آشنایی با عملیات کربلای 4

بر همین اساس، محاصره و سپس تصرف شهر بصره به عنوان هدف عملیات اصلی سپاه پاسداران در سال 1365 مورد توجه قرار گرفت که برای تحقق آن به کارگیری حدود 500 گردان و آن هم از سه محور ضرورت یافت لیکن به دلیل مشکلاتی همچون ضعف امکانات نظامی تنها یک محور - به عنوان تنها راه باقی مانده جنگ در جبهه جنوب - انتخاب شد.

به عبارت دیگر، پس از حذف دو محور احاطه ای (هور و فاو) منطقه شلمچه و ابوالخصیب به منظور انجام عملیاتی بزرگ و سرنوشت ساز برگزیده شد.

اهداف عملیات:

• تصرف شهر بصره و تهدید جاده صفوان - بصره

منطقه عملیات:

منطقه عملیاتی ابوالخصیب و شلمچه دارای ارزش ها و ویژگی های مهم سیاسی و نظامی است و می توان آن را مهم ترین منطقه عملیاتی در جبهه جنوب دانست.

مرکز این منطقه، نخلستان های اطراف اروندرود - حد فاصل جزیره بلجانیه تا بصره است - که عرض آن 4 تا 5 کیلومتر و طول آن حدود 15 کیلومتر می باشد.
زمین منطقه عملیاتی از دو جهت دارای خصوصیات مهمی می‌باشد:

• وجود نهرها و کانال های کشاورزی که عمق مناسبی دارد و از آن ها می توان برای پدافند استفاده کرد.
• جناحین منطقه عملیاتی که از شمال به آب گرفتگی شلمچه و کانال ماهی گیری و از جنوب به خور زبیر و زمین های باتلاقی اطراف آن منتهی می شود و دشمن در آن قدرت پاتک ندارد.

استعداد دشمن:

شمال منطقه عملیاتی در حوزه استحفاظی سپاه سوم و جنوب آن در حوزه استحفاظی سپاه هفتم عراق قرار داشت. لشکر 11 پیاده از سپاه سوم و لشکر 15 پیاده از سپاه هفتم در منطقه حضور داشتند.

کلیه یگان‌هایی که قبل و حین عملیات در منطقه حضور داشتند:

الف - یگان‌های پیاده:

• تیپ های 19، 22، 104، 111، 802 ، 805، 107، 102، 702، 420، 421، 429، 45، 112، 47، 23، 238، 436، 802، 501، 402، 117 و 28

ب- یگان‌های زرهی:

• تیپ های 16، 30 و یک گردان مستقل

ج - یگان‌های مکانیزه:

• تیپ های 25 و 8

د- گارد ریاست جمهوری:

تیپ های 2 و 4 از لشکر1 کماندویی و تیپ های 7 و 8 از لشکر 2 پیاده

هـ - نیروی مخصوص:

• تیپ های 66 و 68

و - کماندو:

• تیپ4 کماندویی ستاد کل و گردان کماندویی لشکر 26

ز - جیش الشعبی:

• قاطع 58 المثنی

قوای خودی:

هدایت فرماندهی عملیات بر عهده قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء (ص) سپاه پاسداران بود و چهار قرارگاه عملیاتی نیز اجرای آن را بر عهده داشتند.

قرارگاه نجف هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:

• لشکر 19 فجر
• لشکر 5 نصر
• لشکر 17 علی ابن ابی طالب (ع)
• لشکر 155 ویژه شهدا
• تیپ 21 امام رضا (ع)
• تیپ 57 حضرت اباالفضل (ع)
• تیپ 12 حضرت قائم (ع)
• 4 گردان توپخانه

قرارگاه قدس هدایت نیروهای زیر به عهده داشت:

لشکر 25 کربلا هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:

• لشکر 41 ثارالله (ع)
• لشکر 10 سید الشهدا(ع)
• 4 گردان توپخانه

قرارگاه کربلا:

• لشکر 27 محمد رسول الله (ص)
• لشکر 14 امام حسین (ع)
• لشکر 8 نجف اشرف
• لشکر 31 عاشورا
• تیپ 44 قمربنی هاشم (ع)
• لشکر 32 انصار الحسین (ع)
• 4 گردان توپخانه

قرارگاه نوح هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:

• لشکر 7 ولی عصر (عج)
• تیپ 33 المهدی (عج)
• تیپ 18 الغدیر
• ناو تیپ امیرالمومنین (ع)
• 4 گردان و 1 آتش بار توپخانه

همچنین، دو تیپ توپخانه تحت امر قرارگاه مرکزی بودند:

• تیپ 63 خاتم الانبیاء (ص) با 4 گردان و 2 آتش بار
• تیپ 15 خرداد با 4 گردان و 2 آتش بار

ضمناً از مجموع 352 گردان مورد نیاز، حدود 250 گردان آماده گردید که یگان های عمل کننده هر یک بین 7 تا 24 گردان را سازماندهی کرده و در خود جای دادند.

طرح عملیات:

چهار منطقه شلمچه، ابوالخصیب، مقابل ام الرصاص و جزیره مینو - به این دلیل که به لحاظ مانور، آتش، عقبه و پشتیبانی به هم وابسته اند - برای انجام این عملیات بزرگ انتخاب گردید. بر همین اساس، هر یک از چهار منطقه فوق به عنوان خط حد یک قرارگاه عملیاتی تعیین شد:

• قرارگاه نجف: از شمال پنج ضلعی شلمچه تا جزایر بوارین و ام الطویله پیشروی در محور شلمچه
• قرارگاه قدس: انجام حرکت اصلی عملیات با عبور از تنگه ام الرصاص - بوارین و پیشروی در محور پتروشیمی و ابوالخصیب.
• قرارگاه کربلا: مقابله با پاتک دشمن از مقابل جزیره ام الرصاص، تامین کل منطقه و پیشروی تا جاده دوم و سوم.
• قرارگاه نوح: تامین جناح چپ و پیشروی در مقابل جزیره مینو. همچنین، یگان‌های تحت امر این قرارگاه ها می بایست طی شش مرحله به اهداف نهایی خود - از شمال به تنومه و از جنوب به پشت کانال بصره - برسند.

شرح عملیات:

عملیات می‌بایست در ساعت 22:30 مورخ 3/10/1365 آغاز شود. به همین خاطر غواص‌های خودی ساعاتی قبل به درون آب رفته و به سمت خط دشمن حرکت کردند. در این میان، نیروهای دشمن که کاملا آماده و هوشیار بودند ضمن پرتاب منور، با تیربار و خمپاره به طرف نیروهای خودی شلیک می‌کردند.

در مجموع، عملیات خارج از کنترل و هدایت فرماندهی قرار گرفته بود و قبل از هر دستوری یگان‌ها با توجه به نوع وضعیت و هوشیاری و عکس العمل دشمن به محض رسیدن به ساحل، درگیری را آغاز می کردند. در این حال، رمز عملیات (یا محمد) حدود ساعت 22:45 اعلام شد و نیروهای عمل کننده فقط توانستند در جزایر سهیل، قطعه، ام الرصاص، ام البابی و بلجانیه نفوذ کنند و در بعضی مناطق نیز به صورت موضعی رخنه نمایند.

در مقابل، نیروهای دشمن با پرتاب پی در پی منور و اجرای چند مورد بمباران کنار نهر عرایض (عقبه برخی از یگان ها) و همچنین اجرای آتش موثر روی رودخانه اروند، عملا سازمان غواص ها و نیز نیروهای موج دوم و سوم را به هم زد. به طوری که نیروهای یگان‌های مجاور بعضا پراکنده شده و اغلب نمی توانستند روی هدف عمل نمایند.

یکی از مناطق حساس عملیات، جزیره ام الرصاص و نوک بوارین بود که به رغم تلاش بسیاری که برای تصرف آن انجام شد، به خاطر هوشیاری دشمن امکان ادامه درگیری از میان رفت. دشمن با شلیک پرحجم تیربار روی آب، از عبور نیروها از تنگه ام الرصاص - بوارین جلوگیری کرد.

مضافا به این که به خاطر حساسیتی که دشمن نسبت به ام الرصاص داشت، در پدافند آن از 9 رده مانع طبیعی و مصنوعی بهره می برد، به طوری که هرگاه از هر خط عقب رانده می‌شد، در خط بعدی که نسبت به خط قبلی اشراف و تسلط داشت، مقاومت می کرد.در این حال، با توجه به هوشیاری دشمن، امکان ادامه عملیات میسر نبود، لذا به منظور حفظ قوا و طراحی مجدد عملیات آتی، از ادامه نبرد اجتناب شد.

نتایج عملیات:

میزان تلفات و ضایعات وارده بر دشمن به شرح ذیل می باشد:

• حدود 8000 کشته و زخمی.حدود 60 اسیر.انهدام حدود 70 دستگاه زرهی، مکانیزه و خودرو.
• انهدام تعداد زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین.

عملیات کربلای 4 از جمله عملیات‌های آفندی گسترده رزمندگان اسلام در دفاع مقدس است که باعث ثبت و ضبط برگ زرین دیگری از یاد و خاطره دلاوری‌ها و رشادت‌های جوانان این مرز و بوم درتاریخ میهن اسلامی گردید.

این عملیات از جمله عملیات‌های سال‌های منتهی به پایان جنگ است و در شرایطی اجرا شد که به دنبال پیروزی‌های پی درپی رزمندگان اسلام در بیرون راندن متجاوز از خاک میهن اسلامی، استکبار جهانی بر تصمیم و اراده خود برای جلوگیری از پیروزی ایران بر ارتش بعثی اصرار ورزیده و از هیچ مساعدتی به رژیم بعث برای جلوگیری از سقوط آن دریغ نمی‌ورزید، در حالی که در نقطه مقابل، فشارها به ویژه فشار اقتصادی بر جمهوری اسلامی ایران مضاعف شده و به تأسیسات اقتصادی و زیربنایی ایران حمله کردند.

عملیات کربلای 4 از جمله عملیات‌های سال‌های منتهی به پایان جنگ است و در شرایطی اجرا شد که به دنبال پیروزی‌های پی درپی رزمندگان اسلام در بیرون راندن متجاوز از خاک میهن اسلامی، استکبار جهانی بر تصمیم و اراده خود برای جلوگیری از پیروزی ایران بر ارتش بعثی اصرار ورزیده بود.

قیمت نفت را نیز تا زیر 10 دلار کاهش داده و در جبهه‌های جنگ رو در رو نیز اطلاعات دقیق و گسترده‌ای را از تحرکات نیروهای ایرانی دراختیار رژیم بعث قرار می‌دادند.

در واقع زنگ خطر اصلی برای جبهه استکبار به دنبال عملیات غرورآفرین والفجر 8 و فتح فاو که بیش از طرح‌ریزی جنگی به یک معجزه شباهت داشت به صدا درآمد و از آنجا که نیروهای اسلام با این پیروزی علاوه بر یک نمایش اقتدار، به مرزهای کویت نیز نزدیک شده بودند، غرب و متحدین منطقه‌ای صدام عزم خود برای تغییر موازنه جنگ را جزم کردند.

از طرف دیگر، به دنبال عملیات موفقیت‌آمیز والفجر 8، نوعی رکود در جبهه‌های جنگ به ویژه در نیروهای خودی که همواره تحرک را در دستورکار خود داشتند، حاکم شده و این باعث شده بود تا نیروهای بعثی تحرکاتی را در اجرای عملیات‌های آفندی در برخی از جبهه‌ها آغاز نمایند.

بر همین اساس نیز اجرای یک عملیات گسترده جدید که بتواند موازنه جدیدی را که در حال شکل‌گیری بود، تغییر دهد، ضروری به نظر می‌رسید و عملیات کربلای 4 برهمین اساس طرح‌ریزی شد. البته استفاده از تجربه عملیات والفجر 8 و عبور از رودخانه و همچنین تکمیل اهداف عملیات مذکور نیز در تصمیم‌گیری برای انخاب این منطقه برای عملیات بی‌تأثیر نبود.

ویژگی بارز این عملیات آگاهی قبلی دشمن از آن بود و از آنجا که شرایط نیروهای دو طرف همواره ایجاب می‌کرد در آفندها از اصل غافلگیری استفاده شود، در این عملیات چنین امری محقق نشده و از ساعاتی قبل از آغاز عملیات، قرائن و شواهدی مبنی بر احتمال آگاهی دشمن از این عملیات بروز کرده و نهایتاً این امر اثبات شد اما روحیه بالای فرماندهان و رزمندگان و اشتیاق آنها برای هجوم بردن بر دشمن برای تحقق اهداف عملیات و برآورد احتمال موفقیت با درنظر گرفتن جمیع جهات، باعث اتخاذ تصمیم برای اجرای آن شد که نهایتاً با اثبات آمادگی کامل دشمن برای رویارویی با این عملیات، دستور توقف آن تقریباً پس از گذشت 24 ساعت از آغاز عملیات از سوی قرارگاه مقدم هدایت کننده عملیات صادر گردید.

هر چند بخش عمده‌ای از اهداف تاکتیکی تعیین شده برای این عملیات محقق نشد، اما اهداف راهبردی آن تا حد زیادی تحقق یافت. شایان ذکر است در عملیات‌های نظامی، اهداف تاکتیکی و راهبردی متعددی می‌تواند تعریف شود و عمدتاً دستیابی به این اهداف مطلق نبوده و نسبی هستند، زیرا ارزیابی و پیش‌بینی واکنش دشمن و کیفیت آن در طراحی عملیات آفندی به طور مطلق امکان‌پذیر نبوده و بر این اساس موفقیت آن نیز نسبی خواهد بود.

اینکه به دشمن نشان داده شود که بسیج یک نیروی 200 هزار نفری برای عملیات آفندی درآن شرایط همچنان امکان‌پذیر بوده و جرأت و جسارت در فرماندهان برای طرح‌ریزی و تصمیم‌گیری و اجرای عملیات نیز وجود دارد.

آنچه مسلم است جنگی طولانی و وسیع همانند جنگ تحمیلی 8 ساله بدون فراز و فرود نمی‌توانست باشد و در هرعملیاتی ضعف‌ها و نقصان‌ها نیز قابل انکار نیست، اما آنچه بایستی مورد توجه قرار گیرد این است که ملت ایران توانستند با استقامت و پایداری در مقابل تمامی جبهه کافر به مدت 8 سال ایستادگی نمایند و تسلیم خواسته‌های نامشروع و جاه‌طلبانه آن نشوند، و این خود درس بزرگی برای نسل‌های موجود و آینده در ایران و جهان بوده و خواهد بود.