سایه بحران بر روابط مسکو _ ریاض

 
کردپرس _ سرویس بین الملل: به دنبال متهم نمودن عربستان به نقض حقوق بشر از سوی مقامات روسی، بحران در روابط دو کشور نفت خیز بالا گرفته است. به گفته ناظران مسائل منطقه وزارت خارجه روسیه به دنبال تحولات جاری در سوریه و حمایت عربستان از مخالفان و معارضان سوری، سعی نموده تا با متهم نمودن عربستان به نقض حقوق بشر، کینه خود را از مقامات سعودی نشان داده و بتوانند از این کشور متحد امریکا، چهره ای مخالف حقوق بشر نشان داده و بتوانند در اوضاع کنونی از آمریکا امتیاز بگیرند. ماجرا از آنجا اغاز گردید که معاون وزارت خارجه روسیه در اظهاراتی که به زعم کارشناسان غافل کننده بود، ابراز داشت که مقامات سعودی به جای آنکه در تحولات خاورمیانه و پیرامون خود به مداخله بپردازند، تمرکز خود را بر مسائل داخلی و نقض حقوق اقلیت های خود معطوف نمایند.

چنین اظهارنظری از آن جهت غافلگیرکننده بود که بسیاری از ناظران حقوق بین الملل و حقوق بشر معتقدند که روسیه ای که خود ناقض حقوق انسانی و بشردوستانه است، پیش قراول جبهه گیری علیه کشوری مستبد چون عربستان سعودی است. هر چند که چنین اظهارنظراتی گذرا بوده و به تحولات جاری در خاورمیانه و آن هم امتیازگیری بر سر سوریه بعمل آمده است، اما می تواند حاوی نکاتی باشد که تا حدود زیادی و فارغ از اتهام زنی مقامات دو کشور، جای تأمل داشته باشد. در مورد تاریخ روابط عربستان سعودی و جمهوری فدراتیو روسیه باید گفت که فارغ از دوره های محدود گرمی روابط عربستان سعودی و روسیه، تاریخ روابط این دو کشور همواره به دلیل طرح موضوعات گوناگون در حالت سرد سیر نموده است. از سال 1938 که روابط دو کشور تیره گشت تا فروپاشی شوروی در سال 1991 عربستان هیچ علاقه ای به برقراری روابط سیاسی نداشت و در این دوران صادرات محدود نفت عربستان به روسیه و در مقابل واردات محدود از شوروی، هسته روابط دو کشور را تشکیل می داد.

در واقع به جز یک مقطع کوتاه در اوایل دهه 90 میلادی و همچنین دوره بعد از یازده سپتامبر که روابط آمریکا و عربستان متشنج گردید، همواره سردی و رخوت بر روابط ریاض و مسکو سایه افکنده و نقاط افتراق فراوانی در خصوص مسائل جهانی و منطقه ای روسیه و عربستان سعودی را در دو قطب متعارض قرار داده است.

بعد از دوره تقویت روابط دو کشور عربستان و روسیه که با سفر سعود الفیصل وزیر امورخارجه عربستان سعودی و سفر ملک عبدالله ولیعهد وقت عربستان در سال 2003 و متقابلاً سفر ولادیمیر پوتین به عربستان انجام گرفت، روابط دو کشور در مسیر جدیدی قرار گرفت. در واقع برخى تحولات و رقابتها در منطقه و فراز و نشیب هایى که در روابط ریاض و واشنگتن در بازده زمانی یازده سپتامبر تا حمله به عراق ایجاد شد، رهبرى عربستان را بر آن داشت تا به‌ سوى گسترش روابط با روسیه متمایل شود. اما این روابط چندان گسترش پیدا ننمود و موضوعاتی چون بحران سوریه موجب گردید تا مجددا سایه اختلاف بر روابط دو کشور گسترانیده شود.
دلایل زیادی برای این امر می توان بر شمرد که در این میان، حمایت های شوروی از جنبش های رادیکال و آزادیبخش، قرار گرفتن عربستان در قطب آمریکا و اتحاد با این کشور، سرمایه گذاری و تجارت، نگرانیهای امنیتی عربستان درباره مبادلات تسلیحاتی روسیه و اسرائیل و همکاریهای فنی تهران - مسکو کافیست تا روابط دو کشور در مسیر عادی و سرد سیر نماید. در واقع می توان پرونده های دیگری را نیز در روابط دو کشور برجسته ساخت که از جمله مهمترین مواردی است که به زعم تحلیلگران سایه سرد بودن را بر روابط دو کشور برجسته ساخته است. عواملی چون تولید و تعیین قیمت نفت، حمایت عربستان از سلفی گری در مرزهای روسیه و تقابل دو کشور در بحران سوریه است که در سال های اخیر مرزهای اختلاف در نگاه دو کشور را افزایش داده است و نارضایتی روسیه از عربستان، بهانه های زیادی را در دستان روسیه قرار داد تا عربستان را به نقض حقوق بشر، سرکوب و تبعیض علیه شیعیان متهم نماید.

اما آنچه که روسیه را تشویق نموده تا پا را پیش گذارد و عربستان را به نقض حقوق بشر در داخل مرزهایش متهم نماید، به بحران سوریه و حمایت های آشکار و پنهان سعودی ها از مخالفان و رسانیدن پول و مهمات به معارضین می باشد. در واقع بحران کنونی سوریه که در ادامه موج تحولات جهان عرب در سال 2011 روی داد، به عرصه تقابل جریانهای منطقه ای و جهانی درآمده است. در واقع سوریه حافظ اسد و عراق صدام حسین از متحدان سنتی شوروی به شمار می آمدند و این حمایت از بشار اسد همچنان ادامه پیدا نموده است. به زعم بسیاری از تحلیل گران روابط بین الملل، رویارویی مسکو و ریاض در عرصه سوریه را بایستی در چارچوب تعارض راهبردهای منطقه ای و جهانی روسیه با آمریکا و متحدین این کشور از جمله عربستان سعودی مورد تحلیل و بررسی قرار داد.
در بحران کنونی؛ عربستان از جمله مهمترین حامیان منطقه ای مخالفان مسلح سوریه بوده و در یک رویکرد غربی – عربی با هدف سرنگونی نظام سوریه در کنار کشورهایی چون ترکیه و قطر رهبری ائتلاف منطقه ای علیه دولت سوریه را بر عهده گرفته اند. در واقع سقوط سوریه بیش از هر کشور دیگری برای عربستان حایز اهمیت ژئوپلیتیکی و ژئوکالچری است و سعودی ها از مدت ها قبل و به دنبال ترور رفیق حریری سعی داشته اند تا سیاست های رادیکالیستی سوریه و حمایت آن از مقاومت در سطح منطقه را کنترل نمایند. در مقابل، روسیه در مدت زمان اخیر به عنوان مهمترین حامی بین المللی بشار اسد تلاش داشته تا از حداکثر پتانسیل های دیپلماتیک موجود برای پایان دادن به ناآرامی ها در سوریه و ارایه راه حل های سیاسی برای حل اختلافات موجود میان دولت و مخالفان بهره جوید.

نمی توان به صراحت گفت که سیاست روسیه و عربستان در تقابل با یکدیگر عمدی باشد، بلکه بیشتر به امتیازگیری در موضوعات اختلاف برانگیز می باشد. عامل اصلی سردی و رخوت روابط دو کشور، بدبینی گسترش یافته در روابط متقابل است که باعث بازماندن و گشوده شدن موضوعات اختلافی جدید شده است. در واقع پس از گذشت ماهها درگیری در سوریه و با توجه به پافشاری سعودی ها بر لزوم کناره گیری بشار اسد، تحولات سوریه مهمترین بستر تقابل در رویکردهای سیاسی و دیپلماتیک مسکو و ریاض بوده و به باور بسیاری از ناظران موجب شده تا نشانه هایی از تنش در روابط سرد دو کشور نمودار گردد.

در واقع روسها به دلایل خاص خود از جمله ملاحظات ژئوپلیتیکی ای که سقوط نظام سوریه می تواند در معادلات آینده منطقه و جهانی داشته باشد به حمایت از این متحد خود اقدام نمایند. می توان گفت که سوریه آخرین پایگاه سنتی روسیه در خاورمیانه ایست که حضور امریکا در ترتیبات آن ملموس تر از گذشته شده است. بدبینی ای که اکنون خود را در بحران سوریه به شکل رقابت های ژئوپلیتیکی و تقابل دیدگاه های جهانی نشان می دهد که موفقیت یا شکست هر یک از طرفین روسی و سعودی می تواند نوع روابط آینده را دستخوش تحولات جدید نماید. بنابراین متهم نمودن عربستان سعودی به نقض حقوق بشر و همچنین پیش کشیدن موضوع بحران بحرین در دستور کار شورای امنیت از سوی روسیه به خوبی نشان دهنده این مسأله است که روسها تلاش می کنند تا با فشار بر عربستان، ضمن اینکه توجهات را از بحران سوریه دور کرده، موضوعات جدیدی را در تقابل با آمریکا مطرح نمایند و بتوانند در بزنگاه خاص از این موضوعات امتیاز لازم را کسب نمایند.

گزارش: کامران کرمی