور جلوگیری‌ از توالد و تناسل‌ آن‌ گروه‌ صورت‌ گیرد و 5. انتقال‌ اجباری‌ اطفال‌ آن‌ گروه‌ به‌ گروه‌ دیگر.

همچنین باید افزود براساس ماده چهارم اشخاصی که مرتکب ژنوسید یا تبانی به منظور ارتکاب آن و یا تحریک مستقیم و علنی برای ارتکاب آن شوند را مستحق مجازات شناخته است. لازم به ذکر است صراحتاً قید شده است که اعضای حکومتی نیز مشمول این قاعده هستند.
نهایتاً باید عرضه داشت، بحث از مفاد قانونی و التزام بدان فقط در جامه سخن است و تا زمانی که بدان جامه عمل پوشانده نشود، تفوقی بیش از این نخواهد داشت. لکن امیدواریم که جوامع مختلف و به ویژه مسلمانان اختلاف را کنار گذاشته و با مرزبندی میان خود و تکفیریون، بساط تفرقه را جمع نموده تا به وحدت اسلامی و طلوع قدرت عظیم اسلام نزدیک شویم.

امیرحبیبی / پژوهشگرحقوق بشر

---------------------------------------------
پی‌نوشت:
1.    سوره مبارکه نساء، آیه شریفه 93.
2.    تفسیر معارف‌القرآن.
3.    سوره مبارکه نساء، آیه شریفه 52.