مطالبه تضمین پایبندی آمریکا

گروه بین الملل- سعید زیباکلام استاد دانشگاه نوشت: شورایعالی امنیت ملی در دوره دولت سیزدهم در مذاکرات رفع تحریم‌ها و بازگشت همه طرفها به اجرای برجام، چند تضمین مهم از ابتدا مطرح کرده و ظاهرا تا همین روزها بر آنها اصرار ورزیده است. در اینجا فقط می‌خواهم درباره تضمین پایبندی آمریکا به برجام بپردازم، یعنی «آمریکا بار دیگر از توافق هسته‌ای خارج نخواهد شد» (باقری کنی، 3 آذر 1400).
به گزارش بولتن نیوز، مقدمتاً تصریح کنم که مبنا (یا علت) و نیز هدف از مطالبه این تضمین را کاملاً تصدیق می‏‌کنم اما درباره چگونگی تحقّق آن ملاحظاتی دارم که ذیلا به آنها می‌‏پردازم.

 1ـ ما از قوه مجریه دولت آمریکا در قبال مطالبه خود دقیقاً چه انتظاری داریم؟ آیا می‌‏خواهیم رئیس جمهور آمریکا به عنوان رئیس قوه مجریه بیانیه‌‏ای کتبی صادرکند؟
در این صورت، آیا روشن نیست که این قبیل بیانیه‌‏ها و امضاها می‌‏توانند با همان سرعت و سهولتی که صادر می‏شوند لغو و نقض شوند، توسط همان رئیس جمهور و یا رئیس جمهور بعدی؟ واضح نیست که این قبیل بیانیه‌‏ها مطلقاً هیچ بار حقوقی ندارند؟ یعنی نمی‌‏توان این نقض را در هیچ محکمه یا دیوان بین‌‏المللی مورد شکایت و تعقیب قضائی قرارداد؟

 2ـ آیا برای این تضمین می‌‏خواهیم رئیس سنا از طرف شخص خود بیانیه‌‏ای حاکی از تضمین وفاداری مستمر به توافقنامه برجام صادرکند؟
در این صورت، آیا روشن نیست که اولا چنین تضمینی برجام را تبدیل به معاهده‌‏ای لازم‌‏الاتباع و نقص‌ناپذیر نخواهد کرد؟ و ثانیاً، چنین تضمینی از جانب بسیاری از سناتورها به شدت مورد اعتراض و انتقاد قرار خواهد گرفت؟ آیا با توجه به نامه مورخ 18/11/1400 سی و سه سناتور از هر دو حزب (ر.ک به یادداشتم "آیا برای نظام دورنمای مذاکرات هسته‏‌ای روشن است؟" مورخ 13/12/1400) کمترین تردیدی وجود دارد که مجلس سنا سخت در مقابل این اقدام رئیس سنا خواهد ایستاد و آن بیانیه شخصی غیر لازم‏‌الاتباعِ نقض‌پذیر را تبدیل به کاغذپاره‌‏ای خواهد کرد؟ آیا به نحو خیره‌کننده‌‏ای دلالت‌آمیز نیست که سی و سه سناتورِ اکثرا قدرتمند در آستانه نهایی‌شدن مذاکرات، سرگشاده‌‏ای سراپا هشدارهای مشخص و دقیق رویه‌‌‏ای یا روشی به رئیس جمهور می‏‌دهند؟ توپ و تشرهای سناتورها کلی‌گویی‏‌های مرسوم بسیاری از سیاستمداران نیست بلکه به طور مشخص به جوزف بایدن هشدارهای کاملاً قانونی در حیطه اختیارات مجلس سنا می‏‌دهند که «هر توافقی درباره برنامه هسته‌‏ای ... پاره خواهد شد»، نیز «ما سناتورها تکرار می‏‌کنیم که هر گونه ... مشورت و موافقت سنا را الزامی می‌‏کند».
 3ـ آیا برای این تضمین می‏‌خواهیم سخنگوی مجلس نمایندگان از طرف شخص خود بیانیه‌‏ای حاکی از تضمین وفاداری مستمر به توافقنامه برجام صادر کند؟

در این صورت، آیا آشکار نیست که چنین تضمینی برجام را مطلقاً تبدیل به معاهده‏‌ای لازم‌الاتباع و نقض‌ناپذیر نخواهد کرد؟ و ثانیاَ، به فرض که سخنگوی مجلس نمایندگان چنین بیانیه‌‏ای را صادر کند، با توجه به نامه مورخ 27/بهمن/1400 یکصد و شصت و پنج نماینده جمهوری‌‏خواه مجلس نمایندگان به رئیس جمهور آمریکا کمترین تردیدی وجود دارد که اکثریت نمایندگان جمهوری‌‏خواه مجلس نمایندگان به شدت در مقابل این اقدام سخنگو خواهند ایستاد و آن تضمین شخصی نقض‏‌پذیر را در بدو تولد تبدیل به کاغذ پاره‏‌ای خواهند کرد؟ لازم می‏‌دانم برخی از نکات بسیار مهم این سرگشاده سرا پا هشدار و تهدید به رئیس جمهور آمریکا را که در آستانه نهایی‌شدن مذاکرات هسته‏‌ای به وی نوشته شده بازگو کنم تا هم فضای سیاسی در مراکز بسیار قدرتمند تصمیم‏‌گیری در واشنگتن ملموس شود و هم مشخص شود آیا ایران گزینه‌‏هایی برای اخذ تضمین از دولت آمریکا (شامل قوه مجریه و کنگره) دارد، و اگر دارد آنها چیستند؟

نمایندگان با اشاره به تضمینی که ایران برای پایبندی مستمر آمریکا به برجام مطالبه می‏کند، به شخص رئیس جمهور یادآوری می‏‌کنند که «شما چنین قدرتی ندارید که چنین ضمانتی را تأمین کنید» (27/11/1400).
در واقع، اگر شما بدون تأیید رسمی کنگره چنین توافقی با رهبر عالی ایران صورت بخشید، آن توافق موقتی و غیر الزام‏‌آور خواهد بود و به همان سرنوشتی دچار خواهد شد که برجام.».
این سرگشاده بسیار مهم و مبنایی حاوی هفت بند تهدید و هشدار و شروط مفصلی است که طرح آن فرصت دیگری ‏می‌‏طلبد. در اینجا فقط به نقل آخرین جمله آن می‌‏پردازم: "ما قویاً از شما می‌خواهیم که این مسیر را تغییر دهید. از شکست‌‏های برجام درس بگیرید و با کنگره کار کنید تا فشار حداکثری را بر رژیم ایران وارد کنیم.».

 اینک به عوض اینکه فضای سیاسی جامعه را بی‌هیچ منطق و عقلانیتی، بدنبال رویای تعبیرناپذیر لغو نظام تحریمها، منتظر و ملتهب و تشنه توافق کنیم خوبست از خود سوال کنیم:

 1ـ چه تضمینی می‌توانیم از رژیم آمریکا انتظار داشته باشیم؟ آیا با این دو سرگشاده سناتورها و نمایندگانِ بعضا بسیار متنفذ و قدرتمند هر دو مجلس، آشکار نیست که مطلقا مطلقا هیچ تضمینی برای تداوم برجام نه در دوره این دستگاه اجرایی و نه در بعدی وجود ندارد؟؟
 2ـ مبنایی‌تر از اینکه هیچ‌گونه تضمینی وجود ندارد اینکه، اساسا با فضای موضع‌گیری‌های سیاسی در واشنگتن و اندیشکده‌های متعدد سیاست خارجی و امنیت ملّی آمریکا نسبت به ایران، هیچ تضمینی نمی‌تواند وجود داشته باشد. و این، یعنی هر دو سرگشاده سناتورها و نمایندگان بلند و صریح و پوست‌کنده فریاد می‌زنند که هرگونه توافقی الّا و لابد باید سر از سلّاخ‌خانه کنگره درآورد تا آن را در پای افزایش امنیت ملی و بسط سیطره قدرت آمریکا و همدستانش در منطقه، خرد و خمیر و پاره کنند. 

3ـ موضع‌ام ابدا این نیست که پس باید از فکر مطالبه تضمین برای تداوم پایبندی آمریکا به برجام صرفنظر کنیم. نیز، موضع‌ام ابدا این نیست که بدنبال لغو نظام تحریم‌ها نباید بود. و این هم نیست که پس مذاکرات غیرمستقیم یا، از آن بهتر، مستقیم با آمریکا را باید رها کرد! ابدا! این شیوه‌های ترغیبی و اقناعی مرسوم روزگار ما همگی تنها و تنها طریقیت دارند، فرصتی هستند برای شناختن عمیق‌تر سیاست خارجی آمریکا نسبت به امنیت ملّی و اقتدار ملّی ایران، و شناساندن هر چه موثّرتر آن سیاست به جهانیان و از جمله به افکار عمومی در ایران و در آمریکا!
 4ـ می‌خواهم مطلب راهبردتری را خاطرنشان کنم: خواه تضمین مطالبه کنیم خواه نه، خواه چیزی بنام تضمین تحویل‌مان دهند یا نه، رژیم آمریکا (شامل کنگره و قوه مجریه) در هر حال منظر و هدفی کاملا فراتر از اسقاط تمام تاسیسات هسته‌ای ایران دارد. آمریکا مصمّم است امنیت ملّی و قدرت ملّی و سیاست خارجی ایران را لوله کرده منقاد و مطیع خود گرداند. بعوضِ فریادهای خام‌اندیشانه‌ی «توافق! توافق!» و برغم مطالبه بلافرجام لغو نظام تحریمها، کافیست این دو سرگشاده را با دقت از صدر تا ذیل موشکافانه مطالعه کنیم شاید از رویای پریشان لغو تحریمها رها شویم و به فکر سامان بخشیدن به خانه نابسامان و سخت گرفتار مفسدان و مفاسد بیافتیم.