آیا دیدگاه هاشمی درباره‌ی رابطه با آمریکا تغییر یافته است؟

بر همین مبنا، وی پس از ریاست جمهوری با تعریف سیاست تنش‌زدایی پیش رفت و حتی اعلام کرد «اموال و پولی را که در حساب F.M.S داریم و آمریکا ادعایی درباره‌ی آن‌ها ندارد، به عنوان حسن نیت، به ما برگرداند تا ما وارد مذاکره شویم.»[12] حتی در این دوران و به خصوص در طی سال‌های 1368 تا 70، دولت هاشمی به طور ملموس سیاست نرمش و دیالوگ غیررسمی از طریق نامه و ورود محدود اتباع آمریکایی و از همه مهم‌تر فروش نفت خام به شرکت‌های آمریکایی را آغاز کرد.[13] در واقع، قالب روابط با آمریکا تجاری، محدود و غیررسمی بود. اما به نظر می‌‌رسد دولت با ژستی اصلاح‌‌طلبانه چنین وانمود می‌‌کرد که با برقراری روابط اقتصادی تدریجی با آمریکا در یک روند منطقی سعی در نزدیکی با آن دارد. گویی که این امر امتیازی برای این گروه به همراه داشت. در واقع، بنا به نظر برخی دولت هاشمی در این برهه توانست، با تفکیک بین روابط اقتصادی از سیاسی، برخی روابط محدود را با این کشور تعریف و برقرار نماید. در این مورد، مخالفان هاشمی همچون جناح چپ‌‌ نیز اختلافی با این دیدگاه نداشت.[14]

 

اما بی‌‌اعتمادی و بدقولی‌‌های طرف آمریکایی در قضیه‌ی آزادی گروگان‌‌هایش در لبنان و تحریم‌‌‌‌های شدید داماتو در قبال سیاست ‌مدارا و تنش‌‌زدای مقطع ریاست جمهوری هاشمی موجب شد تا این روند در نخستین گام‌‌ها با شکست مواجه شود. هاشمی با داشتن چنین آموخته‌‌ و اندوخته‌‌ای، باز هم این کشور را هم‌طراز سایر کشورهایی قرار می‌‌دهد که برقراری رابطه‌ی متقابل با آن‌‌ها امری بدیهی است.[15]«آنچه من می‌گویم، تقریباً همان تفکراتی است که داشته‌ام. البته در طی زمان آدم واقع‌بین‌تر و واقع­گراتر می‌شود. فکر می‌کنم ما با آمریکا نمی‌توانیم تا قیامت درگیر باشیم و باید تا جایی که امکان حل آن وجود دارد کاملاً حل شود»[16] یا «نظر خود من از اول همین بوده است اگر آمریکا در عمل حسن نیت خود را ثابت کند، ما باید با شروع مذاکره موافقت کنیم.»[17] این در صورتی است که آمریکا اقدامات حکومت وقت را در آن مقطع نشانه‌ی پسرفت آرمان‌های انقلابی تحلیل کرد و بر شدت فشارهای خود در قالب تحریم‌های اقتصادی افزود. با این حال، باز هم هاشمی پس از ریاست جمهوری خویش و در مقاطعی چند بر رابطه و مذاکره با آمریکا تأکید کرده است:

 

این سخنان و اظهارات در تقابل با میراث امام خمینی (رحمت الله علیه) است. شاید بتوان از پیام امام خمینی (رحمت الله علیه) پیرامون پذیرش قطعنامه، که پیش از آغاز ریاست جمهوری هاشمی مطرح شد و در واقع خط‌مشی آینده‌ی جمهوری اسلامی را مشخص می‌‌ساخت، به مثابه‌ی سندی یاد کرد که در آغاز مقطع نوینی از تحولات جمهوری اسلامی رهنماست. این پیام، بر تداوم مقابله با دولت‌‌هایی چون آمریکا و مصر تأکید دارد و به صراحت، بر مرز ستیزه میان جمهوری اسلامی با آمریکا پافشاری می‌‌کند. امام خمینی (رحمت الله علیه) مرز این ستیزه را عقاید، هویت‌‌ها و ارزش‌‌های معنوی و الهی بر می‌‌شمرد و رفع این ستیزه یا به زبانی سهل و آسان، مذاکره را عدول از همه‌ی هویت‌‌ها و ارزش‌‌های معنوی و الهی‌‌ می‌‌داند:

 

«به گفته‌ی قرآن کریم، هرگز دست از مقاتله و ستیز با شما بر نمی‌دارند، مگر اینکه شما را از دینتان برگردانند. ما چه بخواهیم و چه نخواهیم صهیونیست‌ها و آمریکا و شوروی در تعقیبمان خواهند بود تا هویت دینی و شرافت مکتبی‌مان را لکه‌دار نمایند.»[18]

 

آنچه در این بررسی‌‌ها نمایان است، وجود یک خط فکری واحد در طی حیات سیاسی هاشمی از ابتدای انقلاب تا ریاست جمهوری وی و حتی تا به امروز بوده است، خط فکری واحدی که بر صحت گزاره‌‌های فکری بر اساس شرایط و نتایج عملی آن‌‌ها رأی می‌‌دهد.(*)