خوراک، مکان و ضریب پیچیدگی ۳ عامل مهم در احداث پالایشگاه

به گزارش بولتن نیوز نوع خوراک، مکان‌یابی، انعطاف‌پذیری در طراحی پالایشگاه به منظور ایجاد واحد‌های جدید و ارتقاء پالایشگاه متناسب با نیاز روز، ایجاد یکپارچگی میان مجتمع‌های پتروشیمی و پالایشی، افزایش ضریب پیچدگی پالایشگاه‌ها و مطابقت فرآورده‌های نفتی با تقاضای بازار از جمله عوامل کلیدی در صنعت پالایش به شمار می‌آیند که این صنعت را در درازمدت به یک صنعت بادوام و با صرفه اقتصادی تبدیل می‌کند. در ادامه توضیحاتی در رابطه با این عوامل داده خواهد شد.

تأثیرگذاری نوع خوراک در انتخاب نوع فرآیند‌ها و سبد هزینه‌های پالایشگاه

نوع خوراک پالایشگاه نوع فرآیند، فرآورده‌های حاصل از تقطیر و الزامات ظرفیت پالایشی را تعیین می‌کند. در واقع نوع خوراک علاوه بر موارد فوق، اقتصاد طرح‌ها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد به طوری‌که هر چه خوراک سبک‌تر و شیرین‌تر باشد، طرح‌ها دارای نرخ بازگشت سرمایه بیش‌تری نسبت به خوراک نفت خام سنگین و ترش با همان ظرفیت، واحدها و فرآیندها هستند. به‌عنوان نمونه در صورت استفاده از خوراک نفت خام با گوگرد بالا باید از فناوری‌هایی همچون هیدروکانورژن استفاده نمود که هزینه تمام شده آن نسبت به سایر فناوری‌های توسعه یافته در جهان بالاتر هستند.

توسعه صنعت پالایش و ارتقای آن در گرو مکان احداث پالایشگاه است

با توجه به مکان پالایشگاه می‌توان از مزایای امکانات و الگو‌های صنعتی، تجاری و خدماتی موجود، تقاضای بالقوه حاصل از افزایش جمعیت، بالا رفتن قدرت خرید، بالا رفتن مطلوبیت و به عبارت دیگر توسعه منطقه مورد نظر، امکان ایجاد تنوع در محصولات تولیدی صنایع پالایش و پتروشیمی با در نظر گرفتن شرایط آب و هوایی منطقه، امکان توسعه سرمایه‌گذاری تولیدی با توجه به ظرفیت‌های منطقه‌ای پالایشگاه، در دسترس بودن عوامل تولید و هزینه اقتصادی آن‌ها، امکان صادرات، تأمین خوراک پالایشگاه بهره برد. همچنین می‌توان گفت مکان پالایشگاه اغلب مبادله‌ای بین تمایل به نزدیک شدن به میادین نفت خام و تمایل به نزدیک‌تر شدن به مصرف‌کنندگان نهایی است که در آن هزینه‌های نسبی حمل نفت خام به پالایشگاه و حمل‌و‌نقل فرآورده‌های پالایشی تا مشتریان نهایی باید مورد ارزیابی قرار گیرد.

فرآیندها و واحدهای پالایشگاهی باید مطابق با نیاز بازار انتخاب شوند

سرمایه‌گذاری در یک پالایشگاه یک تجارت بلندمدت است و باید براساس آن بتوان به تغییرات تقاضا و نیاز‌های جدید بازار از طریق ارتقاء ظرفیت لازم پاسخ داد که به همین علت بیانگر یک پارامتر مهم به نام «انعطاف‌پذیری برای بهینه‌سازی و ارتقاء پالایشگاه» است. در طراحی و انتخاب واحدها و فرآیند باید این پارامتر کلیدی در نظر گرفته شود تا علاوه بر پاسخگویی به تقاضای روز و سودآوری پالایشگاه، بتوان هزینه‌های احداث واحد‌های جدید را کاهش داد.

در حال حاضر با توجه به این‌که میانگین طول عمر پالایشگاه‌های کشور بیش از ۵۰ سال است و این پالایشگاه‌ها متناسب با زمان ارتقاء پیدا نکرده‌اند، سبب بروز مسائلی از قبیل تولید ۴۰۰ هزار بشکه نفت کوره و خسارت ۲.۴ میلیارد دلاری در سال، کاهش سودآوری پالایشگاه‌ها و حتی در مواردی ضررده بودن آن‌ها و همچنین عدم تمایل سرمایه‌گذاران به شرکت در اجرای طرح‌های پالایشی شده است. همچنین این مسئله در پالایشگاه‌های مقیاس کوچک باید بیش‌تر مورد توجه قرار گیرد، زیرا معمولاً این دسته از پالایشگاه‌ها دارای ضریب پیچیدگی پایینی هستند؛ بنابراین فرآورده‌های تولیدی آن‌ها کمتر با نیاز بازار و استاندارد‌ها همپوشانی دارد و به همین علت باید این موضوع در مطالعات امکان‌سنجی دیده شود.

«یکپارچگی میان مجتمع‌های پالایشی و پتروشیمی»؛ عامل کلیدی در توسعه نسل پالایشگاه‌ها

پالایشگاه‌ها در جهان بر اساس دو معیار اصلی ضریب پیچیدگی و یکپارچگی میان مجتمع‌های پتروشیمی و پالایشی می‌توان تقسیم‌بندی کرد. بر همین اساس می‌توان سه دسته‌بندی و نسل‌ زیر را ارائه نمود:

• نسل اول؛ در این مدل دو مجتمع پتروشیمی و پالایشگاهی، به طور کامل جدا از همدیگر احداث شده و جریانات تبادلی میان آن دو کاملا محدود است. با این حال هر دو مجتمع از حیث مکانی در نزدیکی یکدیگر قرار گرفته‌اند. این تبادل خوراک می‌تواند در راستای قراردادهای از پیش نوشته شده صورت پذیرد. شاید مدل پالایشگاه و پتروشیمی اصفهان، اراک و تبریز را بتوان در این دسته قرار داد.
• نسل دوم؛ دو مجتمع پتروشیمی و پالایشگاه، تحت یک مجتمع یکپارچه احداث شده‌اند؛ اما مدیریت آن به طور کامل مجزا باشد. در این مدل برخلاف مدل قبلی امکان استفاده از برخی جریانات یوتیلیتی به صورت مشترک مقدور است. همچنین با توجه به نزدیکی این واحدها هزینه تبادل جریانات کمتر است.
• نسل سوم؛ در این مدل که حد نهایی در مفهوم پالایشگاه‌های با ضریب پیچیدگی بالا یا به اصطلاح COTC است؛ هر دو واحد به صورت یکپارچه در یک سایت و همچنین تحت مدیریت واحد عمل می‌کنند. بر اساس گزارش‌ها بیشترین شاخص سوددهی در این مدل بدست می‌آید. تبادل یوتیلیتی به صورت بهینه صورت می‌گیرد و با توجه به استفاده مشترک در سیستم سوخت مجتمع و هزینه پایین انتقال خوراک، هزینه‌ها به شکل ویژه‌ای کاهش می‌یابد.

پیکربندی نسل سوم پالایشگاه‌ها متناسب با نوع خوراک، ساختار زنجیره ارزش و بازار هر کشور متفاوت است اما می‌توان پالایشگاه‌های با ضریب پیچیدگی متوسط به بالا را از لحاظ ساختار به سه دسته کلی ذیل تقسیم نمود:

• پالایشگاه + کراکربخار
• پالایشگاه + واحد آروماتیک
• پالایشگاه + کراکربخار + واحد آروماتیک

در نمودار زیر نسل‌ها و پیکربندی‌های مختلف پالایشگاه‌های موجود در جهان نشان داده است.

اصطلاح پتروپالایشگاه در صنعت پالایش جهان مرسوم نیست

با توجه به نکات فوق، می‌توان گفت در جهان پالایشگاه‌ها براساس دو معیار ضریب پیچیدگی و یکپارچگی میان مجتمع‌های پالایشی و پتروشیمی تقسیم‌بندی شده و این عوامل نسل‌بندی پالایشگاه‌ها (پالایشگاه نسل اول، دوم و سوم) را به‌وجود آورده است.

این در حالی است که در کشور پالایشگاه‌هایی که در کنار سوخت مواد پتروشیمیایی هم تولید می‌کنند، با نام پتروپالایشگاه شناخته می‌شوند. در واقع هدف از به کاربردن اصطلاح پتروپالایشگاه، پالایشگاه‌های نسل دوم و سوم است که متأسفانه این اصطلاح، چنین مفهومی را بیان نمی‌کند. بر همین اساس می‌توان هر پالایشگاه سوختی که درصد کمی مواد پتروشیمیایی تولید کرده در دسته پتروپالایشگاه قرار داد که این موضوع با معیار‌های ضریب پیچیدگی و یکپارچگی میان مجتمع‌های پالایشی و پتروشیمی در تناقض است و مفهوم پالایشگاه نسل دوم و سوم را تعبیر نمی‌کند. بنابراین پالایشگاهی که در کنار سوخت مواد پتروشیمیایی تولید می‌کند، باید در ابتدا میزان تولید مواد پتروشیمیایی و سوخت، مشترک یا غیرمشترک بودن جریان یوتیلیتی و یکپارچگی یا مجزا بودن مدیریت سایت آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد و سپس نسل آن را مشخص کرد.

در واقع به کاربردن اصطلاحاتی همچون پتروپالایشگاه که در آن میزان تولید مواد پتروشیمیایی و سوخت، جریان یوتیلیتی و مدیریت آن مشخص نبوده یا به عبارتی دارای مرزبندی برای تعریف پالایشگاه نیست یک اصطلاح غلط به شمار رفته و در جهان اصطلاحی با نام پتروپالایشگاه وجود ندارد.

بنابراین به‌منظور رشد صنعت پالایش در کشور باید در مطالعات امکان‌سنجی به نوع خوراک، مکان طرح، ضریب پیچیدگی، نوع فرآیندها و واحدها، تنوع سبد محصولات، مطابقت فرآورده‌ها با نیاز بازار و یکپارچگی واحدهای پالایشی و پتروشیمی به‌منظور کاهش هزینه‌های یوتیلیتی و مدیریت واحد توجه داشت تا بتوان علاوه بر بهبود اقتصاد طرح‌ها و ارزآوری، طرح‌های پالایشگاهی دیگری را هم در کشور احداث کرد.