ابهام در تعریف مسئولان نفت از بومی سازی پالایشگاه گاز

بولتن نیوزـ‌صفحه انرژی، بر اساس گفته معاون پژوهشی وزارت نفت، اولین پالایشگاه ملی گاز قرار است با سرمایه گذاری داخلی و تجهیزات تمام ایرانی و به طور کلی با نشان ایرانی در منطقه هالگان (استان فارس) و با مدیریت شرکت نفت مناطق مرکزی و با مشارکت قرارگاه خاتم الانبیا(ص) ساخته شود و معاونت پژوهشی و توسعه وزارت نفت نیز در آن مشارکت خواهد داشت.

جمهوری اسلامی ایران با دارا بودن 11.1 درصد از مخازن تثبیت شده گاز جهان در جایگاه دوم دارندگان گاز طبیعی قرار دارد. استفاده از این ظرفیت عظیم در راستای دستیابی به اهداف والای نظام اسلامی، یکی از الزامات غیر قابل انکار است.

با توجه به کاربردهای اصلی گاز که عبارتند از تامین انرژی، استفاده به عنوان ماده اولیه تولید دیگر محصولات و تزریق در چاه های نفت و با توجه به اینکه گاز استخراجی از مخازن تنها در صورتی که برای تزریق در چاههای نفتی استفاده شود، نیاز به پالایش ندارد، می‌توان ادعا نمود که یکی از مهمترین گلوگاههای بهره‌مندی کشور از ظرفیت مذکور، پالایشگاههای گازی هستند.

در حال حاضر موانع متعددی در برابر توسعه سریع پالایشگاه‌های گازی وجود دارد. یکی از مهمترین این موانع، وابستگی شدید به فناوری‌ها و تجهیزات وارداتی است که به نظر می‌رسد، تا آینده‌ای نه چندان نزدیک ادامه خواهد داشت.

در این شرایط، اخیرا شرکت ملی نفت اعلام کرده است، حداکثر تا پنج سال دیگر پالایشگاه ملی گاز ساخته شده و آماده بهره‌برداری خواهد شد.

سوالی که در این شرایط بوجود می‌آید، این است که منظور از «پالایشگاه ملی» چیست؟

قبل از پاسخ به این سوال بهتر است توضیحی پیرامون طراحی و ساخت پالایشگاه‌های گازی ارائه شود.

*5 بخش اصلی یک پالایشگاه گازی

پالایشگاه گازی از پنج بخش اصلی سازه، فرآیند، تجهیزات (equipment)،  ابزار دقیق (instrument) و لوله‌کشی (piping) تشکیل شده است که در ادامه به توضیح هر یک از این بخش‌ها می‌پردازیم.

- بخش سازه که به لحاظ فیزیکی قسمت قابل توجهی از پالایشگاه را شامل می‌شود، در حقیقت طراحی و ساخت زیربنای لازم برای نصب تجهیزات و همچنین طراحی و ساخت سازها و ساختمانهای مورد نیاز است. در این بخش تامین مواد اولیه‌ای مثل تیرآهن، مصالح ساختمانی و مواردی از این قبیل حائز اهمیت است که در بخشی از آن کشور به خودکفایی رسیده و در بخشی دیگر همچنان وارد کننده است.

- در بخش فرآیند مساله اساسی، طراحی اولیه (basic design) است. طراحی اولیه یعنی طراحی واحدهای مختلف پالایشگاه، ارتباط بین این واحدها، فرآیندهای مربوط به آنها، تعیین مواد مورد مصرف در هر یک از فرآیندها، روش مورد استفاده برای هر یک از فرآیندها، تعیین شرایط جریان ورودی از قبیل دبی، فشار و جریان، تعیین میزان خوراک و محصولات پالایشگاه.

این طراحی بر اساس شرایط گاز خروجی از مخزن باید به گونه‌ای صورت پذیرد که در وضعیت بهینه باشد. بعد از طراحی اولیه، طراحی تفصیلی انجام می‌شود که بر مبنای طراحی اولیه است و به لحاظ دانش فنی به هیچ عنوان قابل مقایسه با آن نیست.

- در مورد تجهیزات باید اشاره نمود که در پالایشگاه تجهیزات بسیار متنوعی از قبیل توربین، ژنراتور، برج‌های جداکننده، انواع مخازن، مبدل‌های حرارتی، بویلر، پکیج‌های مختلف تزریق مواد، جاذب گاز، کندانسور و موارد دیگری وجود دارند.

دانش فنی مربوط به این تجهیزات دارای سه بخش اصلی طراحی، ساخت و مواد اولیه است که دست یابی به هریک مستلزم سرمایه‌گذاری قابل توجه و دراز مدت است.

در بسیاری از مواقع دست‌یابی به فناوری مواد اولیه و ابزارهای ساخت اهمیت بسیار بیشتری از خود قطعه دارد.

- ابزارهای دقیق شامل انواع نمایشگرها، ترانسمیترها، کنترلرها و عملگرها (غالبا شیرهای کنترلی) هستند که تقریبا تمامی تولید کنندگان فعال در این زمینه در حقیقت وارد کننده‌اند و با کمال تاسف باید اذعان داشت که دانش فنی ما در این زمینه در سطح بسیار پایینی قرار دارد.

- در بخش لوله کشی(piping) دو مسئله مورد توجه است. مساله اول طراحی خطوط لوله پالایشگاه است و مساله دوم ساخت لوله‌های مورد نیاز. در پالایشگاهها طیف وسیعی از لوله‌های دارای درز و بدون درز، با اندازه‌های مختلف و با انواع پوشش‌های مختلف به منظور ایجاد مقاومت در برابر خوردگی استفاده می‌شوند.

*حجم دانش و فن‌آوری پالایشگاه گازی به اندازه مجموع تجارب کشور در دیگر صنایع

در مجموع می‌توان گفت پالایشگاه گازی مجموعه‌ای است از دانش‌های فنی و فناوریهای بسیار متنوع که برخی از آنها در انحصار چند کشور پیشرفته هستند و به جرات می‌توان گفت هیچ کشوری در دنیا توانایی تامین تمامی آنها را ندارد و حتی اگر چنین توانی وجود داشته باشد به هیچ عنوان توجیه اقتصادی ندارد.

شاید بتوان گفت که حجم دانش فنی و فناوری بکار رفته در پالایشگاه گازی تقریبا به اندازه تمامی تجربیات کشور در صنایع مختلف و حتی بیش از آن است.

فارغ از مسائل اقتصادی، دست یابی به هر یک از این فناوری‌ها به تنهایی شاید به 5 سال زمان نیاز داشته باشد. بنابراین صحبت از پالایشگاه ملی آن هم بعد از 5 سال بسیار مبهم و نامفهوم است. البته با اطمینان می‌توان گفت که هدف گذاری برای دست یابی به تمامی فناوری‌های ذکر شده و دانش فنی آنها در هر سه زمینه طراحی، ساخت و مواد اولیه کاملا نامعقول و نشدنی است و البته بعید به نظر می‌رسد که شرکت ملی نفت نیز چنین هدفی داشته باشد.

در نهایت با توجه به مطالب بیان شده، در راستای پاسخ به سوال «منظور از پالایشگاه ملی چیست؟» پاسخ به سوالات ذیل می‌واند گره‌گشا باشد.

1-  هدف گذاری در پالایشگاه ملی در کدامیک از زمینه‌های پنج‌گانه بیان شده در متن صورت پذیرفته است؟ آیا تر کیبی از فناوریهای مختلف موجود در این پنج دسته مد نظر است؟ اگر پاسخ مثبت است چه ترکیبی؟

- هدف گذاری بر اساس چه معیارهایی انجام شده‌است؟

- هدف مذکور با چه مکانیزمی محقق می‌شود؟ و این مکانیزم بر چه اساسی انتخاب شده است؟

-  دستیابی به دانش فنی در یک زمینه خاص می‌تواند شامل طراحی، ساخت یا مواد اولیه باشد. در پالایشگاه ملی هدف‌گذاری بر مبنای کدامیک از این سه مورد صورت گرفته است؟ آیا ترکیبی از آنها مد نظر است و برای موارد مختلف، متفاوت است؟

اصغر عیوضی- دانشجوی دکترای مکانیک

منبع: فارس