گفتگو با یك پژوهشگر اقتصادی درباره مشاغل خانگی

هرچند كار آنها ممكن است در آمارهای رسمی به چشم نیاید، اما دكتر علی صادقین، پژوهشگر اقتصادی معتقد است به هر حال آنها هم جزو جمعیت شاغل جامعه به حساب می‌آیند. او تاكید می‌كند مشاغل خانگی اگر رونق بگیرد نه فقط درآمد سرانه خانواده را افزایش می‌دهد بلكه چرخ اقتصاد جامعه را هم می‌چرخاند.

شاید بهتر باشد ابتدا تعریفی از مشاغل خانگی ارائه كنید.

از بعد اقتصادی، مشاغل خانگی، مشاغلی هستند كه به شكل رسمی یا غیررسمی در قالب یك نهاد حقوقی مانند شركت (معمولا تعاونی‌ها) به صورت غیررسمی و توافقی در منزل انجام شود.

منظور از شغل، شغلی است كه خدمت یا محصول آن به بازار عرضه می‌شود یعنی ارزش بازاری پیدا می‌كند و در اقتصاد می‌توان برای آن قیمت تعیین كرد وگرنه كارهای بسیاری هستند كه در خانه انجام می‌شود، اما ارزش بازاری پیدا نمی‌كند.

مشاغل خانگی در بعد رسمی‌تر در قالب تعاونی‌های خانوادگی وجود دارد كه در كشورهای دنیا بویژه در شمال اروپا در روستاها دیده می‌شود، به طور نمونه در كشور سوئد مشاغل خانگی بیشتر به شكل بازار تولید لبنیات دیده‌ می‌شود.

مشاغل خانگی در بعد گسترده‌تر به شكل صنایع دستی و كارگاه‌ها در همه جای دنیا كم و بیش دیده می‌شود. این مشاغل می‌تواند در حوزه صنعت هم باشد، البته به این شرط كه در مقیاس كوچك‌تر از كارگاه باشد. به طور كلی مشاغل خانگی در شهرها اغلب مربوط به صنایع دستی یا تولیدات خرد است كه محصولات تولید شده به صورت بازاری مبادله می‌شود.

با این تعریف پس فرق شغل خانگی با دوركاری چیست؟

معمولا در دنیا شغل خانگی، شغلی است كه شما تعریف‌كننده آن هستید، اما دوركاری، شغلی است كه شما آن را به شكل قراردادی با یك نهاد رسمی یا بخش خصوصی در منزل انجام می‌دهید.

در واقع در مشاغل خانگی خود شما تصمیم می‌گیرید كاری را انجام دهید و عامل اجبار هم در آن كمتر است، اما در دوركاری نوعی اجبار وجود دارد هرچند این دو در برخی مواقع وجه تشابه‌هایی هم با یكدیگر دارند.

آیا مشاغل خانگی در كشور ما رونق گرفته است؟

آماری كه اكنون توسط مركز آمار درباره اطلاعات مشاغل خانگی ارائه می‌شود چندان مستند و صحیح نیست، در واقع ما تعریف و اطلاعات رسمی از مشاغل خانگی در كشورمان نداریم، اما در مورد دوركاری با توجه به مصوبه‌ای كه دولت در این زمینه داشته می‌توان آمار تقریبی ارائه داد.

دولت می‌گوید در فلان سازمان یا اداره زیرمجموعه دولتی با این مقدار نیروی كار، این اندازه ساعت كار در منزل انجام شده است. برای روشن‌تر شدن این موضوع بهتر است مثالی بزنم. در كشورهای حوزه اسكاندیناوی مانند سوئد و نروژ پایه مشاغل خانگی بویژه در روستاها بسیار قوی است، به طوری كه این مشاغل بیشتر مولد هستند و هزینه تولید را نیز پایین می‌آورند، اما در كشور ما مشاغل خانگی در قالب مشاغلی كه خود افراد آن را تعریف كنند جانیفتاده و این گروه از مشاغل بیشتر به شكل یك نهاد بیرونی است یعنی شخص دفتر دارد و شغل‌اش رسمی‌تر است.

مشاغل خانگی به شكل سنتی‌تر آن در كشورهایی مانند چین، هند و پاكستان هم دیده می‌شود كه شخص، دار قالی می‌زند و بازار بیرونی هم پیدا می‌كند، اما منظور اصلی ما از مشاغل خانگی، مشاغلی است كه امروزی‌تر و جدیدتر باشد، مشاغلی با سازماندهی قوی‌تر كه به صورت خانوادگی انجام می‌شود و در كشور ما كمتر نمونه‌های آن دیده می‌شود.

با این توضیح شما موانع توسعه مشاغل خانگی را در چه عواملی می‌بینید؟

در كشور ما هنوز فرهنگ كسب و كار خانگی جانیفتاده است. نمونه‌هایی هم كه وجود دارد به شكل خیلی سنتی و در سطح بازارهای محدود بدون رقابت و بدون حقوق و مزایاست، در حالی كه همین بازار كوچك خانگی می‌تواند با بازارهای بیرونی مرتبط شود و ارزش افزوده فراوانی هم تولید كند.

نبود مشوق‌های اقتصادی هم مشكل دیگری است، دولت در بخش مشاغل رسمی این مشوق را می‌دهد بویژه برای خانم‌های شاغل كه كارها را در منزل انجام دهند، اما از مشوق‌های اقتصادی و امتیازهایی كه می‌شود به بازار خانگی داد، خبری نیست.

مشاغل خانگی چه مزایایی دارد؟

مشاغل خانگی برای شروع كار سرمایه كمی می‌خواهد. شما برای مشاغل خانگی بسیاری از هزینه‌ها مانند هزینه تجهیزات ندارید. این مشاغل چون راحت‌تر است، شما آزادی عمل بیشتری نسبت به محیط كار دارید.

مشاغل خانگی بشدت هزینه‌های تولید را پایین می‌آورد و در نهایت كمك می‌كند قیمت تمام شده برای مصرف‌كننده نیز كاهش یابد.

مشاغل خانگی اغلب فامیلی است و به همین دلیل شما نیاز به آگهی استخدام و هزینه بازاریابی، استخدام نیرو و بسیاری از هزینه‌های جانبی را ندارید.

یكی از تئوری‌های توسعه، رشد كسب و كارهای كوچك است. بررسی‌ها نشان داده كشورهای جنوب شرق آسیا با كسب و كارهای كوچك در مسیر توسعه قرار گرفته‌اند یعنی ابتدا با پس‌اندازهای كوچك كار را شروع كرده‌اند و به مرور با رشد مشاغل، كسب و كار كوچكشان را گسترش داده‌اند.

مزیت دیگر مشاغل خانگی بهبود بهره‌وری در جامعه است یعنی با عوامل تولید سرگردان و كمترین پس‌اندازها، بیشترین بازدهی را به دست آوردن.

در نهایت مشاغل خانگی به دلیل جلوگیری از بسیاری سفرهای شهری غیرضروری به كاهش ترافیك و آلودگی هوا كمك می‌كند، البته تمام این توصیف‌ها صرفا در مورد مشاغل خانگی مولد صدق می‌كند.

مشاغل خانگی معایبی هم دارد؟

بله، این مشاغل اگر گسترده شود و به موقع توسعه نیابد، همواره به صورت یك فرصت شغلی كوچك باقی می‌ماند و امكان توسعه یافتن را از دست می‌دهد.

صنایع بزرگ‌تر در بخش‌هایی كه ادغام بیشتری در آنها صورت می‌گیرد، در طول زمان كاهش می‌یابد، اما كارهایی كه همواره در حد كسب و كار كوچك می‌مانند در بلندمدت به افزایش هزینه‌های تولید منجر می‌شود.

این یك نكته مهم است كه همه شركت‌های بزرگ دنیا روزی در حد مشاغل خانگی یا كارگاه‌های كوچك بوده‌اند و به مرور زمان در فرآیند توسعه تبدیل به نام‌های تجاری مطرح شده‌اند.

مشاغل خانگی چه تاثیری در اقتصاد خانواده دارد؟

در اقتصاد خانواده چند بحث مطرح می‌شود كه مهم‌ترین آن رشد درآمد سرانه است كه به كاهش هزینه‌ها می‌انجامد.

در بسیاری از خانواده‌های ایرانی كمبود اشتغال و بیكاری دغدغه بزرگی است و برای حل این مشكل باید در یك نهاد رسمی استخدام شوید یا باید به اندازه كافی پس‌انداز داشته باشید، اما مشاغل خانگی كه بیشتر خانوادگی هم است، اشتغال مولد را رشد می‌دهد و تعداد بیكاران خانواده را كم‌می‌كند.

مشاغل خانگی درآمد سرانه خانواده را بالا می‌برد و این باعث بهبود الگوی تقاضا و مصرف می‌شود و این موضوع درنهایت به افزایش رضایت خانواده می‌انجامد.

مشاغل خانگی بیشتر زنانه است یا مردانه؟

در تعریف بین‌المللی هیچ تفاوتی بین زنانه و مردانه بودن مشاغل خانگی وجود ندارد و بسته به شرایط خانواده و پیشینه شغلی ممكن است زنان و مردان خانواده آن را انتخاب كنند، اما در بعد اجتماعی در كشورهای در حال توسعه مانند ایران كه مشاركت زنان در عرصه‌های شغلی كمی پایین‌تر از مردان است مشاغل خانگی می‌تواند به بهبود اشتغال زنان كمك كند.

در شهرستان‌ها كه نرخ اشتغال زنان پایین‌تر از مردان است چون كار در خانه مشكلی ایجاد نمی‌كند، مشاغل خانگی در این مناطق می‌تواند به افزایش نرخ مشاركت زنان در فعالیت‌های اقتصادی در جامعه كمك كند.

بنابراین در مشاغل خانگی حرف اول را تخصص می‌زند نه این‌كه این شغل زنانه باشد یا مردانه.

با این توضیحات آیا می‌توان افرادی را كه شغل خانگی دارند جزو جمعیت شاغل كشور به حساب آورد؟

قطعا، براساس تعریف مركز آمار كسی كه در طول هفته یك ساعت كار كند آن هم كاری كه به تولید كالا یا ارائه خدمتی بینجامد كه ارزش بازاری داشته باشد و بتوان برای آن قیمت تعیین كرد، این افراد را می‌توان جزو جمعیت شاغل كشور به حساب آورد.

شما هر جا می‌توانید كار كنید حتی در خانه‌تان، اما مهم این است كه كارتان ارزش بازاری داشته باشد و بتوان روی آن قیمت گذاشت.

توسعه مشاغل خانگی بعد از كمك به اقتصاد خانواده، به نفع دولت‌هاست چراكه هزینه تولید را پایین می‌آورد.