تعارف نداریم

به گزارش بولتن نیوز به نقل از صبح نو، واکنش‌های اخیر برخی از کشورهای همسایه با شرکای سنتی ایران سبب شده واکاوی‌هایی در خصوص بازنگری در چارچوب‌های روابط دیپلماتیک ایران با کشورهایی مثل روسیه صورت بگیرد. چارچوب‌هایی که باید بیش از پیش تمامیت ارضی ایران را مورد صیانت قرار دهند و روابطی که باید علاوه بر راندمان مقطعی، جدیت طرفین در حفظ منافع ملی را هم نشان دهند.ششمین نشست مجمع همکاری کشورهای عربی و روسیه روز چهارشنبه ۲۹ آذرماه (۲۰ دسامبر) به ریاست وزیر خارجه مراکش، ناصر بوریطه و با حضور سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه و وزرای خارجه کشورهای عربی در مراکش برگزار شد و در بخشی از بیانیه ادعاهایی بی‌اساس درباره جزایر سه‌گانه ایرانی تکرار شد که این ادعاهای بی‌اساس واکنش‌های بسیاری را در ایران و منطقه به دنبال داشته است.

البته این اولین‌بار نیست که چنین ادعاهایی مطرح می‌شوند و تیرماه امسال بود که در بیانیه پایانی نشست مشترک روسیه و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، بیانیه‌ای امضا شد که در آن از تلاش‌های امارات عربی متحده برای راه‌حل مسالمت‌آمیز به‌منظور حل مسأله جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی از طریق گفت‌وگوهای دوجانبه یا مجامع بین‌المللی حمایت شده بود؛ اما این موضوع با واکنش گسترده نخبگان سیاسی و کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی مواجه و در نهایت منجر به احضار سفیر روسیه در ایران به وزارت امور خارجه شد.

دو روی سکه‌ لاوروف

نهایتا هم در روز ۲۷ تیر وزیر خارجه روسیه در پاسخ به گلایه همتای ایرانی خود از موضع اخیر مسکو درباره جزایر سه‌گانه ایرانی در بیانیه مشترک با شورای همکاری خلیج فارس تأکید کرد: «فدراسیون روسیه هیچ تردیدی در مورد حاکمیت و تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران به خود راه نمی‌دهد و کاملا به آن احترام گذاشته و خواهد گذاشت.»

اما دیری نگذشت که لاوروف در هفته گذشته باز هم موضعی عجیب در این خصوص در کنفرانس مراکش مطرح و کرد و اکنون کارشناسان معتقدند که باید جنس رابطه ایران و روسیه مورد واکاوی راهبردی قرار گیرد. لزوم این واکاوی امری حیاتی است و باید علی‌رغم همه آمدوشدهای ایران و روسیه، دستاوردشناسی و ضریب اهمیت روابط دیپلماتیک مورد توجه قرار گیرند.

این برای چندمین‌بار است که روسیه در به رسمیت شناختن تمامیت ارضی ایران شبهه وارد و از موضع امارات در مقابل جزایر سه‌گانه حمایت می‌کند. شبیه اقدامی که چندی پیش از جانب چین هم صورت گرفت. این مواضع برای تهران به‌شدت غافلگیرکننده است؛ چراکه نگاه ما به این دو کشور همچنان از الگوهای سنتی روابط بین‌الملل نشأت می‌گیرد و تهدیدهایی که از پی شکل گرفتن نظم جدید برای کشور ایجاد می‌شود را خیلی اوقات دست‌کم می‌گیریم. در شرایط تضعیف غرب و آمریکا با اعرابی مواجهیم که برای موازنه مثبت میان شرق و غرب، از چین و روسیه برای توازن با آمریکا استفاده می‌کنند و در این مسیر دو کشور شرقی هم ابایی از اینکه با برگ و کارت ایران بازی کنند، ندارند.

منفعت ملی در تغییر نگاه به معادلات جدید

این در حالی است که به‌تازگی رئیس‌جمهور ایران به روسیه رفته بود و چندی پیش هم در پکن با «شی» ملاقات انجام شده بود و انتظار نمی‌رفت که از درون این روابط دوستانه، چنین غافلگیری ایجاد شود و تداوم یابد. در این شرایط راه‌حل درست و اساسی، بازنگری سیاست خارجی کشور در مواجهه با این دو کشور است. با نگاه‌های سنتی که معادلات اقتصادی را دست‌کم می‌گیرد، نگاه قدیمی به اعراب دارد و چین و روسیه را صرفاً شریک راهبردی ایران می‌دانند، نمی‌توان معادلات جدید را تحلیل کرد. منفعت ملی در تغییر نگاه به معادلات جدید است که اتفاقا برخلاف غرب‌گرایان نگاه آرمانی به طرف‌های مختلف منطقه‌ای و جهانی ندارد و غرب را دوست و شرق را دشمن نمی‌پندارند بلکه به دنبال حداکثر کردن منافع کشور است.
موردی که در واکنش سخنگوی وزارت امور خارجه ایران هم در خصوص این نشست دیده می‌شود. سخنگوی وزارت امور خارجه ضمن رد و محکوم کردن بخشی از بیانیه مشترک مجمع همکاری عرب و روسیه، جزایر سه‌گانه ایرانی را جزء جدایی‌ناپذیر سرزمین ایران خواند و به همسایگان شمالی و جنوبی توصیه کرد که به جای تکرار ادعاهای مردود، در راستای تقویت مناسبات گام بردارند.

واکنش ولایتی، امیرعبداللهیان و رضایی به بیانیه نشست مراکش

یکی دیگر از واکنش‌ها نسبت به این موضوع، واکنش مشاور رهبر انقلاب در امور بین‌الملل بود. ولایتی در این خصوص با بیان اینکه اجلاس مراکش با حضور بعضی از عرب‌های بی‌اعتنا به سرنوشت فلسطینیان و کارشناسان روس در مراکش برگزار شد و بیانیه‌ای را صادر کرد که دارای اشکالات متعددی است که مهم‌ترین آن، دخالت در امور ایران است که این اقدام را محکوم می‌کنیم، گفت: «روابط دوستانه ایران و روسیه به آسانی به دست نیامده است. در شرایطی که روسیه در شرایط پیچیده بین‌المللی قرار دارد، بعضی از موضع‌گیری‌های وزارت خارجه روسیه باعث تأسف است. ایران صاحب اصلی جزایر سه‌گانه است و به تحرکات بدخواهان پاسخ لازم را می‌دهد. مالکیت ایران با نشست‌های سست‌پایه خدشه‌دار نخواهد شد.»
در این میان عملکرد دستگاه دیپلماسی در بروز جدیت در مقابل این ادعاها مورد انتقاداتی است و متولیان سیاست خارجی کشور باید به این پرسش پاسخ دهند، چرا به‌رغم اتهامات به ایران در رابطه با حمایت از روسیه در جنگ اوکراین و هزینه‌هایی که در این رابطه متحمل شده‌ایم، همچنان با وقاحت روسی در رابطه با جزایر سه‌گانه روبه‌رو هستیم؟ دستگاه سیاست خارجی باید پاسخ دهد، بعد از تیرماه امسال که روس‌ها با امارات درباره جزایر سه‌گانه همراه شدند، چه اقداماتی باید انجام می‌داده و نداده‌اند تا بار دیگر روس‌ها به خود اجازه تکرار چنین اشتباهی را ندهند؟ چرا در قالب مذاکرات و دیدارهای مقامات ایران و روسیه در سطوح مختلف این مسأله نمود جدی در گفتمان مقامات نداشته است؟ اگرچه امیرعبداللهیان هم روز گذشته به وزیر خارجه روسیه گوشزد می‌کند که در مورد تمامیت ارضی ایران با هیچ‌کس تعارف نداریم و می‌افزاید: «ایران هر ادعایی از سوی هر طرفی در خصوص جزایر سه‌گانه را کاملا مردود می‌داند.» محسن رضایی نیز تأکید می‌کند که ادامه زیاده‌خواهی امارات برایش تبعات دارد. وی تاکید می‌کند که بارها گفته‌ایم که جزایر سه‌گانه قابل مذاکره نیست. مداخلات غیردوستانه روسیه هم در رابطه با تمامیت ارضی ایران نباید تکرار شود.

دستگاه دیپلماسی ایران و سوالات پیش‌رو

اینکه امارات متحده عربی در سال جاری بیش از هر زمان دیگری تلاش کرده موضوع جزایر سه‌گانه را در صدر دستورکارهای سیاسی منطقه قرار دهد، تا حدودی توجه‌ها را به دستگاه دیپلماسی کشور می‌کشاند که چرا شرکای ایران نظیر چین و روسیه در مواضعی با امارات متحدالنظر شده‌اند و پیگیری و مطالبه این موضوع از هیچ کانال دیگری به جز دستگاه دیپلماسی نمی‌گذرد.

نتیجه شرایط طوری شده است که روسیه و چین به این جمع‌بندی رسیده‌اند که همصدا شدن با زیاده‌خواهی‌های امارات برای آن‌ها هزینه‌ای نخواهد داشت، به‌ویژه برای روس‌ها که چنین ادراک کرده‌اند تحت هر شرایطی کمک‌های ایران را دریافت می‌کنند؛ حتی اگر اقدامات آن‌ها در مغایرت کامل با تمامیت ارضی ایران باشد! وقت آن رسیده است روسیه نشان دهد که بازی با منافع ملی و تمامیت ارضی ایران برای گرفتن امتیاز از اعراب، هزینه دارد و قابل تحمل نیست! در غیر این صورت، بعید نیست روزی همین کشورها، پرونده‌ای برای ایران در شورای امنیت درباره جزایر سه‌گانه تشکیل دهند. کاملا واضح است که آمدوشد دیپلماتیک ایران و روسیه در هر زمینه‌ای باید دستاوردمحور شود و در حال حاضر چه دستاوردی مهم‌تر از تمامیت ارضی ایران را می‌توان در این روابط متصور شد؟

یک رشته کلام ریشه‌ای دیگر در خصوص روابط اعراب با چین و روسیه است که نگاه اعراب از دیدگاه سنتی تغییر یافته و به مناسبات ژئوپلیتیکی به‌مثابه معامله‌هایی چندجانبه می‌نگرند و این در حالی است که نگاه ما نسبت به شرکای چون چین و روسیه در همان موضع قدیمی و سنتی خود باقی‌مانده و تاکنون هم تحول پیشرانی را در این روابط شاهد نبوده‌ایم و برای مقابله با هژمونی‌سازی برخی از کشورهای عربی، باید به سمت روابطی نوین‌تر با شرکای قدیمی خود برویم.