سیاست خارجی پاکستان در تنگنای انرژی

به گزارش بولتن نیوز به نقل از ابرار معاصر تهران، تصویب قرارداد خط لوله گاز ایران و پاکستان در اواخر ژانویه 2013 توسط کابینه پاکستان بی‌تردید ظن و گمان‌های دو دهه اخیر پیش روی اجرایی‌شدن آن را کمرنگ کرد. برنامه صادرات گاز ایران به شبه‌قاره در اوایل دهه 90 با کشف ذخایر عظیم گاز طبیعی پارس جنوبی در سال 1988 آغاز شد.

کل گاز مورد نیاز هند و پاکستان بر اساس پیش‌بینی‌های مراجع بین‌المللی در سال‌های 2015 و 2030 به ترتیب 22.4 میلیارد مترمکعب و 80.6 میلیارد مترمکعب است که بازار صادراتی بزرگی برای ایران به‌شمار خواهد رفت. گاز طبیعی تقریبا 50 درصد از کل سبد انرژی پاکستان را به خود اختصاص داده است. وجود شکاف میان عرضه و تقاضای گاز در این کشور منجر به ناکافی بودن سوخت نیروگاه‌ها و کمبود برق در این کشور شده و دولت پاکستان به منظور حل این معضل، تمام راه‌کارهای لازم را در دستورکار قرار داده که از جمله آنها نهایی شدن قرارداد ساخت خط لوله گازی با ایران بود. عاصم حسین، وزیر نفت پاکستان، پیش از تصویب این قرارداد اظهار داشت «دولت پاکستان به منظور رفع بحران‌های برق و گاز خود خواهان تکمیل خط لوله ایران ـ پاکستان (آی پی) در زودترین زمان ممکن است.»
زمستان امسال بیش از گذشته ضرورت وجود این خط لوله را برای مقامات پاکستانی نمایان ساخت. در فصل سرمای اخیر کمبود گاز داخلی پاکستان شاید به 1.6 میلیارد فوت مکعب در روز رسیده باشد که این موضوع به تعطیلی صدها واحد صنعتی در پاکستان منجر شده است. در حال حاضر تولید داخلی گاز پاکستان 4.3 میلیارد فوت مکعب است، در حالی‌که تقاضای گاز این کشور 6 میلیارد فوت مکعب است.
براساس قرارداد گازی تهران ـ اسلا‌م‌آباد، ایران از فروردین سال 1393(2014) روزانه 21 میلیون و 500 هزار مترمکعب و سالانه 7.8 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی به پاکستان صادر می‌کند که حدود 800 کیلومتر از خط لوله در مرزهای پاکستان و 300 کیلومتر آن در ایران ساخته خواهد شد. پاکستان برای ساخت این خط لوله به 1.5میلیارد دلار تامین اعتبار نیاز دارد و مناقصه‌هایی را نیز برای شروع آن ترتیب داده است. خط لوله آی پی قرار است از پارس جنوبی به ایرانشهر و بندر چابهار و بلوچستان پاکستان کشیده شود. منطقه مرزی میان بلوچستان و پنجاب که قرار است خط لوله در آنجا تعبیه شود، یکی از فقیرترین مناطق پاکستان و ناآرام‌ترین منطقه این کشوراست. شاید بهانه‌ای که تاخیر بیست ساله در تحقق این پروژه را بیشتر کرد؛ اما مقامات پاکستانی علی‌رغم سنگ‌اندازی‌های مختلف برای حل بحران گازی خود به‌شدت بدان نیازمند بودند. در طول این سال‌ها اغلب تحقیقات میدانی و بازارسنجی‌ها مزایای اقتصادی این پروژه را به تصمیم‌گیران اسلام‌آباد یادآور شده بودند، اما موفقیت آن به موازات موانع سیاسی‌اش به اراده سیاسی طرفین بستگی داشت.
حتی پس از تصویب قرارداد گاز ایران و پاکستان و آغاز عملیات عمرانی آن فشارها از سوی آمریکا به نحوی ادامه داشته است. در تازه‌ترین مورد می‌توان به اظهارنظر اخیر عصام حسین درباره گران بودن قیمت گاز ایران اشاره کرد که خواهان برابر شدن قیمت با گاز خط لوله تاپی شده است. این خط لوله که با حمایت آمریکا و با حصر ایران در منابع طبیعی‌اش در حال اجرایی شدن است قرار است از میدان گازی دولت‌آباد ترکمنستان آغاز و موازی با بزرگراه هرات، از افغانستان به قندهار و پس از آن در پاکستان از شهر کویته به مولتان هند برسد.
پس از تصویب قرارداد گازی ایران و پاکستان آمریکا بار دیگر اعلام کرد به تلاش‌ها برای انتقال گاز ایران به پاکستان معترض است و از هرگونه راه‌حل دیگری برای حل مشکل انرژی این کشور حمایت می‌کند. برخی مقامات و کارشناسان آمریکایی حتی خط لوله را به معنی نفوذ سیاسی ایران تلقی کرده‌اند. محدودیت قانون داماتو، قطعنامه‌های 1747، 1803، 1835 و 1737 شورای امنیت درباره تحریم ایران و تحریم‌های اخیر آمریکا علاوه‌بر ایجاد مانع در معاملات نفتی، محدودیت سرمایه‌گذاری بیش از 20 میلیون دلاری را برای تاسیسات حوزه انرژی ایران ایجاد کرده است. این در حالی است که تصمیم درباره مدیر کنسرسیوم ساخت خط لوله تاپی و سرمایه‌گذاری آن به‌طور مشترک از سوی کشورهای حاضر در این پروژه و با مشاوره بانک توسعه آسیا و بدون ایجاد موانع تا یک سال آینده نهایی خواهد شد.
در یک سطح تحلیل منطقه‌ای نیز می‌توان به تعارضات و همپوشانی منافع بازیگران نگریست. ایران با دارابودن حدود 18 درصد از ذخایر گازی شناخته شده جهان در رتبه دوم جهانی پس از روسیه قرار دارد و به همین نسبت به‌دنبال دسترسی به بازارهای مصرف و تضمین تداوم آن برای خود است. پاکستان برای رفع نیازهای داخلی خود و حفظ روابط باثبات و صلح‌آمیز با همسایه خویش به گاز ایران نیاز دارد. در این میان عربستان به مثابه همسایه‌ای ثروتمند مترصد نشسته تا رقیب خود را ازمیدان به در کند.
پیش از تصویب قرارداد دوجانبه ایران و پاکستان، وزیر امور خارجه عربستان از وزیر امورخارجه پاکستان به منظور مذاکرات فوری در مورد متقاعدکردن اسلام‌آباد برای کناره‌گیری از روابط تجاری با ایران دعوت کرده بود. عربستان بدنبال رایزنی‌هایی است تا پاکستانی‌ها را متقاعد کند بجای گاز ایران هرقدر نفت می‌خواهند از این کشور وارد کنند. زمزمه پیش خرید یک سلاح هسته‌ای از پاکستان توسط عربستان که در ماه‌های اخیر فاش شد، بی‌گمان نشانه‌ای از اراده عربستان در تداوم مناسبات تجاری و استراتژیک با این کشور است.
به نظر می‌رسد با تصویب قرارداد انتقال گاز ایران و پاکستان، دو طرف یک گام به جلو برداشته‌اند و مخالفان این طرح به‌دنبال بهانه‌هایی برای ناتوان جلوه دادن در تامین امنیت این مسیر توسط ایران باشند. دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در این راستا اظهار داشته به همان روشی که ایران با دزدان دریایی در خلیج فارس برخورد کرده است، بهترین توانایی را برای تامین امنیت خط لوله گازی دارد. بی‌شک تامین امنیت مسیر انتقال لوله‌های گاز با رفع موانع حاصل از تحریم‌ها در توان ایران خواهد بود.

سکینه ببری گنبد، کارشناس مسائل آسیا

لینک کپی شد

گزارش خطا