واکاوی تاراج نفت و گاز ایران در میادین مشترک خلیج فارس و هدر رفت منابع در سایه بی تدبیری سهم خواهان

گروه انرژی، سالها است که شاهد آن هستیم میادین مشترک ایران در خلیج فارس با بی کفایتی مسئولین وقت در حال تاراج است. به این معضل باید سوختن ده ها ساله فروزان و سلمان تا عدم بهره برداری از آرامش و هدر رفت گاز بدلیل بهره وری پایین و سوختن در فلرها و پایین بودن راندمان مصرف انرژی را هم اضافه کرد.

به گزارش بولتن نیوز، متخصصین و اهل فن می دانند که بخش مهمی از اهمال انجام شده ربطی به شرایط تحریم نداشته و قطعا در صورت بررسی دقیق سیستم های نظارتی و امنیتی واقعیت موضوع آشکار خواهد شد؛ متاسفانه برخی خائنین به مملکت و نظام نه تنها تا کنون مورد بازخواست واقع نشده اند بلکه همچنان در نقش پدرسالار در حال باج گیری و سهم خواهی هستند.

باید به عملکرد وزارت جدید نفت آفرین گفت چون کاری که پاکنژاد بدنبال انجام آن است در تاریخ صنعت نفت ایران به یادگار خواهد ماند.

ایران دارای ۲۸ میدان نفت و گاز مشترک با کشورهای همسایه است که تقریبا در همه آنها از بقیه همسایه‌ها عقب مانده اما با وجود قدرت صنعتی و کارشناسان نفتی نخبه در ایران و ودانش فنی بالا که در کشور موجود است، تحمیل این خسارتها به اقتصاد و صنعت نفت ایران جای بسی تاسف دارد.

البته بخشی از عقب ماندگی ها در برداشت بیشتر نفت و گاز از میادین مشترک ایران بر می گردد عدم سرمایه گذاری و نبود تکنولوژی های مدرن روز، اما می شد سهم مهمی از این مشکلات را با کمک نخبگان داخلی و بخش دیگر را با روش های دور زدن تحریم ها مرتفع ساخت.

مهمترین میادین مشترک ایران با عراق، قطر و عربستان است که موفق شده اند در سایه تحریم ها و کم کاری های متولیان امر در صنعت نفت ایران، با کمک شرکت‌های بین‌المللی دارای دانش نفتی بالا تولید نفت و گاز خود از میادبن مشترک را به شدت بالا برده و کماکان بر رشد استخراج از این میادین و بالاکشیدن سهم ایران مبادرت کنند.

برابر آمارهای منتشر شده توسط مرکز پژوهش های مجلس، سرمایه گذاری سالیانه در میادین نفت و گاز ایران از حدود 18 میلیارد دلار در دهه 1380 به حدود 7 میلیارد دلار در نیمه ابتدایی دهه گذشته رسیده و از سال 1398 به 3 میلیارد دلار کاهش نشان می دهد!

افت شدید سرمایه گذاری ها در صنعت نفت ایران بخصوص در میادین مشترک نفت و گاز که سهم 20 درصدی در ذخایر نفتی و سهم 30 درصدی در ذخایر گاز قابل برداشت کشور دارند، آنقدر مهم است که چشم طمع دیگر کشورها را به ان انداخته و حتی نسبت به سهم ایران گردن کشی هم می کنند و تا جایی جسارت پیدا کرده اند که در برخی میادین بدلیل کم تحرکی ایران حتی ادعای مالکیت کامل ذخایر را مطرح می کنند.

وضعیت اسفناک برداشت ایران از چاه های مشترک با کشورهای عربی

هدایت الله خادمی مدیرعامل سابق حفاری شمال 26 بهمن 1402 در گفتگویی با نفت ما با اعلام اینکه بی تدبیری و سوء مدیریت در نفت ما بیداد می کند، گفت: آقایان مسئولی که این روز‌ها فروش نفت را فتح الفتوح می‌دانند، باید پاسخ بدهند که چرا تولید نفت مان به کمترین میزان رسیده است. به طوریکه الان روزانه کمتر از سال ۱۳۸۹ است که ظرفیت تولیدمان در آن سال به ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه رسیده بود. اما الان که ۱۳ سال گذشته است، ظرفیت تولیدمان به جای اینکه ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه برسد، رقم نازل سه میلیون و خرده‌ای تولید می‌کنیم.

وی افزود: این روز‌ها عربستان و کشور‌های همسایه در حال بهره برداری از مخازن مشترک هستند و ما فقط تماشا می‌کنیم. به عنوان مثال عربستان در فاز «میدان گازی فرزاد ای» کار می‌کند و همچنین در میدان مشترک «فرزاد بی» هم مشغول است. اما ما حتی یک متر مکعب از این دو میدان بهره برداری نکرده ایم. همچنین عراق در میدان مجنون که با میدان آزادگان ما مشترک است، چاه زده و برداشت قابل توجهی دارد. همچنین سعودی‌ها از میدان نفتی «فروزان» در روز ۳۰۰ هزار بشکه نفت برداشت می‌کند، اما ما ۳۵ هزار بشکه استخراج می‌کنیم. همچنین قطر در پارس جنوبی فعالیت‌هایی توام با منفعت سرشار دارد و ایران تا امروز کار خاصی انجام نداده است.

خادمی در پایان افزود: بی تدبیری و سوءمدیریت در فضای نفتی بیداد می‌کند و به همین دلیل شاهد هدر رفت نفتی باشیم که دارایی اصلی و ارزشمند کشور به شمار می‌رود.

میادین مشترک ایران و عربستان

ایران چندین میدان نفت و گاز مشترک با عربستان دارد که تنها موفق به تولید روزانه ۳۵ هزار بشکه نفت از میدان "فروزان" (در عربستان مرجان گفته می‌شود) شده است؛ در حالی که عربستان ۱۴ برابر ایران تولید نفت از این میدان دارد و با قراردادی ۱۲ میلیارد دلاری با شرکت‌های بین‌المللی طی پنج سال گذشته، در نظر دارد تولید نفت این میدان را با رشدی ۶۰ درصدی به ۸۰۰ هزار بشکه در روز برساند و تولید روزانه گاز از آن را نیز ۷۰ میلیون متر مکعب افزایش دهد.

 ایران یک میدان گازی بزرگ مشترک دیگر با عربستان در نزدیکی همین میدان با نام "فرزاد" (در عربستان حصبه نامیده می‌شود) را دارد که بیش از یک دهه است مذاکرات ایران با شرکت‌های هندی که کاشف این میدان بوده‌اند، به نتیجه‌ای نرسیده و خود ایران نیز توان سرمایه‌گذاری ۵ میلیارد دلاری برای توسعه این میدان با ساختار بسیار پیچیده را ندارد.

این در حالی است که عربستان بلافاصله بعد از کشف این میدان توسط هندی‌ها در سال ۲۰۰۸، آن را توسعه داد و از سال ۲۰۱۳ تولید گاز از این میدان مشترک را آغاز کرد. هم‌اکنون عربستان روزانه بیش از ۳۰ میلیون متر مکعب گاز از این میدان تولید می‌کند و طرح توسعه شرکت ملی نفت عربستان، آرامکو، برای تولید روزانه ۷۵ میلیون متر مکعب نیز به سرعت ادامه دارد.

عربستان و کویت همچنین دو میدان مشترک نفت و گاز اسفندیار (لولو) و آرش (الدره) را با ایران دارند که اولی را سالهاست توسعه داده و دومی را قرار است با سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیارد دلاری از اواخر امسال توسعه دهند و تا پنج سال آینده تولید روزانه ۳۰ میلیون متر مکعب گاز و ۸۴ هزار بشکه میعانات گازی از آن را آغاز کنند.

البته این دو کشور سهم ایران در میدان آرش را رد کرده و می‌گویند حق انحصاری برداشت از این میدان گازی را دارند؛ موضعی که ایران آن را قبول ندارد.

میادین مشترک با عراق

بزرگترین میادین مشترک نفتی ایران با عراق است؛ همسایه‌ای که چهار برابر ایران از این میادین برداشت نفت دارد و قراردادهای عظیمی با شرکت‌های چینی، روسی و غربی برای افزایش برداشت از این میادین امضا کرده است.

ایران سال ۲۰۱۳ روزانه ۹۰ هزار بشکه تولید نفت از این میادین داشت و قرار بود با کمک شرکت‌های چینی، تولید پنج میدان یادآوران، آزادگان شمالی و جنوبی، همچنین یاران شمالی و جنوبی تا سال ۱۴۰۰ به ۱.۲ میلیون بشکه در روز برسد.

شرکت‌های چینی با تاخیر، تنها بخش کوچکی از تعهدات خود را اجرایی کردند و نهایتا "ظرفیت" تولید نفت ایران (نه تولید واقعی) از میادین مشترک غرب کارون با عراق به ۳۵۰ هزار بشکه در روز رسیده است.

این در حالی است که عراق از سال ۲۰۱۳ تاکنون با توسعه این میادین روزانه حدود ۱.۴ میلیون بشکه به تولید نفت خود اضافه کرده است.

ایران برای توسعه پنج میدان مشترک نفتی یاد شده تنها نیاز به ۱۱ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد که معادل تنها ۲ ماه درآمد نفتی کشور در دوران قبل از تحریم‌ها است. البته ساختار این میادین بسیار پیچیده و نوع نفت آنها عمدتا سنگین است و با تکنولوژی فعلی شرکت‌های ایرانی، تنها ۵ تا ۱۰ درصد از ذخایر ۶۴ میلیارد بشکه‌ای این میادین قابل استخراج است. به عبارتی، حضور شرکت‌های پیشرفته غربی در توسعه این میادین اجتناب‌ناپذیر است.

میادین مشترک دیگر ایران با همسایه های جنوبی

ایران دو میدان نفتی مشترک با امارات متحده عربی به نام‌های "سلمان و نصرت" دارد. هر دو کشور روزانه بطور مساوی، ۵۰ هزار بشکه نفت از میدان سلمان استخراج می‌کنند. با این حال، ایران با چالش‌هایی به دلیل عدم نصب تأسیسات جمع‌آوری گاز مواجه است که منجر به سوزاندن روزانه ۱۱ میلیون مترمکعب گاز همراه نفت در همان مرحله استخراج و اتلاف آن می‌شود. در مقابل، امارات متحده عربی به طور کارآمدی گاز را از لایه‌های این میدان استخراج و مصرف می‌کند. علاوه بر این، امارات روزانه ۶۵ هزار بشکه نفت از میدان نصرت تولید می‌کند که ۲۰ برابر بیشتر از تولید ایران از همان میدان است.

ایران همچنین با عمان میدان نفتی مشترک "هنگام" را دارد که هر دو کشور روزانه ۱۰ هزار بشکه نفت تولید دارند.

بزرگ‌ترین میدان گازی ایران، پارس جنوبی است که با قطر مشترک است. قطر استخراج گاز را ده سال زودتر از ایران آغاز کرده و دو برابر گاز بیشتری تولید کرده است.

در حالی که بخش ایرانی میدان گازی پارس جنوبی در سال گذشته وارد نیمه عمر دوم خود شده و هر سال ۱۰ میلیارد متر مکعب، از تولید بخش ایرانی آن کاسته می‌شود، قطر طی دو سال گذشته قراردادهایی به ارزش ۲۹ میلیارد دلار با شرکت‌های بین‌المللی برای افزایش تولید به میزان ۴۰ درصد تا سال ۲۰۲۷ و ۶۰ درصد تا سال ۲۰۳۰ امضا کرده است. در حال حاضر، هر دو کشور ایران و قطر سالانه بصورت مساوی، حدود ۱۸۰ میلیارد مترمکعب از پارس جنوبی تولید می‌کنند.

ایران برای حفظ تولید از این میدان عظیم گازی نیاز به نصب سکوهای ۲۰ هزار تنی (۱۵ برابر سکوهای فعلی) و کمپرسورهای عظیم دارد؛ فناوری که تنها در انحصار شرکت‌های غربی است.

قطر همچنین روزانه ۴۵۰ هزار بشکه نفت خام از لایه نفتی میدان گازی پارس جنوبی استخراج می‌کند که ۱۳ برابر بیشتر از تولید ایران از همان لایه است.

علاوه بر این، ایران و قطر میدان مشترک دیگری به نام "رشادت" را دارند که هر دو کشور روزانه بین ۱۰ تا ۱۵ هزار بشکه نفت از این میدان تولید می‌کند.

هدر رفت گاز در ایران

برابر آمارهای منتشر شده،  در سال ۱۴۰۲ ایران حدود ۱۸.۴ میلیارد متر مکعب گاز را به دلیل فلرینگ (سوزاندن گازهای همراه نفت) از دست داده است. این مقدار معادل ۴۲ میلیون متر مکعب در روز است و ایران را در رتبه دوم جهانی در زمینه هدررفت گاز قرار می‌دهد. به علاوه، حدود ۶۰ تا ۶۵ میلیارد متر مکعب گاز به دلیل نشت و فرسودگی زیرساخت‌ها هدر می‌رود، که این مقدار به تنهایی حدود ۲۵ درصد از کل تولید سالانه گاز ایران را تشکیل می‌دهد.

کاهش ۲۰ درصدی هدر رفت گاز با سرمایه‌گذاری ۲ میلیارد دلاری

نوسازی زیرساخت‌ها و خطوط انتقال زیرساخت‌های فرسوده و قدیمی یکی از دلایل اصلی هدررفت گاز در ایران است.

طبق آمار، ۶۰ تا ۶۵ میلیارد متر مکعب گاز به دلیل نشتی و مشکلات زیرساختی از دست می‌رود که معادل ۲۵ درصد از کل تولید گاز کشور است.

ایران به سرمایه‌گذاری حدود ۲ میلیارد دلار برای نوسازی خطوط انتقال و تأسیسات نیاز دارد. این نوسازی شامل تعویض لوله‌های فرسوده و نصب سامانه‌های پیشرفته برای نظارت بر نشتی‌ها است.   پیش‌بینی می‌شود که با نوسازی زیرساخت‌ها، هدررفت گاز به میزان ۲۰ درصد کاهش یابد و این امر منجر به بهبود کارایی و صرفه‌جویی اقتصادی خواهد شد.

لزوم بهینه‌سازی و افزایش راندمان نیروگاه‌ها

 نیروگاه‌ها یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان گاز در ایران هستند. در حال حاضر، راندمان این نیروگاه‌ها تنها حدود ۳۹ درصد است. در صورتی که این راندمان به ۵۰ درصد افزایش یابد، می‌توان انتظار داشت که میلیون‌ها متر مکعب گاز در سال صرفه‌جویی شود.

البته برنامه‌هایی برای افزایش راندمان نیروگاه‌ها به ۴۵ تا ۵۰ درصد در حال اجراست. این طرح‌ها شامل بهینه‌سازی و نوسازی تجهیزات نیروگاهی می‌شوند. این تغییرات می‌توانند سالانه ۵ تا ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز را صرفه‌جویی و به کاهش نیاز به گاز طبیعی کمک کنند.