فواید شگفت انگیز شیردهی برای سلامت مادران

مردمان: یکی از رازهای شیردهی این است که به همان اندازه که برای نوزاد فایده دارد، برای مادر نیز مفید است. تولید شیر نه تنها فرایند فیزیولوژیک طبیعی که با بارداری شروع می‌شود را ادامه‌دار می‌کند، بلکه فواید کوتاه و بلند مدت بسیار زیادی نیز بر سلامت مادر دارد. معمولاً تاکیدی بر این مسائل در جلسات مشاوره پیش از زایمان نمی‌شود و والدین نیز معمولاً از آن غافل هستند. در این مقاله قصد داریم شما را با فواید شیردهی برای مادران آشنا می‌کنیم.

بلافاصله بعد از زایمان، مکیدن‌های پشت‌سرهم نوزاد از غده هیپوفیز مادر، اکسی‌توسین ترشح می‌کند. این هورمون نه تنها به پستان‌های مادر پیام می‌فرستد که برای نوزاد شیر تولید کند (به آن رفلکس تخلیه شیر اطلاق می‌شود)، بلکه همزمان انقباضاتی نیز در رحم ایجاد می‌کند. این انقباضات از خونریزی پس از زایمان جلوگیری کرده و تقویت رحم را (برای برگشت به وضعیت قبل از بارداری) تسریع می‌کند.

مادرانی که شیرخشک به فرزندان خود می‌دهند، معمولاً در زمان وضع‌حمل از طریق تزریق اکسی‌توسین مصنوعی دریافت می‌کنند اما برای روزهای آتی که در خطر خونریزی پس از زایمان هستند، به خودشان متکی هستند. تازمانیکه مادری بدون جایگزین کردن شیرخشک، غذاهای کمکی و از این قبیل، به فرزند خود شیر دهد، برگشت عادت‌ماهیانه او به تعویق می‌افتد. برخلاف مادرانی که به فرزند خود شیرخشک می‌دهند، که معمولاً بین شش تا هشت هفته بعد از وضع‌حمل عادت‌ماهیانه‌شان برمی‌گردد، مادرانی که شیردهی می‌کنند، تا ماه‌ها قاعده نمی‌شوند. این وضعیت این فایده را برای مادران دارد که موجب ذخیره آن از دست رفته به بدن مادر می‌شود و معمولاً بین بارداری‌ها فاصله می‌اندازد.

میزان آهنی که بدن مادر برای تولید شیر استفاده می‌کند، بسیار کمتر از میزانی است که او با خونریزی ماهیانه از دست می‌دهد. فایده آن می‌تواند کاهش کم‌خونی ناشی از فقر آهن در مادران شیرده درمقایسه با مادرانی که به فرزندشان شیرخشک می‌دهند، باشد. 

درمورد باروری نیز می‌توان گفت که قاعده نشدن ناشی از شیردهی یک روش جلوگیری از بارداری بسیار عالی با ۹۸ تا ۹۹ درصد پیشگیری از بارداری در شش ماه اول بارداری به حساب می‌آید. این مسئله به بقای مطلوب هر نوزاد و ریکاوری جسمی مادر بین بارداری‌ها کمک می‌کند. درمقابل، مادرانی که از شیرخشک برای فرزندانشان استفاده می‌کنند باید شش ماه پس از بارداری شروع به استفاده از یکی از روش‌های جلوگیری از بارداری کنند.

الان برایتان روشن شده که شیردهی فقط به تاثیرات کوتاه‌مدتی که بلافاصله پس از وضع‌حمل شروع می‌شود، ختم نمی‌شود. 

تحقیقات و مطالعات بیشماری سایر مزایای احتمالی شیردهی برای مادران را نشان داده‌اند. این شامل متابولیسم مطلوب، کاهش خطر ابتلا به سرطان‌های مختلف و فواید روانشناختی می‌شود.

تولید شیر یک فرایند متابولیک فعال است که به ۲۰۰ تا ۵۰۰ کالری در روز نیاز دارد. مادری که به فرزند خود شیرخشک می‌دهد، برای سوزاندن این مقدار کالری، باید سه دور یک استخر را شنا کرده یا یک ساعت روی شیب دوچرخه‌سواری کند. مشخص است که مادران شیرده راحت‌تر می‌توانند اضافه‌وزن دوران بارداری را پایین بیاورند. تحقیقات تایید می‌کند که مادرانی که شیر نمی‌دهند نسبت به مادرانی که شیر می‌دهند، وزن کمتری پایین می‌آورند.

نتیجه این تحقیق برای مادرانی که در طول دوران بارداری خود دیابت داشته‌اند هم اهمیت زیادی دارد. بعد از وضع‌حمل، مادرانی که سابقه دیابت بارداری دارند و شیر می‌دهند، قندخون پایینتری نسبت به مادرانی که شیر نمی‌دهند دارند. برای این دسته از مادران که هنوز در خطر ابتلا به دیابت هستند، کاهش‌وزن مطلوب ناشی از شیردهی موجب کاهش خطر ابتلا به دیابت در سالهای بعدی زندگی‌شان خواهد شد.

زنانی که قبل از بارداری به دیابت نوع ۱ مبتلا بوده‌اند، در زمان شیردهی بخاطر پایین آمدن سطح قندخونشان، به انسولین کمتری نیاز پیدا می‌کنند. سطح کلسترول HDL در مادران شیرده بالا است. کاهش‌وزن مطلوب، بهبود کنترل قندخون و وضعیت کلسترول بهتر و خطر کمتر بیماری‌های قلبی از فواید شیردهی است. این باتوجه به این واقعیت که حملات قلبی یکی از شایع‌ترین دلایل مرگ در زنان است، اهمیت ویژه‌ای     پیدا می‌کند.

عنصر مهم دیگر در تولید شیر، کلسیم است. ازآنجا که زنان موقع شیرسازی کلسیم از دست می‌دهند، برخی متخصصین تغذیه به اشتباه تصور می‌کردند که زنانی که شیردهی می‌کنند زودتر به پوکی‌استخوان مبتلا می‌شوند. اما، تحقیقات اخیر نشان داده است که تراکم‌استخوان زنان بعد از شیر دادن به فرزند خود به وضعیت قبل خود یا حتی بالاتر از آن برمی‌گردد. در دراز مدت، شیرسازی استخوان‌های آنها را قوی‌تر کرده و خطر پوکی‌استخوان را کاهش می‌دهد. درواقع، تحقیقات و مطالعات اخیر تایید می‌کند که احتمال ایجاد شکستگی لگن در زنانی که شیردهی نکرده‌اند، پس از یائسگی بیشتر است.

در تحقیقات مختلفی مشخص شده است که مادرانی که شیردهی ندارند بیشتر در خطر ابتلا به سرطان‌های باروری هستند. سرطان رحم و تخمدان در زنانی که شیردهی نداشته‌اند بیشتر اتفاق می‌افتد. این می‌تواند به دلیل چرخه‌های تخمک‌گذاری مکرر و قرارگیری در معرض سطح بالاتری از استروژن بخاطر شیر ندادن باشد. بااینکه تحقیقات مختلفی به رابطه بین شیردهی و سرطان سینه پرداخته‌اند، نتایج آنها متناقض بوده است. دلیل آن می‌تواند اشتباهات در طرح تحقیق و فقدان تعریف واحد از شیردهی باشد که موجب دشواری مقایسه اطلاعات می‌شود. بااین وجود، امروز اینطور برآورد می‌شود که شیردهی از ۶ تا ۲۴ ماه، احتمال ابتلا به سرطان سینه را ۱۱ تا ۲۵ درصد کاهش می‌دهد. این پدیده همچنین می‌تواند بخاطر سرکوب تخمک‌گذاری و پایین بودن استروژن باشد اما تاثیر موضعی مربوط به عملکرد فیزیولوژیک عادی سینه نیز ممکن است درگیر باشد. 

در دو تحقیق عود آرتریت روماتوئید در مادران شیرده با افزایش روبه‌رو بوده است. اما در یک تحقیق دیگر، شدت و مرگ‌ومیر ناشی از آرتریت روماتوئید در زنانی که هیچوقت شیردهی نداشته‌اند بیشتر بوده است. هیچ تحقیق دیگری تاثیرات مخرب بر سلامتی برای زنان شیرده را نشان نداده است. 

خط آخر: شیردهی عوامل خطرزا برای سه بیماری جدی، سرطان‌های مخصوص زنان، بیماری‌های قلبی و پوکی‌استخوان را کاهش می‌دهد.

چطور می‌توان آرامش روانی ناشی از داشتن یک بچه سالم را اندازه‌گیری کرد؟ چطور می‌توان با مشکلات مالی ناشی از خرید شیرخشک و افزایش هزینه‌های پزشکی مقابله کرد؟

وزارت بهداشت معمولاً شیردهی را بخاطر فواید بسیار زیادی که برای نوزاد و مادر دارد، به مادران توصیه می‌کند اما تاثیرات احساسی آن معمولاً ناگفته می‌ماند. امروزه در کشور ما انتخاب بین شیر مادر و شیرخشک برای نوزادان یک تصمیمگیری شخصی است. استرس زندگی کردن با نوزادی که مرتباً بیمار می‌شود یا نبود پیوند خاصی که شیردهی بین مادر و فرزند ایجاد می‌کند، معمولاً در این فرایند تصمیم‌گیری نادیده گرفته می‌شود.

شیردهی فواید بسیار بیشتری از تغذیه مطلوب و محافظت دربرابر بیماری‌ها دارد. شیردهی رابطه‌ای عمیق و خاص بین مادر و فرزند ایجاد می‌کند و مادری که به فرزند خود شیر نمی‌دهد، برای ایجاد آن باید خیلی بیشتر تلاش کند. مکیدن پستان توسط نوزاد، محیط هورمونی خاصی برای مادر ایجاد می‌کند. پرولاکتین، هورمون شیرساز، آرامش خاصی در مادر ایجاد می‌کند. مادران شیرده واکنش خفیف‌تری به آدرنالین نشان می‌دهند.

سنجش این تاثیر آرامش‌بخش در جامعه‌ای که ارزش و فواید شیردهی در آن به تدریج اهمیت خود را از دست می‌دهد، کمی دشوار می‌شود. اخیراً مادران جوان برای راحتی خود فواید شیردهی را نادیده می‌گیرند و یکی از دلایل آن نیز سهولت تهیه انوع شیرخشک و غذاهای کمکی مختلف است. 

حتی اگر مادری خود قصد شیردهی به فرزند خود را داشته باشد، گاهی از طرف اطرافیان یا جامعه مورد سرزنش قرار می‌گیرد و به خاطر همین مسئله ممکن است اجازه برگشتن به سر کار خود را پیدا نکند. به همین علت تعداد مادرانی که فرزندشان را از شیر خود بهره‌مند می‌کنند روز به روز رو به کاهش است. 

افسردگی بعد از وضع‌حمل پدیده‌ای شایع در مادران است و معمولاً با نبود حمایت و پشتیبانی لازم و حس تنهایی تشدید می‌شود. نقش شیردهی در تحولات احساسی پس از وضع‌حمل به خوبی مورد تحقیق قرار نمی‌گیرد اما مادران شیردهی که دچار افسردگی می‌شوند نیز به اندازه مادران دیگر نیاز به درمان دارند. این مادران چالشی خاص برای متخصصین هستند. ازآنجا که داروها ممکن است وارد شیر مادر شود، بسیاری از پزشکان باور دارند که ایمن‌ترین راهکار برای ایندسته از مادران از شیر گرفتن نوزاد است. اما در اکثر موارد افسردگی، زنان اگر به شیردهی خود ادامه دهند، حالشان بهتر خواهد شد. متاسفانه در اکثر موارد پزشکان از مادران می‌خواهند که برای استفاده از داروهای ضدافسردگی فرزند خود را از شیر بگیرند.

اما بررسی تاریخچه نشان می‌دهد که داروهای ضدافسردگی مختلفی وجود دارند که تاثیر بسیار ناچیزی بر نوزادی که از شیر مادر تغذیه می‌کند می‌گذارند. مادری که احساس می‌کند رابطه مراقبتی او با فرزندش تنها کار درستی است که انجام می‌دهد می‌تواند با مصرف این داروها به شیردهی خود ادامه دهد. 

بدیهی است که شیردهی هم از نظر جسمی و هم روحی برای مادران پرفایده است. و بااینحال بسیاری از مادران تصمیم می‌گیرند که فقط بخاطر فوایدی که برای نوزادشان دارد، به او شیر بدهند. خیلی وقت‌ها شیردهی مسئله‌ای سخت و ناراحت برای مادران تلقی می‌شود.

اغلب مادران شیردهی را قربانی شدنی می‌بینند که برای سلامت فرزندشان مجبور به تحمل آن هستند. اگر فرزندشان را زود از شیر بگیرند، ممکن است بخاطر محروم کردن فرزندشان از برخی فوایدی که شیر مادر برای سلامتی‌شان دارد دچار عذاب‌وجدان شوند اما این عذاب‌وجدان معمولاً با بعضی حرف‌های اطرافیان که ادعا می‌کنند فرزندشان با شیرخشک هم سالم خواهد بود، برطرف می‌شود. اما اگر می‌دانستند که ادامه شیردهی برای سلامت خودشان نیز مفید است، شاید تمایل بیشتری برای ادامه آن پیدا می‌کردند.

بسیاری از مادران از فواید بیشمار شیردهی بی‌اطلاعند. بسیاری از متخصصین نیز چه از روی ناآگاهی و چه تحت تاثیر صنعت شیرخشک، از‌ آگاهی دادن به مادران خودداری می‌کنند. تلاش ما در این مقاله مطلع کردن مادران از این فواید بوده است. با امید اینکه مادران بیشتری بخاطر خودشان و فرزندشان، تصمیم بگیرند که از شیر خود برای تغذیه فرزندشان استفاده کنند.