نقش گاز طبیعی در تنوع بخشی به اقتصاد اقلیم کردستان عراق

به گزارش بولتن نیوز به نقل از کردپرس، رابین ام. میلز مدیر عامل شرکت قمر انرژی و نویسنده افسانه بحران نفت، در گزارشی به بررسی مشکلات اقتصادی اقلیم کردستان و لزوم توجه به تنوع بخشی به آن بویژه با استفاده از گاز طبیعی پرداخته است. اصل گزارش رابین میلز:

«در سفرم از دبی به اربیل با هواپیما و دهوک از طریق جاده برای شرکت در مجمع MEPS، چالش های انرژی، زیست محیطی و اقتصادی عراق و اقلیم کردستان قابل مشاهده بود. وجود شعله های گاز در اطراف بصره، کرکوک و دهوک مکان میادین بزرگ نفتی را مشخص می کند. بهره برداری مولد از گاز طبیعی اولین گام برای ایجاد یک اقتصاد ملی پاک تر و متنوع تر است.

شرکت کنندگان در بحث مجمع MEPS در مورد انرژی شامل دانشجویانی از دانشگاه آمریکایی کردستان در دهوک و جاهای دیگر در منطقه کردستان عراق و از بقیه کشور بودند. آنها به شدت به نقش نفت و گاز در اقتصاد ملی خود، پیامدهای آن برای آینده عراق و "نفرین منابع" علاقه مند بودند.

حتی بدون بررسی مجدد ادبیات گسترده در مورد "نفرین منابع" و واقعیت و مظاهر آن، نشان دادن وابستگی فراوان عراق به صادرات نفت با توجه به وجود نشانه های فراوان غیر قابل انکار است. نفت 99 درصد صادرات عراق را تشکیل می دهد. بخش دولتی به شدت اضافه نیرو دارد که اغلب در نقش‌های حمایتی و غیرمولد ظاهر می شود. فساد، رانت خواری و تخصیص سهم قومی فرقه ای و حزبی مناصب سیاسی و خدمات امری رایج است. وجود یک بخش خصوصی واقعا مستقل به سختی امکان دارد.

فعالیت های غیرنفتی مانند کشاورزی و صنعت مغفول مانده است. در عین حال، بخش هایی مانند برق، آموزش عمومی و مراقبت های بهداشتی نیز که در برخی از استانهای دارای نفت بودجه مناسب و موثر دارند، در وضعیت بسیار ضعیفی قرار دارند. مسرور بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان، در گفتگو با کارن یانگ، محقق ارشد مرکز سیاست انرژی جهانی کلمبیا در مجمع MEPS، به وجود این مشکلات اذعان کرد و گفت: «عراق و اقلیم کردستان نباید تنها به نفت و گاز متکی باشند.» وی به تنوع بخشی اقتصاد در حوزه های کشاورزی، گردشگری و سایر بخش ها اشاره کرد. اقلیم کردستان عراق در حال حاضر سطح معقولی از گردشگری را از عراق و ایران جذب می کند.

عراق با مشکلات دیگری مواجه است که ناشی از وابستگی به نفت نیست اما دولت ناکارآمد آن برای حل آنها تلاش می کند که عبارتند از: به ارث بردن درگیری خشونت آمیز و شورش، فقدان کنترل دولت بر گروه های شبه نظامی، تداخل و مداخله همسایگان، کمبود آب، و تخریب زمین.

اقلیم کردستان عراق با داشتن زیرساخت های بهتر و ایمنی و امنیت بیشتر، از بسیاری جهات، در وضعیت بهتری نسبت به بقیه عراق قرار دارد. با این وجود، بسیاری از این نشانه های ضعف را در سطحی کمتر از خود نشان می دهد. این منطقه از چندین مشکل دیگر جدای از کل عراق رنج می برد. این منطقه واحد پولی خود را ندارد و نمی تواند اوراق قرضه دولتی صادر کند. اقلیم کردستان همچنین به عنوان یک نهاد محصور در خشکی، برای واردات و صادرات به همسایگان مشکل‌دارش - سوریه جنگ‌زده، ایران تحت تحریم، عراق فدرال و ترکیه  وابسته است.

قانونی بودن بخش هیدروکربن و صادرات آن از زمان تصویب قانون اساسی در سال 2005 موضوع بحث و مناقشه بوده است. دادگاه عالی فدرال در فوریه 2022، در حکمی که به طور گسترده ای رنگ و بوی سیاسی داشت، اعلام کرد که قانون نفت و گاز دولت منطقه ای کردستان یا (KRG) که در سال 2007 تصویب شده مغایر با قانون اساسی عراق است. حکومت اقلیم کردستان جدای از فروش نفت خود - که تحت فشارهای قانونی مداوم از سوی بغداد است - متکی به دریافت بخشی از بودجه فدرال است که اغلب دیرهنگام دریافت می شود، یا کاملاً قطع میشود و یا اندازه آن غیرقابل پیش بینی است و در معرض کشمکش های سیاسی است. اقلیم کردستان با داشتن جمعیتی بالغ بر حدود 6.3 میلیون نفر حدود 1.3 میلیون کارمند دارد. این اقلیم به میزان 17 تا 31 میلیارد دلار بدهی انباشته به کارمندان دولتی به دلیل حقوق پرداخت نشده، تاجران و تولیدکنندگان نفت، شرکت های برق، بانک های عراقی و دیگران دارد.

آقای بارزانی خاطرنشان کرد که اقلیم کردستان در حال تشکیل تیمی برای رفتن به بغداد و "حل و فصل همه مسائل باقی مانده" با دولت فدرال است که در ماه اکتبر تشکیل شده است. او از "اقدامات غیرقانونی" انجام شده توسط دولت شکایت کرد و گفت که آنها باید برای نوشتن یک قانون جدید ملی هیدروکربن- که از زمان ارائه پیش‌نویس آن در ماه مه 2007 و سپس دو پیش‌نویس دیگر در سال 2011  که هیچ گاه تصویب نهایی نشد و همواره یک خلا دردناک بوده، همکاری کنند.

اقلیم کردستان همچنین از شکاف عمیق و تلخ بین دو حزب پیشرو - حزب دمکرات کردستان (KDP) مستقر در اربیل در شمال- که آقای بارزانی به آن تعلق دارد- و اتحادیه میهنی کردستان  در سلیمانیه در جنوب  آسیب دیده است. حزب دموکرات بر دولت و بخش نفت تسلط دارد. بیشتر میادین گازی مهم اقلیم کردستان در مناطق تحت کنترل اتحادیه میهنی قرار دارد. اگرچه این دو حزب از سال 2003 دو قطبی نسبتا سازنده ای را بر حکومت اقلیم کردستان اعمال کرده اند و با هم برای ارتقای منافع کردها در مقامات فدرال در بغداد کار می کنند اما روابط آنها با کاهش تدریجی قدرت و نفوذ اتحادیه میهنی کردستان رو به وخامت گذاشته است. انتخابات منطقه ای که قرار است در اکتبر 2022 برگزار شود، یک سال به تعویق افتاده است و فعالان و ناظران از بدتر شدن وضعیت دموکراسی و رسانه های مستقل در این منطقه شکایت دارند.

با توجه به سیاست‌های سختگیرانه‌تر اقلیمی جهانی، پیشرفت‌های فناوری‌های غیرفسیلی و طول عمر محدود منابع نفتی اقلیم کردستان، موضوع تنوع بخشی دشوار اما ایجاد آن فوری و ضروری است.

عراق که تولید نفت در آن سابقه 100 ساله دارد می تواند با اکتشافات بیشتر به منابع جدیدی دست یابد. این کشور تا اواسط قرن حاضر و پس از آن یکی از تولیدکنندگان پیشرو نفت در جهان خواهد بود. این در حالی است که جهان باید برای دستیابی به اهداف اقلیمی خود انتشار گازهای گلخانه ای را به صفر نزدیک کند.

اما در این برحه اقلیم کردستان حدود 400000-450000 بشکه در روز نفت تولید می کند که حدود یک دهم کل نفت تولیدی در کشور عراق است. میادین آن کوچکتر و از نظر زمین شناسی چالش برانگیزتر از میدان های واقع در جنوب عراق هستند و در سال های اخیر تقریباً هیچ اکتشاف قابل توجهی وجود نداشته است. از این رو، این منطقه با چالش تنوع بخشیدن به اقتصاد، صادرات و درآمدهای بودجه دولت خود مواجه است.

استفاده مولدزا از گاز طبیعی اولین قدم ضروری در این تنوع بخشی است. ممکن است این پیشنهاد متناقض به نظر برسد زیرا بسیاری از کشورهای وابسته به هیدروکربن، سوخت‌های فسیلی را با هم گروه‌بندی می‌کنند و به دنبال حرکت به سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، هیدروژن و دیگر سیستم‌های جدید انرژی هستند. اما عراق در مرحله ای است که همسایگان خلیج فارس در دهه 1970 بودند. عراق قبل از این که تولید نفت را افزایش دهد باید اصول و روشها را بهینه کند.

عراق حدود 3 میلیارد فوت مکعب در روز گاز همراه یا گاز محلول در نفت تولید می کند. این نوع گاز، گازی است که در نفت حل شده و وقتی نفت به سطح زمین می آید به صورت حباب گاز متصاعد می شود. تنها حدود نیمی از این مقدار گاز جذب شده و بیشتر برای تولید برق استفاده می شود. بقیه آن سوزانده شده و با ایجاد آلودگی هوا به سلامت جوامع همسایه آسیب می رساند و گازهای گلخانه ای دی اکسید کربن و متان را نیز آزاد می کند. در عین حال، عراق از کسری مزمن برق و کمبود گاز رنج می برد که این کشور را مجبور می کند برای تامین برق نفت بسوزاند. این مسئله کاهش درآمد صادراتی و مجبور شدن به خرید گاز گران قیمت تر از کشور ایران را به دنبال دارد. اوج تقاضای برق در عراق "فدرال" منهای اقلیم کردستان بیش از 34 گیگاوات (GW) تخمین زده می شود، اما این کشور برای تولید بیش از 20 گیگاوات تلاش می کند و بخشی از این مقدار برق به دلیل شبکه قدیمی آن هدر می رود.

فقط  اقلیم کردستان مقادیر قابل توجهی گاز طبیعی- یعنی گازی که مستقل از نفت استخراج می شود- تولید می کند. میدان کور مور در جنوب این منطقه گاز نیروگاه ها را تامین می کند و هم اکنون هم در حال توسعه است. چندین میدان اصلی دیگر هنوز توسعه نیافته اند. اقلیم کردستان به اندازه عراق فدرال از شعله ور شدن گاز همراه ضرر نمی بیند اما چندین میدان نفتی آن هنوز به تاسیسات فرآوری و خطوط لوله انتقال متصل نیستند. شرکت تجهیزات برق Aggreko در ژانویه 2022، از تکمیل پروژه استفاده از گاز مشتعل میدان سرقلا در جنوب اقلیم کردستان برای تولید 165 مگاوات (MW) برق خبر داد.

اولویت اقلیم کردستان اطمینان از تولید برق قابل اعتماد و سپس عرضه آن به صنعت است. خط لوله ای از اربیل به دهوک در حال ساخت است که گاز میدان کور مور را به نیروگاهی در آنجا که متکی بر سوخت گران قیمت دیزل است می رساند. با این حال، تعدادی حملات راکتی به خور مور، که احتمالاً برای تحت فشار قرار دادن کردها در زمان تشکیل دولت در بغداد و اختلافات حزب دمکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان انجام شده است، این پروژه را متوقف کرده است.

توسعه بخش گاز منطقه توسط شرکت هایی مانند کنسرسیوم Pearl Petroleum (که کور مور را اداره می کند) و Genel Energy (که قرارداد میدان های گازی بزرگ میران و بینا باوی را در دست داشت)، از تاخیرهای طولانی در تصویب توسعه میدانی، تصمیمات نظارتی ظاهرا خودسرانه وزارت منابع طبیعی، انتظار طولانی برای پرداخت به شرکت های نفتی بین المللی، نبود زیرساخت برای جمع آوری گاز مرتبط، و اختلافات حقوقی زیان دیده است. این میدان ها حاوی گاز «ترش»-گازی حاوی میزان بالای سولفید هیدروژن سمی و خورنده هستند. حکومت اقلیم کردستان باید برای ایفای نقش در مدیریت و فروش چنین منابع گازی، مشارکت با یک شریک بزرگ ودارای مهارت فنی را تضمین کند. در حال حاضر منطقه هیچ بازار سیستماتیک گازی ندارد که شرکت ها بتوانند با ارائه قیمت و شرایط شفاف نسبت به خرید و فروش آن اقدام کنند.

توسعه کور مور و میادین دیگر پس از تامین تقاضای داخلی، می تواند در اواسط تا اواخر دهه 2020 گاز مازاد در اختیار اقلیم کردستان قرار دهد. این تحول اقلیم کردستان را به یکی از معدود مناطق مجاور اروپا تبدیل می کند که می تواند مقادیر قابل توجهی گاز اضافی را از طریق خط لوله تامین کند و به جایگزینی گاز روسیه کمک کند (الجزایر، لیبی، مدیترانه شرقی و آذربایجان سایر مناطق هستند اما همه آنها با محدودیت های مختلفی روبرو هستند).

گاز اقلیم کردستان می تواند به عراق فدرال انتقال یابد و به کاهش کسری مزمن گاز و برق و اتکا به ایران کمک کند. می‌تواند گاز نیروگاه‌های کم‌بازده منطقه را تامین کند و از این طریق فروش برق به عراق فدرال را تسهیل کند. یا می تواند به ترکیه و از طریق شبکه خط لوله ترکیه به اروپای جنوب شرقی و ایتالیا برود. وقتی اتصال کور مر- اربیل- دهوک کامل شود تنها حدود 70 کیلومتر دیگر تا مرز ترکیه فاصله دارد و دسترسی به شبکه گاز ترکیه امکانپذیر است. صادرات حدود 5 میلیارد متر مکعب در سال تا سال 2030 و در نهایت حدود 15 میلیارد متر مکعب در سال امکان پذیر است. این در مقایسه با 155 میلیارد متر مکعبی که روسیه در سال گذشته به اروپا عرضه کرد، کمک بزرگی خواهد بود.

اقلیم کردستان با توجه به قیمت های اخیر نفت خام، حدود 10 تا 12 میلیارد دلار در سال از صادرات نفت درآمد کسب می کند.  اقلیم کردستان ممکن است سالانه حدود 2 تا 4 میلیارد دلار از صادرات گاز در مقیاس بزرگ، پس از کسر هزینه تعرفه های خط لوله برای رسیدن به بازارهای ترکیه و فراتر از آن - به عنوان مکمل مفید برای نفت، اما نه لزوما تحول آفرین، به دست بیاورد.

با این حال، اهمیت گاز فراتر از تأثیرات مالی آنی خواهد بود. این مسئله یک جریان درآمد طولانی مدت ایجاد می کند تا به جایگزینی کاهش احتمالی - و شاید قریب الوقوع - در تولید نفت کمک کند. استفاده داخلی از گاز می تواند اقتصاد محلی را سامان دهد و فرصت هایی را در زمینه هایی مانند پالایش نفت، تولید سیمان، سرامیک، شیشه، فرآوری مواد غذایی و سایر صنایع محلی ایجاد کند. برق قابل اطمینان تر و پاک تر باعث صرفه جویی در بودجه دولتی و خصوصی صرف شده برای استفاده از گازوئیل و بهبود شرایط کسب و کار و زندگی می شود. بحث فقط در مورد تامین برق از طریق گاز نیست: اقلیم کردستان پتانسیل بازسازی سدهای برق آبی خود و نصب انرژی خورشیدی بیشتر را دارد. همچنین تبدیل شدن به یک تامین کننده مهم گاز برای ترکیه و اروپا اهمیت ژئوپلیتیکی اقلیم کردستان را افزایش می دهد.

با توجه به درگیریهای حقوقی و وجود پرونده حکمیت جاری میان بغداد و ترکیه بر سر استفاده از خط لوله نفت عراق-ترکیه، صادرات گاز اقلیم کردستان تقریباً به توافقات اربیل-بغداد و اربیل-سلیمانیه نیاز دارد. اینها دعواهای سیاسی بسیار سختی است. میانجیگری خارجی توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا احتمالا ضروری است. هر دوی این دولت ها دارای موانع سیاست داخلی برای تامین مالی پروژه های سوخت فسیلی هستند اما آنها باید شرایط منحصر به فرد و اهمیت استراتژیک بخش گاز و برق اقلیم کردستان کردستان عراق را درک کنند.»