حکایت ۲ پادشاه در یک اقلیم؛ نگاهی به اختلافات دو حزب عمده کُرد در کردستان عراق

گروه بین الملل: دو حزب دمکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان این کشور پس از قیام عمومی مردم کردستان عراق در سال 1991 به نوعی اداره محلی این منطقه را البته با تقسیمات سیاسی و جغرافیایی خاص خود بر عهده داشته اند. تا قبل از سال 2005 در پسا تحولات سقوط صدام در عراق، استان‌های اربیل و دهوک به عنوان مناطق تحت نفوذ حزب دمکرات کردستان عراق به «زون زرد» (منطقه زرد) مشهور بوده است و استان سلیمانیه و مناطق حلبچه و گرمیان هم با نام «زون سبز» در اختیار اتحادیه میهنی کردستان بوده است.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از تسنیم،  پس از توافق مشترک دو حزب در سال 2005 و تثبیت فدرالیسم در قانون اساسی جدید عراق، حکومت اقلیم کردستان به عنوان زائیده این تحولات و توافق به مرکزیت اربیل فعالیت خود را آغاز کرد اما اختلافات دنباله دار دو حزب حاکم منجر به آن شده است تقسیمات قبلی اربیل و سلیمانیه به صورت غیررسمی همچنان وجود داشته باشد و مسرور بارزانی به عنوان نخست وزیر اقلیم کردستان از اختیارات آنچنانی در مناطق تحت نفوذ اتحادیه میهنی کردستان برخوردار نباشد. بارزانی در مدت اخیر نیز با اذعان به این واقعیت اعلام کرده بود که اجازه فعالیت و خدمات رسانی به مردم سلیمانیه به وی داده نمی شود.

این گزارش به بررسی اختلافات دو حزب حاکم اقلیم کردستان عراق می پردازد:

تشکیل کابینه مسرور بارزانی

پس از تشکیل کابینه نُهم اقلیم کردستان به ریاست مسرور بارزانی در سال 2019 (متشکل از حزب دمکرات کردستان عراق، اتحادیه میهنی کردستان و جنبش تغییر)، عدم اجرای توافق مربوطه منجر به شعله ور شدن آتش اختلافات میان دو حزب حاکم اقلیم کردستان شد. در توافق مشترک تشکیل کابینه، اتحادیه میهنی کردستان خواستار شراکت حقیقی در حکمرانی اقلیم شده بود که بعدها به دلیل محدودیت اختیارات قباد طالبانی، معاون نخست وزیر اقلیم کردستان از سوی مسرور بارزانی و همچنین مانع تراشی در مسیر فعالیت وزرای اتحادیه میهنی، اختلافات و تنش بار دیگر بر روابط دو حزب سایه افکند. عدم تحقق خواسته اتحادیه میهنی در زمینه پُست استانداری کرکوک نیز مزید بر علت شد. در توافق مذکور آمده بود که دو حزب همزمان با تشکیل کابینه نهم اقلیم کردستان، در زمینه تعیین استاندار کُرد برای کرکوک فعالیت کنند.

علی رغم تلاش‌های اتحادیه میهنی، حزب مسعود بارزانی مانع از تحقق این خواسته شد و با انحلال شورای استانی کرکوک، راکان جبوری، استاندار عرب در استانداری کرکوک ماندگار شد.

یکی دیگر از اختلافات مرتبط با کابینه اقلیم کردستان این است که اتحادیه میهنی کردستان بر این اعتقاد است و بارها اعلام کرده است که مسرور بارزانی در خصوص بودجه و اجرای پروژه های عُمرانی سیاست تبعیض آمیزی را در قبال سلیمانیه و مناطق پیرامونی به اجرا گذاشته است. نخست وزیر اقلیم کردستان نیز اتحادیه میهنی کردستان را به مانع تراشی در قبال برنامه‌های خود در این مناطق متهم کرده است. از سوی دیگر اعلام کرده است که اتحادیه میهنی کردستان مانع از بازگشت درآمدهای غیرنفتی سلیمانیه و دیگر مناطق تحت کنترل خود به حساب خزانه اقلیم کردستان شده است.

انتخابات پارلمانی اقلیم

اگرچه دوره پنجم پارلمان اقلیم کردستان توسط دو حزب حاکم با همراهی جنبش تغییر تمدید شد اما اختلافات میان آنان مانع از برگزاری انتخابات ششمین دوره پارلمان محلی شد. نشست‌های متعدد "جنین پلاسخارت" نماینده سازمان ملل متحد در عراق با سران دو حزب دمکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان منجر به برگزاری انتخابات اقلیم کردستان نشد. اتحادیه میهنی به صراحت اعلام کرد که اقلیم کردستان باید بر اساس 4 استان اربیل، سلیمانیه، دهوک و حلبچه به 4 حوزه انتخابیه تقسیم شود، قانون انتخابات اقلیم کردستان بروزرسانی و تصویب مجدد گردد، لیست‌های رای دهندگان بر مبنای آخرین انتخابات برگزار شده پارلمانی عراق در سال 2021 باشد و مهمتر از همه اینکه 11 کُرسی تعلق یافته به اقلیت های قومی و دینی باید در میان اربیل و سلیمانیه تقسیم گردد. این 11 کُرسی در دوره‌های گذشته پارلمان اقلیم، بخشی از ائتلاف حامی حزب مسعود بارزانی بوده است و اتحادیه میهنی اعلام کرده است به انتخاباتی ورود پیدا نخواهد کرد که نتیجه آن از قبل 11 به صفر به نفع حزب دمکرات کردستان عراق باشد.

همزمان با اوجگیری اختلافات دو حزب حاکم اقلیم کردستان و تحت فشار آمریکا و کشورهای غربی، نچیروان بارزانی رئیس این منطقه اعلام کرد که انتخابات ششمین دوره پارلمان محلی در تاریخ 18 نوامبر 2023 برگزار می شود. طرح دعوای جنبش نسل جدید به رهبری شهسوار عبدالواحد و شماری از سیاسیون مستقل کُرد در دادگاه عالی عراق علیه تمدید دوره پنجم پارلمان اقلیم کردستان، منجر به آن شد که در نهایت، دادگاه رای به غیرقانونی بودن آن دهد و سرانجام پارلمان اقلیم کردستان منحل شد و به تبع آن نیز کمیسیون محلی انتخابات ملغی اعلام شد و پرونده برگزاری انتخابات این منطقه به کمیسیون عالی انتخابات عراق برگزار شده است که به دلیل برگزاری انتخابات شوراهای استانی این کشور در پایان سال جاری میلادی و تداوم اختلافات دو حزب حاکم، افق روشنی برای برگزاری آن در سال 2023 متصور نیست. حزب دمکرات کردستان عراق بارها اتحادیه میهنی کردستان را به کارشکنی در مسیر برگزاری انتخابات متهم کرده است.

هاوکار عبدالله رسول، مشهور به هاوکار جاف، از افسران امنیتی اتحادیه میهنی کردستان بود که پس از رخدادهای داخلی 8 جولای سال 2021 این حزب و برکناری و اخراج لاهور شیخ جنگی رئیس مشترک سابق اتحادیه، در اربیل ماندگار شد. وی در تاریخ 7 اکتبر سال 2022 در محله سربستی شهر اربیل بر اثر انفجار خودروی شخصی خود ترور شد. شورای امنیت اقلیم کردستان که تحت امر مسرور بارزانی است با پخش اعترافات شماری از دستگیر شدگان، اعلام کرد که نیروی ضد تروریسم اتحادیه میهنی کردستان، طراح و مجری این ترور بوده است. متاثر از این وضعیت، بودجه نیروی مذکور از سوی شورای امنیت اقلیم کردستان قطع شد و دادگاه اربیل برای وهاب مجید باقی فرمانده نیروی ضد تروریسم اتحادیه و تنی چند از مسئولین و افسران ارشد این نیرو حکم اعدام صادر کرد. قباد طالبانی معاون نخست وزیر اقلیم کردستان و وزرای اتحادیه میهنی در واکنش به این اقدامات، به مدت چندین ماه از حضور در نشست های شورای وزیران اقلیم به ریاست مسرور بارزانی خودداری کردند که بعدها با پادرمیانی باربارا لیف، دستیار وزیر امور خارجه آمریکا این وضعیت خاتمه یافت اما اختلافات میان طرفین همچنان به وقت خود باقیست.

ماجرای اژی امین

پس از رخدادهای داخلی اتحادیه میهنی کردستان در 8 جولای 2021، سلمان امین نادر مشهور به اژی امین از سوی بافل طالبانی رئیس اتحادیه میهنی کردستان به عنوان رئیس سرویس اطلاعاتی این حزب (زانیاری) منصوب شد. دیری نپائید که اختلافات میان بافل طالبانی و رئیس سرویس اطلاعاتی حزب متبوع وی، منجر به گریختن اژی امین به اربیل و پناه گرفتن وی نزد بارزانی‌ها شد. مسرور بارزانی این چهره اطلاعاتی را به عنوان دستیار رئیس شورای امنیت اقلیم کردستان منصوب کرد. اژی امین در اربیل با تسهیلات و حمایت‌های بارزانی‌ها به ویژه نخست وزیر اقلیم کردستان به اقدامات و فعالیت‌های خود علیه اتحادیه میهنی ادامه داده است.

بازی مسرور بارزانی با کارت لاهور شیخ جنگی

لاهور شیخ جنگی رئیس مشترک سابق اتحادیه میهنی کردستان است که پس از رخدادهای 8 جولای 2021 از مسئولیت و حتی عضویت حزبی برکنار شده است. وی بارها جهت بازگشت به منصب خود به محاکم قضایی عراق و اقلیم پناه برده است. اگرچه پرونده‌های مطروحه وی در بغداد نتیجه‌ای در پی نداشته است اما دادگاهی در اربیل ریاست مشترک وی را در اتحادیه میهنی کردستان به رسمیت شناخت. وی نیز اگرچه در اتحادیه میهنی حضور و فعالیت ندارد اما همچنان از نام و لوگوی این حزب و معرفی خود به عنوان رئیس مشترک استفاده می‌کند. پیشتر نیز اعلام شده بود که مسرور بارزانی در تشکیل نیروی نظامی ویژه لاهور شیخ جنگی در منطقه سرچنار سلیمانیه نقش داشته است. اتحادیه میهنی کردستان به چنین اقداماتی از سوی حزب دمکرات کردستان عراق و شخص مسرور بارزانی معترض بوده است.

تصویب قانون بودجه عراق

اگرچه تصویب قانون بودجه سه ساله عراق، متاثر از قطع صادرات نفت اقلیم کردستان از بندر جیهان ترکیه پس از صدور رای دادگاه داوری بین المللی در پاریس و حاکمیت مجدد دولت مرکزی عراق بر پرونده نفتی اقلیم کردستان، با توافق اربیل – بغداد همراه شد اما تصویب تبصره‌هایی که حزب دمکرات کردستان عراق آن را اقدام اتحادیه میهنی با هدف تضعیف تشکیلات اقلیم کردستان نامیده است به افزایش تنش‌ها در اقلیم منجر شد. تصویب گزینه استان ناراضی از مهمترین موارد اختلافی دو حزب حاکم در قانون بودجه عراق است. اتحادیه میهنی در سنوات گذشته نسبت به تبعیض مسرور بارزانی نخست وزیر اقلیم کردستان در تخصیص بودجه و حقوق کارمندان و بازنشستگان سلیمانیه و مناطق پیرامونی آن معترض بوده است. تصویب استان ناراضی در قانون بودجه عراق این فرصت را برای اتحادیه میهنی فراهم کرده است که بودجه و حقوق کارمندان خود را به صورت مستقیم از دولت مرکزی دریافت کند نه حکومت اقلیم.

حزب دمکرات کردستان عراق اعلام کرده است که این اقدام اتحادیه میهنی با هدف تضعیف تشکیلات اقلیم و با همکاری جریان‌هایی در بغداد صورت گرفته است و زمینه جدایی سلیمانیه از اربیل را فراهم می کند.

آخرین نشست مشترک

نشست مشترک هیئت‌هایی از دفاتر سیاسی دو حزب دمکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان در تاریخ 18 تیرماه برگزار شد. اگرچه بافل طالبانی اعلام کرده بود دو حزب حاکم اقلیم به توافق نزدیک شده‌اند، اما رخدادی غیرمنتظره منجر به شکست مذاکرات و افزایش مجدد تنش‌ها در میان طرفین شد. اظهارات یک عضو منتسب به جناح مسرور بارزانی در کمیته مرکزی حزب دمکرات کردستان عراق علیه اتحادیه میهنی کردستان، منجر به ترک نشست از سوی بافل طالبانی شد و دامنه حملات رسانه‌ای دو حزب علیه سران و شخصیت‌های مربوطه افزایش پیدا کرد. رئیس اتحادیه میهنی کردستان به صراحت اعلام کرد که یک جناح حزب دمکرات کردستان عراق (اشاره غیر مستقیم به مسرور بارزانی) مانع از توافق دو حزب حاکم اقلیم کردستان شده است.

بافل طالبانی که به انگلیس سفر کرده است در سخنانی در چتم هاوس لندن به شدت از حزب دمکرات کردستان عراق و سیاست های آن انتقاد کرد که بار دیگر تنش‌های موجود را شدت بخشیده است.

حکایت همچنان باقیست

حکایت این روزهای اقلیم کردستان عراق، همان ضرب المثل معروف " دو پادشاه در یک اقلیم نمی‌گنجند " است. داستان مدعیانی که در راستای منافع شخصی و حزبی همیشه روابط متشنجی را تجربه کرده‌اند. پیش بینی می‌شود که با توجه به برگزاری آتی دو انتخابات شوراهای استانی عراق و پارلمانی اقلیم کردستان، تنش‌ها روند صعودی را طی کند. در این میان، جنبش نسل جدید به دلیل وضعیت حاکم بر روابط دو حزب دمکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان، نارضایتی‌های مردمی از عملکرد این احزاب و استناد به میزان پائین شرکت مردم در انتخابات سال 2021 عراق و دیگر عوامل، در انتظار افزایش شمار آرای خود در انتخابات آتی اقلیم کردستان است، به ویژه در شرایطی که جنبش تغییر و احزاب اسلامی نتوانسته‌اند جایگاه خود را در میان مردم مستحکم کنند.