صرفه‌جویی 2 میلیارد دلاری

به گزارش بولتن نیوز به نقل از وطن امروز، محمدحسین کشاورزی: با آغاز فعالیت دولت سیزدهم و تغییر سیاست‌های پولی و بانکی، بانک مرکزی در صدد حذف دلار از معاملات تجاری و غیرتجاری برآمد. این موضوع در حالی بود که در زمان برگزاری مراسم اربعین سال جاری، این تصمیم شدت گرفت و بانک مرکزی با تزریق دینار به بانک‌های دولتی و شبه‌دولتی، از خرید دلار توسط مسافران و زائران اربعین جلوگیری کرد. همچنین نگاهی به روند معاملات تجاری ایران با سایر کشورها نشان می‌دهد نقش دلار در معاملات تجاری نیز کمرنگ شده و ارزهای دیگری نظیر یوآن، یورو، درهم، روبل، دینار و روپیه جای دلار را گرفته‌اند.
حضور دلار و نقش‌آفرینی آن طی سال‌های اخیر موجب شده بود نه‌تنها تحریم‌های گسترده اقتصادی آمریکا تاثیر بیشتری بر اقتصاد داخلی کشور بگذارد، بلکه تاثیرگذاری بر معیشت مردم و همچنین بازارهای داخلی کشور را نیز به همراه داشت.
این موضوع در حالی بود که با نوسانات این ارز خارجی در داخل کشور، تمام کالاهای داخلی و خارجی اعم از کالاهای خوراکی تحت‌الشعاع قرار گرفت و ثبات قیمت‌ها به کلی از بازار کشور خداحافظی کرد. تغییرات قیمتی ساعتی و روزانه کالاهای مصرفی و خدماتی و همچنین محصولات خوراکی در سال‌های پایانی فعالیت دولت قبل، مهر تاییدی بر این ادعاست.
با این حال تغییر سیاست‌ها و رویکردهای دولت سیزدهم، نه‌تنها ثبات قیمت را به بازار داخلی برگرداند، بلکه دلار نیز کمتر از قبل به ایفای نقش در اقتصاد کشور پرداخت.
* حذف دلار در معاملات تجاری
در سال‌های گذشته دلار توانسته بود نقش پررنگی در معاملات تجاری ایفا کند. در همین راستا تجار، بازرگانان و فعالان اقتصادی برای معاملات خود مجبور به استفاده از دلار بودند. حالا اما با اقداماتی که بانک مرکزی در راستای دلارزدایی از معاملات تجاری کرده است، جایگاه این ارز خارجی تضعیف شده و ارزهای دیگر مورد توجه قرار گرفته است.
در همین راستا محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی گفت: در حال حاضر معاملات کالایی ایران با سایر کشورها عموماً با ارزهای یورو، درهم، یوآن، روبل، روپیه و دینار انجام می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد سیاست‌های بانک مرکزی در راستای حذف دلار از معاملات تجاری موفق بوده و ادامه این روند می‌تواند گشایش‌های اقتصادی را نیز به همراه داشته باشد.
* تجربه موفق اربعین
اقدامات بانک مرکزی در راستای حذف دلار تنها منوط به معاملات تجاری نشد. در زمان برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین و سفر زائران به کشور عراق، بانک مرکزی استفاده از ارز ملی کشور مقصد را بر مسافران واجب کرد. در همین راستا مسافران برای سفر به عراق موظف بودند برای تامین ارز سفر خود به جای دلار، دینار تهیه کنند.
گفتنی است بانک مرکزی سعی دارد شرایط تخصیص ارز ملی کشور مقصد را که با نام ارز محلی شناخته می‌شود برای دیگر کشورها نیز فراهم آورد. روند اجرایی شدن این تصمیم به این شکل است که بانک مرکزی به مسافرانی که قصد عزیمت به کشورهای خارجی را دارند، به جای عرضه دلار، پول ملی کشور مقصد را پرداخت کند.
به عنوان مثال به مسافرانی که قصد عزیمت به کشوری نظیر ترکیه را دارند، به جای دلار، لیر و به کسانی که قصد عزیمت به امارات را دارند، درهم پرداخت خواهد شد.
روند اجرای این موضوع از اربعین سال جاری آغاز شد و بانک مرکزی توانست با مدیریت درست، تجربه موفقی را در این زمینه کسب کند. بر همین اساس نیز رئیس کل بانک مرکزی درصدد اجرایی کردن این طرح برای سایر کشورها برآمد به طوری که محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی پس از پشت سر گذاشتن تجربه اربعین سال جاری بیان کرد: درباره معاملات سیاحتی و غیرتجاری، همچنان ارزهای غالب یورو و دلار است؛ تجربه عملی حذف دلار از مبادلات غیرتجاری و سیاحتی در ایام اربعین امسال برای نخستین بار اتفاق افتاد. تعمیم تجربه رضایت‌بخش استفاده از ارز محلی در اربعین حسینی امسال به سایر کشورهای منطقه، موضوعی است که در حال بررسی کارشناسی و برنامه‌ریزی عملیاتی است و به‌زودی شاهد اجرای آن خواهید بود.
* اربعین 1402، تجربه‌ای موفق
بانک مرکزی توانست با وجود افزایش تقاضای ارز، نرخ ارز را مدیریت کند و از سوی دیگر تخصیص ارز زیارتی به صورت دینار به جای دلار و عرضه ارز اربعین توسط ۶ بانک کشور در قالب ۱۷۹۰ شعبه شهری و روستایی، موجب شد زوار اربعین در تأمین ارز دینار با چالش مواجه نباشند.
یکی از اقداماتی که توانست این مدیریت را رقم بزند، تفاوت فروش ارز اربعین امسال با سال‌های گذشته بود، به طوری که سال گذشته هر زائر با ارائه کارت ملی و ثبت‌نام در سامانه سماح، چیزی حدود ۱۰۰ دلار یا معادل آن ۱۵۰ هزار دینار عراقی به نرخ مبادله‌ای دریافت می‌کرد؛ رقمی که امسال با افزایش ۵۰ هزار دیناری همراه شده بود.
این در حالی بود که مقایسه عملکرد دولت در این زمینه با دولت قبل حاکی از وجود تفاوت‌های بسیاری بود. در همین راستا بسیاری از کارشناسان آن زمان پرداخت دلار و یورو به زائران اربعین را یک سیاست اشتباه در زمان تحریم‌ها می‌دانستند اما بانک مرکزی در آن دوره بی‌اعتنا به انتقادات، کار خود را می‌کرد و منابع ارزی کشور را به قیمت ناچیز در اختیار سوداگران قرار می‌داد.
تخصیص ارز زیارتی به صورت دینار نکته مهمی بود که باعث شد حتی بسیاری از زائران و کارشناسان اقتصاد از اجرای آن تقدیر کنند. سهمیه ارز اربعین در سال 1402 نسبت به سال 1401 حدود 33 درصد افزایش یافت، زائران برای دریافت سهمیه ارز اربعین باید در سامانه سماح ثبت‌نام می‌کردند اما با بالا رفتن تقاضا در سال جاری حتی می‌توانستند بدون کد زائر، ارز اربعین بگیرند. ارائه دینار به جای دلار برای سفر به عراق از جمله تجربه‌های موفق دولت و بانک مرکزی بود که بسیاری از آن راضی بودند؛ موضوعی که هم به چالش بانک مرکزی برای تامین ارز این سفر پایان داد و هم زوار کربلا از آن راضی بودند. جالب اینکه همواره این نگرانی وجود داشت که با آغاز سفر هموطنان به کشور عراق در ایام محرم و اربعین، با توجه به تقاضا برای خرید ارز، نرخ دلار با افزایش مواجه شود اما امسال با این ابتکار عمل دولت، نرخ ارز تغییر محسوسی نداشت و این نگرانی رفع شد.
* چالش‌های موجود
نگاهی به عملکرد بانک مرکزی در زمان برگزاری مراسم پرشور پیاده‌روی اربعین نشان می‌دهد در بازه زمانی اجرایی طرح عرضه ارز محلی، 6 بانک دولتی و شبه‌دولتی در 1790 شعبه شهری و روستایی مشارکت داشته‌اند.
بر همین اساس نیز اگر قرار بر اجرایی شدن این الگو برای سفرهای سیاحتی و تفریحی ایرانیان به سایر کشورها است، لازم بوده تمام شبکه بانکی و گستره شعب آن، در سراسر کشور اعلام آمادگی کرده و بانک مرکزی از آنها حمایت‌های لازم را انجام دهد. البته در همین راستا بانک مرکزی باید منابع ارز مورد نیاز سفرهای خارجی را تأمین کرده و متناسب با نیاز مسافران، اسکناس ارز کشور مقصد را در اختیار داشته باشد و لازمه انجام این امر، مذاکرات پیوسته بانک مرکزی کشورمان با کشورهای هدف است.
البته گفتنی است که این رویکرد تنها مختص به ایران نبوده و در عملکرد سایر کشورها همچون کشورهای عضو بریکس نیز دیده می‌شود. این موضوع به این معناست که سلطه دلار در معاملات تجاری و در سفرهای غیرتجاری رو به پایان است و قصه پرغصه این ارز خارجی سر آمده است. در چند سال اخیر نیز شاهد تلاش کشورهای مختلف برای حذف دلار از مبادلات تجاری و غیرتجاری بوده‌ایم و بسیاری از کشورها نیز آمادگی خود برای مراودات با ارزهای محلی را نشان داده‌اند. همین موضوع ثابت می‌کند
سیاست اتخاذ شده از سوی بانک مرکزی، سیاست مثبتی بوده که در جوامع بین‌الملل تاثیر محسوسی خواهد ذاشت.
* نظر کارشناسان درباره عرضه ارز محلی
بررسی روند موجود نشان می‌دهد سالانه بسیاری از خانواده‌های ایرانی برای گذراندن تعطیلات و استراحت، به کشورهای خارجی نظیر کشورهای منطقه سفر می‌کنند. از این رو با عملیاتی شدن الگوی حذف دلار و جایگزینی ارزهای محلی با آن، نه‌تنها کشورهای مقصد سود خواهند برد بلکه مسافران ایرانی نیز از مزیت‌های گسترده‌ای برخوردار خواهند شد.
زمانی که بانک مرکزی بتواند ارز مورد نیاز مسافران ایرانی را تامین کند، این افراد با مراجعه به بانک و بدون حضور دلالان و سوداگران می‌توانند ارز مورد نیاز خود را تامین کنند. از طرفی نیز با این اقدام، هژمونی دلار شکسته و طلسم قدرتنمایی آمریکا از طریق فشارهای اقتصادی نیز به پایان خواهد رسید. از سویی نیز افراد با هزینه کمتری نسبت به دلار، ارز محلی را دریافت کرده و با سفر به کشور هدف، ارزش پول ملی آن کشورها نیز تامین خواهد شد.
این موضوع در حالی است که عملیاتی شدن این الگو می‌تواند به تقویت و بهبود اوضاع بازار نیز کمک شایانی کند. در همین راستا کارشناس اقتصاد درباره تجربه موفق پرداخت ارز اربعین به زائران گفت: دولت در چند ماه گذشته چند تجربه موفق در زمینه تامین ارز داشت که بررسی هر یک می‌تواند چراغ راه سیاست‌گذاری‌های بعدی دولت و بانک مرکزی باشد.
محمد بیات ادامه داد: نخستین تجربه موفق به برنامه‌ریزی درست دولت در زمینه حذف ارزهای غیرملی بازمی‌گردد، حذف دلار و یورو توانست به مدیریت بازار ارز کمک قابل توجهی کند. با این اقدام دولت، دلالانی که منتظر ایجاد نوسان در بازار ارز بودند، ناکام شدند. این موضوع را می‌توان در نوسان کم و بعضا کاهش قیمت دلار در بازار غیررسمی طی یک ماه گذشته نیز مشاهده کرد.
وی تاکید کرد: کاهش نرخ دینار عراق دومین تجربه موفق بانک مرکزی در یک ماه گذشته بود. بررسی نرخ دینار نشان می‌دهد از ابتدای محرم امسال و با افزایش سفرها به عراق، نرخ دینار در بازار آزاد تا 39 هزار تومان برای هر 1000 دینار عراق نیز افزایش یافت اما با برنامه بانک مرکزی و عرضه گسترده ارز در شعب مختلف بانک‌ها در سراسر کشور، این نرخ تعدیل شد و تا 34 هزار تومان نیز کاهش یافت.
کارشناس اقتصاد تصریح کرد: این 2 تجربه موفق نشان می‌دهد بانک مرکزی در صورتی که دستش برای مدیریت بازار ارز باز باشد می‌تواند روندهای ناقصی را که دلالان و سوداگران در حال سوءاستفاده از آن و افزایش نرخ ارز هستند شناسایی و به طور کامل برطرف کند.
همچنین اصغر بالسینی، کارشناس پولی و بانکی اعلام کرد: در تخصیص ارز اربعین سال جاری به زائران، ۳ اتفاق ویژه افتاد؛ نخست اینکه درباره تامین ارز اربعین شاهد افزایش عرضه دینار به متقاضیان بودیم و از لحاظ آماری بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر ارز اربعین دریافت کردند اما در اربعین سال گذشته ۲۷۰ هزار نفر این ارز را دریافت کرده بودند که حاکی از رشد ۴ برابری است.
وی افزود: دلیل اینکه چرا میزان خرید ارز اربعین از طرف مردم به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کرد هم ناشی از این است که فرآیند تخصیص و عرضه به طور صحیح، منظم و با قاعده بود که سهولت قابل توجهی برای مردم ایجاد کرد و در نهایت بخش قابل توجهی از زائران مراسم اربعین توانستند ارز مورد نیاز خود را دریافت کنند.
کارشناس پولی و بانکی تاکید کرد: دومین اتفاق ویژه‌ این بود که بانک مرکزی برای کنترل نوسانات احتمالی ناشی از افزایش تقاضای ارز، از ابتدا تصمیم گرفت تا ارزی که در مقصد مورد استفاده قرار می‌گیرد، یعنی دینار عراق را به زائران ارائه کند و در چنین شرایطی هم بانک مرکزی منابع ارزی دیناری که در اختیار داشت را بخوبی عرضه کرد و هم اینکه توانست فشار تقاضا برای دلار را کنترل کند.
تحلیلگر بازارهای مالی یادآوری کرد: اتفاق دیگر این بود که فرآیند ثبت‌نام و دریافت ارز اربعین با سهولت بسیاری روی داد و برای نخستین بار بانک مرکزی توانست از طریق ۲ اپلیکیشن داخلی ارز اربعین را عرضه کند و ۳ بانک ملی، سپه و صادرات از این طریق توانستند بخشی از تقاضای ارز اربعین را پاسخ دهند که البته چنین مساله‌ای نیازمند فرآیند و وضعیتی با ثبات در زیرساخت‌های بانکداری الکترونیک بود که خوشبختانه در این زمینه بانک مرکزی توانست کارنامه قابل قبولی به جا بگذارد.
گفتنی است رئیس کل بانک مرکزی نیز درباره حذف دلار از مبادلات غیرتجاری و سیاحتی سخن گفته است و با ابراز خرسندی از این موضوع خاطرنشان کرد: تعمیم تجربه رضایت‌بخش استفاده از ارز محلی در اربعین امسال به سایر کشورهای منطقه، موضوعی است که در حال بررسی کارشناسی و برنامه‌ریزی عملیاتی است و به‌زودی شاهد اجرای آن خواهید بود؛ سیاستی که بانک مرکزی قصد دارد در مبادلات مالی سایر کشورهای منطقه اعمال کند.
همچنین برخی رسانه‌ها نیز با تاکید بر جایگزینی سایر ارزهای کشورهای همسایه در سفرهای مسافران ایرانی توسط بانک مرکزی برای کشورهایی همچون ترکیه و امارات، خواستار ایجاد بستر مناسب برای این اقدام شدند تا نیاز ارزی متقاضیان با ارز همان کشور مقصد تامین شود. این تدبیر به اعتقاد برخی کارشناسان باعث کاهش هزینه‌های تبدیل ارز در کشور مقصد خواهد شد.
* نظر رهبر انقلاب در رابطه با سلطه دلار
رهبر معظم انقلاب چندین سال است بر موضوع اهمیت عدم وابستگی به ارز خارجی تاکید دارند. ایشان در نخستین روز سال جاری نیز در بیاناتی به موضوع وابستگی اقتصاد کشور به دلار به عنوان یکی از نقاط ضعف اشاره کردند و فرمودند: برخی کشورهایی که مورد تحریم غرب قرار گرفتند با قطع وابستگی خود به دلار و کار کردن با پول‌های محلی، وضع بهتری پیدا کردند که ما نیز باید همین کار را انجام دهیم.
آمریکا به واسطه سلطه‌ای که بر دلار دارد طی سال‌های گذشته فشارهایی را به برخی کشورها از جمله ایران وارد کرده و همین موضوع باعث شده تا برخی کشورها برای کاهش فشارهای آمریکا و کاهش تاثیر تحریم‌ها به فکر حذف دلار از تبادلات تجاری و غیرتجاری خود باشند.
اغلب کارشناسان اقتصاد نیز معتقدند حذف دلار از اقتصاد کشور مزیت‌های بسیاری دارد. به اعتقاد آنها با حذف دلار، کشور از مجوزهای آمریکا در تبادلات اقتصادی جهانی بی‌نیاز خواهد شد و تحریم‌های مالی بی‌اثر یا کم‌اثر می‌شوند.
از بین رفتن اهرم فشار بر ایران در معادلات سیاسی و انتقال منابع حاصل از فروش نفت به داخل کشور از دیگر مزایایی است که کارشناسان اقتصاد به آن اشاره دارند.
کارشناسان همچنین معتقدند با حذف دلار، قدرت چانه‌زنی کشورمان در تعاملات بین‌المللی افزایش خواهد یافت و مدیریت بین‌المللی نرخ ارز ممکن خواهد شد. افزایش تولیدات داخلی و دستیابی هر چه بیشتر به فناوری‌های دانش‌بنیان نیز از دیگر مزایای حذف دلار از تبادلات اقتصادی عنوان شده است.
قطعا حذف دلار از تبادلات اقتصادی نیازمند اقدام جدی در حوزه کلان است و خوشبختانه دولت سیزدهم با تعاملات خوبی که با کشورهای مختلف بویژه کشورهای همسایه برقرار کرده، توانسته در مسیر حذف دلار قدم‌های خوبی بردارد.
هر چند تا رسیدن به نتیجه نهایی هنوز راه باقی مانده اما جای امیدواری دارد با رویکرد دولت فعلی زودتر از آنچه انتظار می‌رود، این مسیر هموار شود.
بی‌شک جمهوری اسلامی ایران در بحث حذف دلار از تبادلات اقتصادی با سایر کشورها نقش ویژه‌ای ایفا می‌کند. ارتباطات ایران با چین و روسیه و همچنین از سرگیری ارتباط با عربستان و تعاملات خوب دولت با کشورهای منطقه می‌تواند در کاهش هیمنه دلار بسیار مفید باشد. امروز با توجه به کاهش قدرت آمریکا در حوزه‌های مختلف و همچنین علاقه بسیاری از کشورها برای حذف دلار از تبادلات اقتصادی خود، به نظر می‌رسد بیش از هر زمانی این ظرفیت وجود دارد که دولت مردمی با همکاری کشورهایی مانند چین، روسیه و حتی عربستان برنامه‌های خود برای خاتمه دادن به آقایی دلار را با قدرت بیشتری پیگیری کند.‌
قطعا با تحقق مطالبه رهبر معظم انقلاب برای از بین بردن وابستگی اقتصاد کشور به دلار، نه تنها تحریم‌های آمریکا و غرب علیه کشورمان را بی‌اثر می‌کند بلکه شاهد افزایش چشمگیر تبادلات اقتصادی و تجاری خواهیم بود که نتیجه آن رسیدن به اقتصادی قوی و پررونق خواهد بود.گفتنی است اقدام بانک مرکزی در راستای حذف دلار بویژه در معاملات غیرتجاری و سفرهای سیاحتی، در راستای بیانات رهبری بوده است. بر همین اساس نیز نه تنها بانک مرکزی در صدد اجرای تاکیدات مقام معظم رهبری است بلکه توانسته است با گام برداشتن در این مسیر، به سلطه دلار پایان دهد و بازار کشور را در ابعاد مختلف کنترل کند.
***
صرفه‌جویی ارز مسافرتی چقدر است؟
بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی «دپارتمان اقتصاد و گردشگری دوبی» سال 2022 حدود 330 هزار نفر از ایران به امارات متحده عربی سفر کرده‌اند. همین رقم برای ترکیه بنا بر اطلاعات ارائه شده از سوی این کشور حدود 2.3 میلیون نفر بوده است.
با فرض اینکه تمام این مسافران مشمول دریافت ارز 500 دلاری سفر شوند، بانک مرکزی صرفا برای این مسافران یک میلیارد و 315 میلیون دلار تخصیص داده است.
در کنار این در سال بین 4 تا 4.5 میلیون نفر به عراق سفر می‌کنند؛ رقم تخصیص ارز به مسافران نسبت به موعد زمانی سفر متفاوت است، در بعضی اوقات مانند ایام اربعین حدود 120 دلار برای زوار تامین می‌شود و در شرایط عادی تخصیص ارز 300 دلار است. به طور تقریبی می‌توان گفت بین 400 تا 900 میلیون دلار برای مسافران کشور عراق در نظر گرفته می‌شود.
این نکته را باید توجه داشت که تعداد تمام مسافران خارجی کشورمان حدود 10 میلیون نفر است و با این محاسبه می‌توان گفت مقصد بیش از 60 درصد سفرهای خارجی، کشورهای امارات، ترکیه و عراق است. بنابراین تنها تخصیص درهم امارات، لیر ترکیه و دینار عراق باعث صرفه‌جویی حداقل 2 میلیارد دلاری می‌‎شود.
یافته‌ها نشان از آن دارد که بانک مرکزی در برنامه‌ریزی جدید خود می‌خواهد به جای دلار، ارزهای محلی را به مسافران کشورهای مذکور تخصیص دهد؛ برنامه‌ای که به احتمال زیاد ظرف سال‌های آتی به دیگر کشورهای منطقه نیز تسری خواهد یافت.
به طور کلی دلار و یورو ارزهای باکیفیتی هستند که بهتر است در رابطه با نیازهای واقعی کشور مانند واردات کالاهای اساسی و کالاهای واسطه‌ای برای تولید استفاده شوند و در زمینه مصارف خدماتی، مناسب‌تر است از ارزهای کشورهای مبدا بهره‌گیری شود.