پدرم به یک‌کاندیداگفته‌بودقیمت مارامولاتعیین‌می‌کند

آقاسی با وجود آنکه تا مقطع هنرستان بیشتر تحصیل نکرده بود، به‌دلیل همراهی خانواده‌اش با شعر و ادبیات به‌ویژه اشعار عرفانی و آیینی، همچون دو برادر دیگرش به وادی شعر قدم می‌گذارد، اما استوارتر و سنجیده‌تر از آنها. خیلی‌ها او را به‌خاطر همین تحصیلات کم سرزنش می‌کردند و سروده‌هایش را شعر نمی‌دانستند، اما برای آقاسی بر دل نشستن شعر از همه‌چیز مهمتر بود که این هم اتفاق می‌افتاد. به‌نظرش شعری که خمیرمایه‌اش حبّ اهل‌بیت باشد، رنگ خود را می‌گیرد.

خرداد 84 بود که  به‌دلیل عارضه قلبی چشم از جهان فروبست. حالا هشت سال از روز کوچ شاعر شیعه می‌گذرد. به همین بهانه با غلام‌رضا آقاسی فرزند او به گفت‌وگو نشستیم. او خود شعر می‌گوید و حتی لحن خواندنش را به‌تأسی از پدر انتخاب کرده است. معتقد است راه آقاسی و آقاسی‌ها شاهراهی است که حضور یک یا دو نفر آن را تنگ نمی‌کند. مشروح این گفت‌وگو به‌شرح ذیل است:

*تسنیم: آقای آقاسی، از اینجا شروع کنیم که چرا شعر پدر بر دل شنونده‌ها می‌نشست؟

از همین‌جا شروع می‌کنم که باید هر آنچه در رابطه با پدرم دیده‌ام، بگویم؛ نه چیز بیشتری. این را هم از خود حاجی یاد گرفته‌ام. یکی از بزرگ‌ترین ویژگی‌های پدرم یکسان بودن ظاهر و باطنش بود. اگر در عمل نماز می‌خواند، در حرف هم این را می‌گفت. اگر کتاب نمی‌خواند، ادعایی هم برای خواندن کتاب و مطالعه نداشت. اعتقاد داشت ما برای کس دیگری زندگی می‌کنیم؛ باید به خدا جواب بدهیم. برای مردم که زندگی نمی‌کنیم، هرچه را دوست داشتند، به خودمان نسبت ندهیم.

قسمت عمده‌ای از اشعار حاجی اشعار روز بود. خیلی از شعرهایش را که نگاه می کردیم، احساس می‌کردیم که برای همین روزها گفته است. خیلی از اشعارش بعد از اتفاقات سال 88 همین رنگ و بو را داشت. بخشی از این رویّه به این بازمی‌گردد که حاجی در شعرهایش به حقیقت ثابت که از بدو اسلام تا الآن وجود داشته، توجه کرد. این حقیقت ثبات است و کهنگی در آن راه ندارد. هروقت هم شعری یا مطلبی که در مورد آن نوشته بخوانیم،‌ برایمان تازگی دارد. در همین اشعار حاجی است که ما یک مانیفست شیعه را می‌بینیم.

مجموعه سروده‌های "حق نمک" که از ایشان در سال 88 منتشر شد، پر بود از همین اشعار. در این مجموعه اشاره‌ای شده به حقیقت محمدیه، مثلاً در این ابیات که یکی از مثنوی‌های این مجموعه است به همین امر اشاره می‌کند:

«در عدم بودیم مستور وجود
تا محبت پرده ما را گشود

بود تنها حضرت پروردگار
خواست تا خود را ببیند آشکار

آفرید آیینه‌ای در خرد خویش
داد او را سینه‌ای در خورد خویش

نام آن آیینه را احمد نهاد
گام او را بر خطی ممتد نهاد

کرد آنگه سینه‌اش را صیقلی
تا شود طور تجلی منجلی

دید در آیینه ذات کبریا
فاش کنت کنزاً مخفیّاً

گفت این عین تجلّای من است
جام او سرمست صهبای من است

چشم احمد باده گردان من است
رهنمای رهنوردان من است...»

پدرم شعر اهل‌بیتی را در مدح و ثنا محدود نکرد

این یک بُعد از اشعار ایشان است که به وجه آیینی و حقیقت ثابت می‌پردازد؛ البته حاجی شعر آیینی و اهل‌بیتی را در همین مدح و ثنا محدود نمی‌کرد. موضوعات عمیق‌تری را می‌گفت. بخش دیگر شعرهایش هم به‌نوعی شعر اجتماعی و سیاسی است که در آن مصاف میان حق و باطل را شاهد هستیم. به‌اعتقاد او تبلیغ حق وظیفه هر انسان موحدی است و این را رسالت یک شاعر آیینی و اهل‌بیتی است. اعتقاد داشتند هرکاری که می‌کنیم برای کسب رضایت خداوند و اهل‌بیت علیهم السّلام باشد، رنگ دیگری به خود می‌گیرد. یادم هست یک روز از ایشان سؤالی پرسیدم که الآن دقیقاً موضوع آن را به‌خاطر ندارم. ایشان در پاسخ به من گفتند: اگر هرکاری که می‌کنید برای عشق به اهل‌بیت علیهم السّلام باشد، خداوند رنگ و بوی خوبی به آن می‌دهد، حتی اگر به‌اشتباه رفته باشید، آن را درست می‌کنند. می‌گفتند انسان ممکن الخطا است، هر اشتباهی امکان دارد از او سر بزند، اما چون متوسل به دامن ائمه علیهم السّلام می‌‌شود، خطاها درست می‌شوند.

شمایی که دین را به نان می‌دهید

*تسنیم: هم دهه 60 و هم سال‌های بعد از این ایام، ما با ایده‌های مختلف فکری در جامعه مواجه هستیم که این نوع تشتت آرا در جامعه ادبی آن روز هم بود. خیلی‌ها تحت تأثیر این آرای مختلف راهشان را گم کردند. چطور شد که آقاسی از همان ابتدا با جریان انقلاب حرکت کرد و در فضای مسموم آن موقع که خیلی‌ها را که مدعی بودند از راه به‌در کرد، قرار نگرفت؟

یک زمانی تب توسعه اقتصادی به‌معنای غربی آن در میان شاعران آن دوره بالا گرفته بود. بیشتر در دهه 70 بود و الآن هم ادامه دارد. برخی‌ها هستند که در این زمینه حرف می‌زنند و به این امر اعتقاد دارند و به‌نظر نمی‌رسد فعالیت آنها محدود به زمان خاصی شود. این جماعت تنها راه رسید به جامعه خوب را توسعه اقتصادی غربی می‌دانستند و تنها کسی که جلوی این تفکر غلط ایستاد حاجی بود. هرجا که احساس می‌کرد باید جلوی باطل بایستد، می‌ایستاد و حرفش را می‌زد. در همان زمان شعری را برای این جماعت گفته بود:

«مسلمان‌نمایان تکنوکرات
ره‌آوردتان چیست جز منکرات

شما گر نماینده مردمید
چرا مات و مبهوت و سردرگم‌اید

شمایی که دین را به نان می‌دهید
کجا در ره عشق جان می‌دهید

نمایندگانی کزین امت‌اند
خداباور و تشنه خدمت‌اند...»

در همان سال‌ها برخی از دوستانشان اعتقاد داشتند که حاجی به‌خاطر ظاهرش، این همه مقبول عامه است و به شعرش توجه می‌شود. حتی همین الآن هم هستند از آن دوستان قدیمی که این حرف را می‌زنند. بارها این نوع انتقادات در جاهای مختلف به گوش ما می‌رسید. اگر قیافه حاجی عجیب بود، قیافه عجیب‌تر از او هم میان شاعران وجود داشت، اما به آنها این انتقادات وارد نبود. می‌گفتند شاعر نیست و شعرش ضعیف است. همه این‌ها دلیلش این بود که با "ولایت" بود؛ هم ولایت ازلی و ابدی یعنی ولایت امیرالمؤمنین علیه السّلام و هم ولایت فقیه. دنبال حرف‌های معمول شاعران نبود. در همین ایام بود که این مثنوی را گفتند:

«ما قلم‌هاییم در دست ولی
کز لب ما می‌چکد ذکر علی

ذکر مولایم علی اعجاز کرد
عقده‌ها را از زبانم باز کرد

نام او سرحلقه ذکر من است
کز فروغ او زبانم روشن است

گر نباشد جذبه روشن نیستم
این که غوغا می‌کند من نیستم...»

قیمت ما را مولا تعیین می‌کند

دنبال این بود که از حق و ساحت ولایت پایداری کند، این ثروتش بود. ضربه‌ها خورد، اما ولایت‌پذیر بود. به‌نظر من یک عده از همین افراد که اعتقادی به این مبانی نداشتند، از سایه آقاسی و آقاسی‌ها می‌ترسیدند و به همین خاطر این تهمت‌ها را می‌زدند. همان ایام کنار همین آدم‌ها، یک سری دیگر هم بودند که می‌خواستند از پدرم به‌نفع خودشان استفاده کنند. یادم هست با ایشان به استان فارس برای برگزاری یک کنگره رفته بودیم. یک بنده خدایی به حاجی گفت: اگر مو و ریشت را کوتاه کنی، به تو خانه و ... می‌دهیم. ایشان هم در جواب گفتند: ما به‌خاطر خانه، اعتقادمان را نمی‌فروشیم. حالا این برای زمانی بود که حاجی مشکلات مالی هم داشت.

یادم هست زمانی که ایشان را در دوره‌ای از حوزه هنری اخراج کردند، ریاست وقت گفته بود که آقاسی آدمی است که فقط حرف می‌زند، اما عمل نمی‌کند. وقتی «شیعه‌نامه» ایشان منتشر شد، یوسف‌علی میرشکاک که از دوستان پدرم بود، خطاب به ریاست وقت گفته بود: این هم ثمره و میوه طبع آقاسی است. من دقیقاً به‌علت سنم از چرایی بیرون آمدن حاجی از حوزه هنری اطلاع ندارم، اما بر اساس آنچه از دوستان به‌خصوص آقای میرشکاک شنیده‌ام، ایشان زبان حق‌طلبی داشتند و به‌خاطر همین ریاست ایشان را اخراج می‌کند. یعنی می‌خواهم بگویم حتی در زمانی که به آن کار نیاز داشت، از گفتن حق کوتاه نیامد. زندگی‌اش را برای این کار گذاشت. حتی یک‌بار یکی از کاندیدای ریاست جمهوری زنگ زد به منزل ما و از پدرم خواست که به‌نفع او در ستاد انتخاباتش فعالیت کند و وعده داده بود: اگر این کار را بکنید از نظر مالی تأمین می‌شوید. پدرم هم در جواب گفتند: قیمت ما را مولا تعیین می‌کند.

*تسنیم: از آغاز شاعری پدر بگویید، دقیقاً از چه‌زمانی شاعری را شروع کردند؟

مادربزرگ بنده که مادر پدرم می‌شود، مداح اهل‌بیت علیهم السّلام در مجالس خانم‌ها بودند. فضای خانه پدری ایشان به‌این‌صورت بود که همه به شعر علاقه داشتند. جمع شعرخوانی از کتاب‌های عمان سامانی، عطار نیشابوری، حافظ و مولوی همیشه برقرار بود. در همین فضا دو برادر بزرگ‌تر پدرم هم شاعر بودند. پدرم هم در این فضا بزرگ شده بودند، هم شعر دوست داشتند و مهمتر از آن، شعرفهم بودند. خودشان هم در خاطراتشان نوشته‌اند که از 13سالگی شروع به شعرگفتن کرده بودند و کلمات را به‌هم می‌بافتند. دوره شاعری را از قبل از هنرستان شروع کردند و بعد هم ادامه دادند، حتی بعد از ترک تحصیل.

آن موقع در هنرستان هنرهای زیبا تحصیل می‌کردند، اما به‌دلیل اختلاف سلیقه دیگر ادامه تحصیل نمی‌دهند. بعد هم که وارد تسلیحات ارتش می‌شوند. یک مدتی هم بعد از انقلاب در کمیته بودند و بعد برای آموزش نظامی چریکی همراه شهید منتظری به لبنان اعزام می‌شوند. می‌خواستند که بعد از لبنان به سوریه و افغانستان که آن‌موقع درگیر جنگ با روسیه بود، بروند که ناگهان جنگ ایران و عراق شدت می‌گیرد و به‌خاطر فرمان امام(ره) به جبهه اعزام می‌شوند. فعالیت‌های شعری ایشان قبل از انقلاب به همین محدود می‌شد که گفتم. اثری که برای انقلاب شعر گفته باشند، ندیدیم. شعرهایی که اهل‌بیتی علیهم السّلام یا دفاع مقدسی بود هم در جبهه نگفتند، یعنی اگر هم گفتند به دست ما نرسیده است. بیشتر برای بعد از جنگ است.

*تسنیم: بیشتر چه کتاب‌هایی را می‌خواندند؟

ایشان در منزل خیلی "شاهنامه" و "مثنوی" می‌خواندند. از اشعار فیش برمی‌داشتند و نکته‌ها را هم یادداشت می‌کردند. تعدّد فیش‌ها به‌اندازه‌ای است که من فکر می‌کنم این کتاب‌ها را چندین‌بار با دقت مطالعه کرده‌اند. همچنین ایشان علاقه زیادی به حضرت حافظ داشتند. از کودکی در خاطرم هست که وقتی کنار هم جمع می‌شدیم، ایشان دیوان را به دست می‌گرفتند و اشعار حافظ را می‌خواندند.

*تسنیم: شما شعر هم می‌گویید و شعر هم به‌سبک پدرتان را تقلید می‌کنید؟

بله.

*تسنیم: بعضی‌ها می‌گویند غلام‌رضا آقاسی دارد کار پدرش را تقلید می‌کند.

راه ایشان شاهراه است که اگر کسی وارد آن بشود، جای دیگران را تنگ نمی‌کند. من شور و شعفی که در این فضا دیدم، در جای دیگری پیدا نکردم. من یکی از آن انبوهی هستم که در وادی شعر آیینی حرکت می‌کند.

*تسنیم: خودتان بیشتر کدام‌یک از سروده‌های ایشان را دوست دارید؟

خودم این دو بیت از یک مخمّس را خیلی دوست دارم:

«گرچه از خاکیم و مشتی خاک زیرانداز ماست
آسمان کوچک‌ترین بازیچه پرواز ماست