اهداف ترکیه در سوریه و تغییر در موازنه قدرت منطقه ای

به گزارش بولتن نیوز، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در 24 ماه می اعلام کرد که این کشور پس از تکمیل مقدمات، عملیات فرامرزی جدیدی را در سوریه آغاز خواهد کرد. وی هدف اصلی از انجام عملیات جدید را ایجاد منطقه امن به عمق 30 کیلومتر در مرزهای جنوبی ترکیه و در داخل خاک سوریه عنوان کرد. رئیس جمهور ترکیه یک هفته بعد اظهارات خود را تکرار کرد و محل انجام منطقه عملیاتی جدید را تل رفعت و منبج سوریه تعیین کرد. هدف از عملیات در این منطقه، گسترش منطقه امنی است که بخشی از آن قبلاً تحت کنترل ترکیه در شمال سوریه ایجاد شده است و در عین حال حزب کارگران کردستان یا PKK و شاخه های آن را از مرزهای ترکیه دورتر می کند.

چنین اقدامی با توجه به نقش دیگر بازیگران ژئوپلیتیک و غیردولتی در منطقه، پیامدهای سیاسی خواهد داشت. با این حال، به نظر می رسد دولت ترکیه با بررسی خطرات موجود و ادامه گفتگو با همتایان خود، به ویژه مسکو مصمم به انجام این عملیات است. آنکارا همچنین قصد دارد پس از این عملیات دستاورد سیاسی ناشی از این اقدام را نیز در داخل کشور کسب کند.

تغییر روش به سمت استفاده از استراتژی پیشگیرانه

پ‌ک‌ک با بهره‌گیری از روند صلح  که توسط دولت به رهبری حزب عدالت و توسعه در سال 2013 ارائه شد، تلاش کرد با ایجاد مناطق تحت کنترل شورشیان در استان‌های جنوبی ترکیه کنترل این مناطق را در دست بگیرد. پ‌ک‌ک برای جلوگیری از دسترسی نیروهای امنیتی ترکیه، سنگرها و تونل‌هایی حفر کرد، سنگرهایی ساخت و پست های ایست و بازرسی در جاده‌ها ایجاد کرد. چنین فعالیت‌هایی در سال 2015 به اوج خود رسید و ترکیه عملیات بزرگ ضد پ‌ک‌ک را که بر دیاربکر، حکاری، ماردین و شیرناک متمرکز بود، انجام داد.

دستور کار مبتنی بر محور امنیتی حزب عدالت و توسعه به این حزب کمک کرد در انتخابات نوامبر 2015 محبوب شود و با پیروزی قاطع و کسب بیش از 49 درصد آرا برنده شود. پس از عملیات داخلی، شکل حملات تغییر کرد و شهرهای ترکیه از جمله آنکارا، استانبول، غازی‌انتپ و کیلیس مورد هدف حملات دولت اسلامی (داعش) و پ‌ک‌ک قرار گرفتند.

در نتیجه، آنکارا در سال 2016 یک استراتژی پیشگیرانه اتخاذ کرد و عملیات های متعددی را در عراق و سوریه انجام داد. هدف کوتاه مدت این استراتژی از بین بردن تهدیدهای مختلف ناشی از بازیگران غیردولتی فراتر از مرزهای ترکیه و امن کردن شهرهای مرزی کشور بود. مقامات ترکیه همچنین گسترش پ‌ک‌ک و گروه‌های وابسته به آن، حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) و یگان‌های مدافع خلق (YPG) را تهدیدی اساسی برای امنیت ملی کشور می‌دانستند و از این رو، هدف از این عملیات جلوگیری از «تروریسم» و « ایجاد کریدور» در کنار مرزهای جنوبی کشور عنوان شد.

تغییر استراتژی آنکارا در سال 2016 به کاهش شدید حملات در داخل ترکیه منجر شد اما این وضعیت برای مناطق عملیاتی در سوریه و عراق تکرار نشد. در واقع، غیرنظامیان سوری و نیروهای ترکیه بعد از آغاز عملیات در اعزاز، الباب، و جرابلس، سوریه و عراق هدف بمباران یا حملات موشکی قرار گرفته‌اند. نیروهای مسلح ترکیه برای از بین بردن این خطرات و ایمن سازی مرزهای ترکیه، سرانجام عملیات پنجه قفل را در آوریل 2022 در شمال عراق آغاز کردند و اکنون در حال برنامه ریزی انجام عملیات جدید فرامرزی در سوریه هستند. اردوغان تاکید کرد که اگرچه اهداف این عملیات تل رفعت و منبج خواهد بود اما عملیات در سایر مناطق تا ایجاد یک "منطقه امن" به عمق 30 کیلومتر ادامه خواهد داشت.

عامل دیگری که اتخاذ استراتژی جدید از سوی آنکارا را در پی داشته به ساختار اقتصادی-اجتماعی تل رفعت و منبج مربوط می شود که قبل از جنگ داخلی سوریه این مناطق عمدتاً عرب نشین بودند اما در یک دهه گذشته هزاران سوری از این مناطق به ترکیه گریخته اند. منبج که در غرب فرات قرار دارد، به منابع آبی دسترسی دارد و همین امر زمینه را برای اجرای برنامه های ترکیه در جهت اسکان دادن نیم میلیون سوری دیگر از ترکیه به «منطقه امن» جدید تسهیل می کند. ترکیه در مناطق عملیاتی فعلی خود، مانند جرابلس و عفرین، به ساخت زیرساخت‌ها و روبناها و ارائه خدمات عمومی ادامه می‌دهد، اما اسکان افراد بیشتری در این مناطق مستلزم برنامه‌ریزی برای تامین آب و غذا برای جمعیت ساکن در آن است اما همه اینها در منبج به راحتی در دسترس است.

انگیزه های سیاسی ترکیه برای بازگرداندن سوری ها

در شش سال گذشته بیش از نیم میلیون مهاجر سوری ساکن در ترکیه به خانه های خود بازگشته اند. «منطقه امن» در محور جرابلس - عفرین در شمال غربی سوریه به محل تجمع آنها تبدیل شده است. با این وجود، این حرکت به دلیل پویایی های امنیتی ناپایدار ناشی از بازیگران غیردولتی و حملات و کمبود منابع در منطقه کند شده است. مقامات ترکیه استدلال می کنند که عملیات جدید ممکن است راه را برای بازگشت نیم میلیون سوری دیگر برای اسکان مجدد در منطقه امن گسترده تر هموار کند.

موضوع مهاجرت سوری ها نیز از زمان انتخابات شهرداری ها در سال 2019 به عنصر مهمی در سیاست داخلی تبدیل شده است و احتمالاً در دستور کار انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی آتی در سال 2023 قرار خواهد گرفت. نظرسنجی ها نشان می دهد حزب تازه تاسیس ظفرمحبوبیت خود را تا دو درصد و صرفا با برگزاری کمپین در مورد مسئله مهاجرت سوری ها افزایش داده است. به نظر می رسد که دولت در نظر دارد در مواجهه با انتقادات شدید مخالفان، از طرح اسکان مجدد خود به عنوان یک داستان موفقیت آمیز در دوران مبارزات انتخاباتی آتی استفاده کند.

با در نظر گرفتن دستور کار ناسیونالیستی حزب عدالت و توسعه، انجام عملیات جدید نظامی به نفع این حزب خواهد بود و توجه عموم را به سمت «برنامه بقا» علیه عناصر تروریستی منحرف خواهد کرد. این اقدام اتخاذ سیاست عملگرایانه است زیرا شاخص های اقتصادی در ترکیه، در دوره پس از همه گیری کرونا سقوط کرده است. اقتصاد در حکومت ترکیه به رهبری حزب عدالت و توسعه، برای اولین بار در دو دهه گذشته، پاشنه آشیل آن خواهد بود و حزب مجبور است با نشان دادن اسکان مجدد سوری ها در کشورشان و کسب پیروزی های نظامی بر شاخه های پ.ک.ک، این خسران را جبران کند.

علاوه بر این، دولت ترکیه به دنبال استفاده از تغییر موازنه قدرت بین المللی است. کرملین در تلاش است تا مقاومت اوکراین در دونباس را بشکند، در حالی که با عواقب تحریم ها دست و پنجه نرم می کند. طبیعتاً سوریه به موضوعی فرعی در دستور کار کرملین تبدیل شده است. بنابراین ترکیه سعی دارد از این رویداد به عنوان اهرم فشاری در گفتگو با روسیه در مورد سوریه استفاده کند. آنکارا بر این باور است که در صورت آغاز عملیات فرامرزی جدید، واکنش روسیه در این شرایط محدود خواهد بود. اگرچه کرملین به ارسال سیگنال‌های متفاوت ادامه می‌دهد. به نظر می‌رسد روس‌ها می‌خواهند نیروهای دولت سوریه به سمت شمال پیشروی کنند.

با این وجود، کرملین جا برای مذاکره باقی گذاشته است. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه در سفر خود به آنکارا گفت: ما حساسیت های دوستان ترک خود را در مورد تهدیدات امنیتی ناشی از گروه های جدایی طلبی که توسط ایالات متحده در مرزهای ترکیه حمایت می شوند، درک می کنیم و آنها را در نظر می گیریم. اظهارات لاوروف را می توان به عنوان «چراغ زرد» تأیید عملیات جدید ترکیه تفسیر کرد. اما مسکو همچنین قصد دارد تحرک ترکیه را به جای مناطقی که روس ها مستقر هستند، به جاهایی که نیروهای آمریکایی در آن مستقر هستند، سوق دهد.

سفر اردوغان به تهران و سوچی

اردوغان در 19 ژوئن برای شرکت در نشست سه جانبه با همتایان خود ولادیمیر پوتین و ابراهیم رئیسی به تهران سفر کرد. وی همچنین با آیت الله خامنه ای رهبر ایران دیدار و گفتگو کرد. اردوغان در این سفر مجددا بر نگرانی های ترکیه و لزوم ایجاد "کریدور ترور" در کنار مرزهای جنوبی تاکید کرد. با این حال، ایران از برنامه های ترکیه برای عملیات جدید فرامرزی ناراضی است، زیرا همانطور که در وبسایت رهبر ایران آمده: «تمامیت ارضی سوریه بسیار مهم است و حمله نظامی به سوریه برای سوریه، ترکیه و منطقه مضر و به نفع تروریست ها خواهد بود.»

با توجه به مواضع ایران، آنکارا در تلاش است تا از مسکو بخواهد که برای ایجاد تعادل در برابر تهران به ترکیه متحد خود بپیوندد. در واقع، دیدار اردوغان با پوتین در سوچی تنها سه هفته پس از نشست تهران، در همین راستا بود. یکی از موضوعات مهم در دستور کار رئیس جمهور ترکیه موضوع سوریه بود. پس از این نشست، طرفین بیانیه مشترکی را اعلام کرده و «بر عزم خود برای اقدام هماهنگ و همبستگی در مبارزه با همه سازمان‌های تروریستی تأکید کردند.» سرحت ارکمن، تحلیلگر سیاسی ترکیه مدعی است که ترکیه می تواند با وارد کردن نیروهای دولت سوریه در معادله و با هماهنگی روسیه و آغاز عملیات در تل رفعت، مخالفت ایران را رفع کند. به عبارت دیگر، معامله با مسکو می تواند به نیروهای بشار اسد اجازه دهد تا به سمت شمال پیشروی کنند، در حالی که ترکیه می تواند کنترل خود را در تل رفعت و سپس منبج گسترش دهد.

در این میان تنش بین غرب و ترکیه به موازات عملیات نظامی روسیه در اوکراین تا حدودی آرام شده است. این جنگ به غرب نقش حیاتی ترکیه در منطقه جنوبی روسیه را یادآوری کرد. آنکارا از زمان آغاز جنگ در اوکراین، کارت های خود را به صورتی واقع گرایانه استفاده کرده است. این کشور در فاصله ای امن از مسکو قرار گرفت و در عین حال به کیف کمک نظامی کرد. علاوه بر این، آنکارا از پیشنهادات سوئد و فنلاند برای عضویت در ناتو به عنوان اهرمی برای وادار کردن این کشورها به تجدید نظر در رویکردهای خود در قبال پ‌ک‌ک به‌عنوان یک سازمان تروریستی استفاده کرد. در نتیجه، ممکن است غرب به عملیات ترکیه در تل رفعت یا منبج راضی باشد تا این که جنگ در اکراین رخ دهد.

نتیجه گیری

در گذشته، واکنش‌های بین‌المللی عملیات فرامرزی ترکیه در سوریه را تحت تاثیر قرار می داد اما مانع از آن نمی شد. در حال حاضر، ترکیه تلاش می کند اقدامات خود را با بازیگران منطقه ای و همچنین ایالات متحده و روسیه هماهنگ کند. در مورد اینکه آیا ترکیه می تواند از هر کدام از این بازیگران "چراغ سبز" روشنی دریافت می کند یا خیر؟ نمی توان به نتیجه رسید. با این حال، برنامه‌های انجام عملیات آماده است اما این بار نه تنها نگرانی‌های امنیتی ترکیه، بلکه موازنه‌های قدرت بین‌المللی و پویایی‌های سیاسی داخلی هستند که موقعیت دولت ترکیه را تعیین می کنند.

منبع: بنیاد جیمز تاون