فيروزی : سلبریتی به مثابه یک فرهنگ پدیده ای ذوابعاد و حاصل رونق صنعت سرگرمی است

گروه فرهنگی: نشست معرفی و بررسی کتاب «شُهرگی»، در چارچوب پنجاه‌ونهمین نشست «کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی» و دوازدهمین نشست «کتاب‌رسا»، امروز دوشنبه ۲۸آبان ماه ۱۴۰۲ به میزبانی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و با حضور برنا فیروزی، نویسنده کتاب و حسن خجسته، عضو هیئت علمی دانشگاه صدا و سیما برگزار شد.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از برنا، برنا فیروزی، نویسنده کتاب «شُهرگی» ضمن تشکر از دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، گفت: کتاب شهرگی با هدف واکاوی پدیده سلبریتی تهیه و تنظیم شده است؛ تمرکز حوزه‌های پژوهشی در این رابطه بیشتر حول محور تاثیرات اجتماعی این قشر بوده است و تاثیرات این قشر هم در جامعه ما اگر ضد ارزش شناخته نشود، به عبارتی هنجارمند و تابع هنجارهای جامعه نبوده است.

وی تصریح کرد: بنابراین با توجه به اینکه بنده به سبب مسئولیت‌هایم تعاملاتی با این قشر داشته‌ام، بررسی ابعاد مختلف این پدیده از طریق پژوهش و گردآوری آراء و نظرات گوناگون را برای خود ضرورتی جدی دیدم بلکه بتوانم نسبت به تئوری‌سازی و نه صرفاً بررسی تاثیرات این پدیده، حرف های جدیدی را وارد ادبیات علمی کشور کنم.

نویسنده کتاب شُهرگی با بیان اینکه تمام تلاش خود را بر استفاده از نظریات صاحبنظران و خبرگان داخلی و خارجی و پرهیز از طرح حرف های تکراری معطوف نموده، عنوان کرد: زمانی که در مورد سلبریتی و فرهنگ شهرت صحبت می‌کنیم، عملا از یک پدیده اجتماعی حرف می‌زنیم که روانشناختی، جامعه شناختی، اقتصادی، فرهنگی و البته یک پدیده احساسی است که می‌تواند تاثیرات بسیار جدی در ابعاد عاطفی جامعه نیز داشته باشد.

فیروزی ادامه داد: بنابراین زمانی که می‌خواهیم راجع به این پدیده بنویسیم و وارد پژوهش شویم باید به تمام این جنبه‌ها توجه کنیم. درواقع جدا کردن اینها از یکدیگر در جهان واقعی امکان پذیر نیست اما برای نزدیکتر شدن به فهم موضوع بهتر است همه اینها را از یکدیگر جدا کنیم.

وی مطرح کرد: یکی از شاخص‌های اصلی که من توجه ویژه‌ای راجع به آن در مسیر پژوهش داشتم این بود که مطالعه پدیده سلبریتی یک حوزه میان رشته‌ای تلقی می‌شود و بعدهای مختلفی دارد، به همین دلیل لازم بود از مشورت اساتید و صاحب نظران سایر حوزه‌‍‌ها هم استفاده کنم.

نویسنده کتاب شُهرگی گفت: همان طور که در کتاب اشاره کرده ام رویکرد پژوهشگران و افراد موثر در مطالعه و بررسی این پدیده عمدتاً انتقادی است. فیروزی افزود: اساسا زمانی که شما برای ورود به این حوزه قلم به دست میگیرید، به خودی خود با فضای انتقادی نسبت به پدیده سلبریتی روبرو می شوید؛ شاید یکی از دلایل سوگیری منفی نسبت به پدیده سلبریتی‌ها، تاثیرات منفی آنها بر روان مخاطبین باشد.

وی مطرح کزد: در این کتاب به سلبریتی به عنوان یک مفهوم کیفی و نسبی اشاره شده است که دارای یک تعریف کلی نیست و متاثر از نوع رسانه‌ای است که آن را پوشش می‌دهد. جایگاه سلبریتی و نقطه اثر آن را باید در هویت فرهنگی، کنش اجتماعی و رفتارهای نمایشی آن فرد در رسانه‌ها پیگیری کرد زیرا تا زمانی که افراد مورد توجه رسانه‌ها قرار نگیرند و مردم به دنبال کسب اخبار و کسب اطلاعات از زندگی خصوصی آنها نباشند، نمی‌شود از آنها به عنوان سلبریتی یاد کرد.

فیروزی همچنین گفت: امروز زندگی مدرنی که تمام جوامع را تحت تاثیر خود قرار داده است روی پرده‌ها و توسط سلبریتی‌ها به نمایش گذاشته می شود؛ نظریه ای قوی در دنیا وجود دارد که سلبریتی‌ها را محصول نظام سرمایه‌داری می‌داند چرا که سلبریتی‌ها پرچمدار تولید نیاز و افزایش مصرف هستند.

وی تاکید کرد: سلبریتی هرچند مفهوم جدیدی است اما پدیده‌ جدیدی نیست و قدمت این پدیده به سالهای دور برمی‌گردد و شاید بتوان گفت همری به درازای تاریخ بشریت دارد؛ چرا که محبوبیت در طول تاریخ همیشه جایگاه ویژه ای داشته است.

نویسنده کتاب شُهرگی در این زمینه ادامه داد: در تاریخ هم می‌بینیم پادشاهان در ادوار گذشته برای ضرب سکه از نام و نشان خود استفاده می‌کردند و در واقع از مفهوم شهرت بهره می‌گرفتند؛ چرا که شهرت به خصوص زمانی که همراه با محبوبیت باشد می‌تواند تولید قدرت هم کند.

فیروزی با بیان اینکه پیدایش سلبریتی به صورت فرهنگ زاییده سالهای اخیر است، تاکید کرد: فرهنگ سلبریتی یک مفهوم جدید است، در بین روشنفکران پدیده سلبریتی یک پدیده مخرب شناخته می‌شود تا جایی که دانشگاهیان و افراد دغدغه‌مند سلبریتی را پدیده طبیعی نمی‌دانند و به تعبیری تولید سلبریتی یک فرآیند ساده اجتماعی نیست بلکه می‌شود از آن به عنوان صنعت سلبریتی نام برد.

وی در ادامه این نشست مطرح کرد: امروز می‌بینیم دسترسی افراد عادی به موقعیت شهرت تغییر کرده است و تبدیل شدن به سلبریتی از نشانه‌های آن است که شبکه‌های اجتماعی نسل جدید نقش بسیار پررنگی در این زمینه ایفا می‌کنند.

نویسنده کتاب شُهرگی همچنین در خصوص مدیریت سلبریتی‌ها، اظهار کرد: یکی از موضوعاتی که همواره دغدغه افراد است، بحث مدیریتی و نحوه تعامل با این قشر است، در این زمینه ایده‌ها و افکار مختلفی وجود دارد اما من فکر می‌کنم در شراط کنونی و توجه به ویژگی‌های این پدیده اجتماعی، ما می‌توانیم مدیریت سلبریتی‌ها در سه راهبرد کلان بررسی کنیم.

فیروزی در این زمینه افزود: راهبرد نخست رها کردن این قشر است تا مکانیزم های طبیعی و خود به خودی اجتماعی و سیاسی آنها را کنترل و کنش هایشان را تنظیم کند. راهبرد دیگر امنیتی کردن مسائل این قشر و برخوردهای قهری با آنها است که این مسئله سطح فرهنگی را به سطح مسئله سیاسی و حاکمیتی ارتقا می‌دهد و می‌تواند بسیار آسیب‎زا باشد، راهبرد سوم و منطقی‌تر راهبرد برساخته اجتماعی است. این راهبرد می‌تواند مهمترین و موثرترین راهبرد باشد: قانونمند کردن رفتار سلبریتی‌ها با شفاف سازی زندگی و نیمه پنهان آنان.

فیروزی با بیان اینکه قانونمند کردن رفتار سلبریتی‌ها ارتباط مستقیم با شفاف سازی زندگی خصوصی آنان دارد، گفت: از آنجا که سلبریتی‌ها عمدتاً برخاسته از جامعه هستند و در ظرف جامعه تعریف می‌شوند قاعدتا راهکار تعامل و هدایت آنها را در جامعه باید جستجو کرد.

وی با تاکید بر توجه به جنبه‌های اقتصادی سلبریتی‌ها اظهار داشت: سخنگوی سازمان امور مالیاتی اعلام کرد که حساب‌های ۱۲۳ نفر از بلاگرها و اینفلوئنسرها را مورد بررسی قرار دادیم و در بازه زمانی چند ماهه بالغ بر ۲۳۰۰ میلیارد تومان واریزی به حسابشان ثبت شده است. این عدد در جامعه‌ای که بخش قابل توجهی از دنبال کنندگان همین سلبریتی‌ها در زیر خط فقر زندگی می‌کنند عدد بسیار قابل توجهی است و شفاف سازی آن به تدریج طبقات مختلف جامعه را از فضای رفتاری زرد و نوع استفاده سلبریتی‌ها از مخاطبانشان آگاه می‌کند.

فیروزی با تاکید بر اینکه سلبریتی‌ها باید تکالیف خود را نسبت به جامعه بدانند و مطالبه اجتماعی و حاکمیتی از آنها صورت بگیرد اظهار داشت: نمی‌شود نقش سلبریتی‌ها را در جوامع مدرن برای شکل دهی به باورها و ارزش‌های زندگی مردم بی تاثیر دانست.

فیروزی در پاسخ به سوالی در خصوص نقش سلبریتی های مذهبی تصریح کرد: در فرهنگ دینی ما شهرت طلبی امری مذموم است اما در این کتاب فارغ از نظام ارزش گذاری ذهنی خودم به موضوع پرداخته‌ام و علی رغم اینکه همه سلایق فکری با نگاه انتقادی به پدیده سلبریتی می‌نگرد ولی ما سعی کرده‌ایم از ابعاد گوناگون به این مسئله بپردازیم.

وی افزود: جامعه شناسان کشورمان باید یک بار برای همیشه مرز میان شهرگی و جایگاه مشاهیر را با سلبریتی ها مشخص کنند؛ نمی‌شود صرفا با اطلاق عناوین برای افراد مرجع جامعه، ارزش گذاری کرد بلکه رفتار اجتماعی و کنش های فرهنگی هویت افراد را تعیین می‌کند.

وی همچنین اشاره داشت: سلبریتیزه شدن جامعه نتیجه دمکراتیزه شدن است و امروز دسترسی ها برای چهره شدن با گذشته تفاوت فاحشی پیدا کرده است. در تمام دنیا روابط سلبریتی ها با جامعه و حاکمیت تابع نظم است. منظور از حاکمیت هم ضرورتا حاکمیت سیاسی نیست، بلکه هر نوع نظم کلان حاکمیت تعریف می‌شود. اما در کشور ما این رابطه تابع هیچ نظمی نیست. این بی نظمی در تمام حوزه ها و جنبه های این پدیده قابل مشاهده است اما چیزی که الان مهم است نظم کلان اجتماعی است و جامعه ای که از مفهوم نظم عبور کند قطع به یقین محکوم به فناست.

در این نشست حسن خجسته باقرزاده استاد دانشگاه با اشاره به نگاه پنهان مدیریتی به پدیده سلبریتی در کتاب شهرگی اظهار داشت: به نظر من دو گروه آدم‌های معروف و سلبریتی وجود دارند که ذاتاً جنس این دو با هم متفاوت است. وی افزود: در دنیا آدم‌های معروفی چون شهید مطهری و مارکس و هگل هم وجود دارند که آدم‌های معروفی هستند ولی سلبریتی نیستند و تفاوت این آدم‌های معروف با سلبریتی‌ها این است که مسئولیت اجتماعی دارند و سلبریتی معروف است ولی بدون مسئولیت اجتماعی.

این استاد دانشگاه افزود: تاثیرگذاری آدم‌های معروفی چون شهید مطهری و ملاصدرا و مارکس و هگل با امثال سلبریتی‌ها در این است که سلبریتی‌ها با احساس افراد سر و کار دارند ولی این آدم‌های معروف با عقل و هوش افراد مواجهند. خجسته با تاکید بر اینکه سلبریتی امروز محصول سه عنصری است که نباید از آنها غفلت شود، اظهار داشت: یکی از آن عناصر سلبریتی ساز رسانه‌هاست و با توسعه رسانه در دهه‌های گذشته تعداد سلبریتی‌ها نیز افزایش یافت و فضای مجازی فرصت ایده‌آل برای کسانی شد که به شکل سلبریتی مشهور شوند.

وی افزود: عامل دوم نیز ماهیت جامعه مدرن در ارتباطات است چون در جامعه جدید ارتباطات مبتنی بر رقابت است و هرچه وارد مدرنیته می‌شویم این رقابت افزایش می‌یابد. وی زیبایی، ثروت و موقعیت اجتماعی را سه مشخصه جامعه مدرن برشمرده و گفت: عامل سوم هم عوامانه شدن مفهوم فرهنگ در جامعه ایرانی است.

در این نشست همچنین حجت الاسلام سید رضا عاملی استاد حوزه و دانشگاه گفت: شهرگی با توجه به اینکه جمعیت‌های زیادی پشتش قرار گرفته مسئله مهمی است که نمی‌شود با آن تقلیل گرایانه مواجه شد زیرا درست یا غلط این افراد جمعیتی را جذب می‌کنند و موجب ایجاد رفتار می‌شوند.

وی با بیان اینکه جوانانی که طرفدار موسیقی کره‌ای هستند به یادگیری زبان کره‌ای سوق پیدا می‌کنند و این امر برایشان یک سری معانی ایجاد می‌کند، اظهار داشت: اهمیت شهرگی در دوره ما به دلیل ظهور فضای مجازی است چون فضای مجازی یک غیر مرکزی بودن را فراهم کرده که در درون خود مرکز گرایی را نیز ایجاد می‌کند و یک جمعیت بزرگ می تواند به یک محیط یا فرد جذب شود. از این رو شهرگی قبل و بعد از ظهور فضای مجازی با هم متفاوت است.