اگرآماراختلاف نداشت باید تعجب کرد/هیچ آمار محرمانه‌ای نداریم

به گزارش بولتن نیوز، اول آبان ماه به عنوان روز ملی آمار ثبت شده است و به بهانه این روز مجموعه‌ای از مدیران و معاونان مرکز آمار ایران بازدیدی از خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) انجام دادند، در این بازدید حسین زاده- رئیس مرکز آمار ایران- فرامرزی -معاون اقتصادی و محاسبات ملی مرکز آمار ایران و همچنین نصیری- معاون طرح های آماری و آمارهای ثبتی مرکز آمار ایران- به همراه برخی عوامل دیگر حضور داشتند.

در این دیدار چند موضوع نیز مورد اشاره قرار گرفت و مسئولان مرکز آمار ایران در رابطه با آن توضیحاتی ارائه کردند.

یکی از مسائلی که بارها مطرح شده و البته با وجود مصوبات و چارچوب های تعیین شده هنوز در ایران حل و فصل نشده است، موازی کاری آماری و اعلام گزارش شاخص‌های تورم و رشد اقتصادی از سوی مرکز آمار و بانک مرکزی است در حالی که طبق مصوبات شورای عالی آمار اعلام این دو شاخص برعهده مرکز آمار بوده و بانک مرکزی از انتشار آن منع شده است.

در این رابطه رئیس مرکز آمار ایران با اشاره به این که این اختلاف آماری و موازی کاری محدود به ایران نیست و برخی کشورهای دیگر نیز درگیر آن بوده‌اند و به مرور حل شده است، گفت: در حال حاضر حدود ۲.۵ تا سه درصد کشورهای دنیا نرخ تورم را از طریق بانک مرکزی و کمتر از پنج درصد رشد اقتصادی را توسط این بانک اعلام می کنند. این در حالی است که تولید آمار هزینه های سنگین در بخش‌های مختلف از جمله اجرا، تجهیزات و نیروهای انسانی دارد و از این رو کشورها ترجیح می‌دهند به سمتی پیش بروند که هزینه‌ها را به حداقل رسانده و از سویی موازی کاری آماری نداشته باشند، در این حالت فقط یک نهاد مسئول تولید و انتشار این آمار خواهد بود.

وی ادامه داد: به هر صورت با توجه به اهمیت نقش بانک مرکزی در کنترل و تورم حفظ ارزش پولی و ثبات اقتصادی، این که قرار باشد این بانک مسئولیت محاسبه و انتشار آمار مربوط به تورم و رشد اقتصادی را هم برعهده داشته باشد، معنا نخواهد داشت، از این رو مرکز آمار به عنوان یک نهاد مستقل که تاثیری در رشد اقتصادی و تورم ندارد مسئولیت این آمار را برعهده می گیرد.

نیم قرن موازی کاری آماری

حسین زاده با اشاره به بازنگری که قانون مرکز آمار ایران در سال ۱۳۵۳ انجام شد، توضیح داد: در آن زمان وظیفه تولید و انتشار آمار تورم و رشد اقتصادی برعهده مرکز آمار قرار گرفت ولی متاسفانه این موازی کاری تاکنون ادامه داشته است، در ماده ۱۰ احکام دائمی قوانین توسعه، مرجع رسمی انتشار آمار مرکز آمار ایران است ولی تفاسیری که از این ماده وجود دارد متفاوت بوده است؛ به طوری که در صدر آن به منظور حذف موازی کاری آماری، مرجع رسمی تولید و انتشار آمار به ویژه تورم و رشد اقتصادی مرکز آمار اعلام شده است ولی براساس بند «پ» آن بانک مرکزی و دستگاه‌های اجرایی می‌توانند آمار تخصصی خود را تولید و منتشر کنند. براین اساس بانک مرکزی اعتقاد داشت تورم و رشد اقتصادی از آمار تخصصی مربوط به آن است در حالی که هیچ جای دنیا چنین آماری، آمار تخصصی بانک مرکزی قلمداد نمی‌شود.

این مقام مسئول در مرکز آمار ایران با بیان اینکه در دو سال گذشته شورای عالی آمار به عنوان بالاترین مرجع سیاست‌گذاری در نظام آماری طی بررسی‌هایی که در کمیسیون‌های تخصصی داشت در نهایت مصوب کرد که تورم و رشد اقتصادی آمار تخصصی بانک مرکزی نیست و تولید و انتشار آن جزو آمارهای مربوط به مرکز آمار است. یادآور شد: در اردیبهشت سال جاری نیز در شورای عالی آمار مصوب شد که فهرست آمارهای رسمی تولید شود که در آن مشخص می‌شود کدام آمارها در زیرمجموعه کدام دستگاه ها قرار گرفته و متولی آن هستند که طبق این فهرست، حساب‌های ملی که رشد اقتصادی جزوی از آن است و شاخص‌های قیمت که تورم را در بر می‌گیرد به عنوان آماری که متولی آن مرکز آمار است، اعلام شد.

چرا آمار اختلاف دارد؟

در ادامه رئیس مرکز آمار ایران اشاره‌ای به دلایل اختلاف آماری بین مرکز آمار و بانک مرکزی داشت و در این رابطه با بیان این که اگر این آمارها با یکدیگر تفاوت نداشته باشند باید تعجب کرد، توضیح داد: به هر صورت هرچند که مبنای محاسبات تفاوتی ندارند ولی در شیوه آمارگیری اختلاف‌هایی وجود دارد به عنوان مثال در پوشش جغرافیایی و حجم دیتا می توان این اختلاف را مشاهده کرد؛ به طوری که مثلا در تورم، مرکز آمار مجموعه مناطق شهری و روستایی را پوشش می‌دهد ولی بانک مرکزی فقط برای ۷۹ شهر بزرگ است. همچنین در مورد دیگر، سبد مصرفی مورد نظر برای محاسبه آمار تورم است که در سبد مرکز آمار ۴۷۵ قلم و در بانک مرکزی ۳۵۰ قلم وجود دارد.

درباره این که آیا تاکنون بررسی صورت گرفته که استناد به آمار مرکز آمار و بانک مرکزی چه وضعیتی بین کاربران دارد نیز رئیس مرکز آمار ایران گفت که به این شیوه تاکنون بررسی انجام نداده‌اند اما به هر صورت حجم مراجعه به سایت، حجم مکاتبات، انتشار اخبار، بازتاب های داخلی و بین المللی، استعلام ها از مرکز آمار، منبع مراجع بین المللی و داخلی از جمله مواردی است که تائید کننده صحت آمار مرکز آمار ایران و قابلیت بالای آن در استناد برای کاربران دارد.

یادم نیست فشاری برای دست کاری آمار وجود داشته باشد

در ادامه این گفت و گو با توجه به مباحثی که در سال های گذشته در رابطه با دستکاری آماری و یا فشار دولت‌ها برای تغییر آمار وجود داشت این موضوع مورد پرسش قرار گرفت و رئیس مرکز آمار ایران اظهار کرد که طی سالیانی که در این سازمان مشغول فعالیت بوده و تاکنون که به عنوان رئیس مرکز آمار حضور دارد هیچ زمانی را در خاطرش نیست که تحت فشار بخواهد آماری را تغییر دهند در عین حال که هیچ فشاری هم در این رابطه وجود نداشته است.

من سی یا چهلمین نفر هستم از آمار تورم مطلع می‌شوم

حسین‌زاده توضیحات بیشتری در این رابطه ارائه کرد و گفت: اصلا دست کاری آمار امکان پذیر نیست، تغییر آمار و هرگونه دستکاری آماری موجب بهم ریختن سری زمانی تا چندین دوره خواهد شد؛ به طوری که مثلا تغییر شاخص مصرف کننده اگر انجام شود این موضوع در ماه های بعد تاثیر گذار است و با توجه به این که سال پایه پنج ساله است در یک دوره ۶۰ ماهه سازگاری شاخص بهم می ریزد، بنابراین شاخص ها به نحوی طراحی شده اند که خود را حفظ خواهند کرد و دستکاری آنها امکان ندارد. درعین حال که در رابطه با تورم آمار تا آخرین لحظات قبل از انتشار، در حال تدوین و آماده شدن است و نیروهای بسیاری در سراسر کشور این آمار را تهیه و باید محاسبات صورت بگیرد. بر فرض این که قرار است دستکاری آماری اتفاق بیفتد امکان ندارد چرا که بلافاصله بعد از جمع آوری و محاسبه آمار در مناطق مختلف کشور روی سایت قرار می گیرد و حتی من که رئیس مرکز آمارهستم به عنوان سی یا چهلمین نفر در مرکز متوجه آن می‌شوم.

اگر روند تغییر نکند روند افزایشی تورم بعید نیست

در ادامه این نشست بحث تغییرات تورم مطرح شد و با توجه به شرایط خاص فعلی و اظهاراتی که در مورد ایجاد ابرتورم وجود دارد نظر مسئولان آماری با توجه به روند آمار تورم که اکنون رکورد تورم سالانه با ۴۵.۸ درصد حداقل در هشت سال گذشته شکسته شده مورد پرسش قرار گرفت.

حسین زاده که تاکید داشت این مرکز کار تحلیل و پیش‌بینی در رابطه با شاخص ها از جمله تورم انجام نداده و فقط دیتا و اندازه گیری را در دستور کار دارد، اظهار کرد: به هر صورت جهت گیری‌هایی که در بودجه سال آینده وجود دارد به سمت مهار تورم است؛ به گونه‌ای که تاکید جدی بر رفع کسری بودجه وجود دارد و برنامه ریزی‌هایی در این باره صورت گرفته است.

وی توضیح داد که با توجه به محورهای اصلی بودجه سال ۱۴۰۱ از جمله نتایج رشد اقتصادی، عدالت محوری، کاهش نابرابری، کنترل کسری بودجه و کاهش تورم، مرکز آمار نیز به همراه سازمان برنامه و بودجه سعی کرده بتواند اطلاعات دقیقی را در اختیار سازمان قرار دهد از جمله این که در رابطه با رشد اقتصادی بررسی گسترده ای انجام داده که طی آن سهم بخش های مختلف در رابطه با تحقق رشد اقتصادی و حتی سهم استان ها را مشخص کرده است.

رئیس مرکز آمار ایران در رابطه با این که رشد اقتصادی هشت درصد پیش بینی شده در سال آینده با توجه به روند شاخص در شرایط فعلی قابل تحقق است؟ یادآور شد: به هر صورت این یک هدف گذاری براساس برنامه ششم توسعه است که کار بزرگ و سختی خواهد بود اما در صورت برنامه ریزی و سرمایه گذاری لازم غیرقابل تحقق هم نیست.

با این وجود نصیری، در این باره یادآور شد که آنچه که از سال ۱۳۹۷ در اقتصاد اتفاق افتاده موجب شده که تورم روند افزایشی داشته باشد، اما اگر این وضعیت ترمیم نشود ادامه روند افزایشی بعید نیست ولی در هر صورت با بزرگ‌تر شدن اقتصاد، افزایش تولید و افزایش عرضه می‌توان مانع از رشد بیش از حد تورم شد.

مرکز آمار امکان شناسایی خانوارها در دهک‌ها را ندارد

موضوع دیگر مورد پرسش مربوط به آمار و اطلاعات در اختیار مرکز آمار ایران درباره دهک‌های درآمدی است که تا چه میزان می‌تواند به دولت برای شناسایی دهک‌ها و حذف پردرآمدها کمک کند.

در این رابطه معاون طرح های آماری و آمارهای ثبتی مرکز آمار ایران، با اشاره به آمارگیری مربوط به طرح هزینه و درآمد خانوارها توضیحاتی ارائه کرد و گفت که ایران یکی از کشورهای بی نظیر در اجرای این طرح آماری است و با توجه به این که این آمارگیری بسیار پرهزینه به شمار می رود بسیاری از کشورها مانند ایران سری زمانی سالانه برای آن ندارد. اما این آمارگیری نشان دهنده رفتار خانوارها و درآمد و هزینه آن است و جزئیات بسیاری با خود به همراه دارد ولی این که بتواند مشخص کند کدام خانوار در کدام دهک قرار دارد این گونه نیست چرا که اولا مرکز آمار ایران مجوز ورود به این موضوع را ندارد و از سوی دیگر این طرح نوعی نمونه‌گیری در مناطق شهری و روستایی است که هر سال با مراجعه به حدود ۴۰ هزار خانوار که در هر ماه این تعداد توزیع می‌شود مورد آمارگیری قرار می گیرد، از این رو آنقدر جامع و جزئی نیست که بتواند محک شناسایی خانوارها در دهک‌ها باشد، بنابراین مرکز آمار ایران امکان ارائه آمارهای جزئی و اطلاعات مربوط به ریز دهک‌ها را در اختیار ندارد.

خطر فقر را حساب نمی‌کنیم ولی اطلاعات می‌دهیم

نصیری همچنین در مورد محاسبه خط فقر گفت که این یک کار پژوهشی است و مرکز آمار به طور مستقیم آن را انجام نمی‌دهد ولی پیش از این در پژوهشکده آمار صورت می گرفت ولی با تاسیس وزارت کار و تعاون و رفاه اجتماعی، مرکز آمار همکاری لازم را با این وزارتخانه داشته و ریز داده‌ها را با رعایت محرمانگی در اختیار وزارت رفاه برای محاسبه خط فقر قرار می دهد و البته انتشار رسمی و عمومی ندارد.

در رابطه با این که آمارهای مرکز آمار تا چه حد محرمانه هستند نیز نصیری توضیح داد: محرمانگی آمار از نظر ما پذیرفته نیست و گرچه برخی دستگاه ها با موانعی برای انتشار آمار مواجه هستند ولی مرکز آمار طرح هایی که اجرا می کند نتایج آن را منتشر کرده و به هیچ عنوان آمار محرمانه‌ای ندارد، به هر صورت آمار یک کالای عمومی است که بعد از تحقیق و بررسی در اختیار عموم قرار می گیرد.

چرا تورم واردات ۵۳۳ درصدی شد؟

در بخش دیگری از این نشست موضوع تورم واردات مطرح شد و در رابطه با آن معاون اقتصادی و محاسبات ملی مرکز آمار ایران مسائلی را عنوان کرد.

فرامرزی گفت که ما در مرکز آمار علت ورود تغییرات و تحولات را بررسی نمی کنیم بلکه در حد اندازه گیری و اطلاع رسانی داده ها و نتایج آماری هستیم با این وجود بررسی وضعیت تورم واردات براساس اطلاعات اخذ شده از گمرک ایران نشان داده که ارزش دلاری و ریالی اختلاف زیادی دارد به طوری که تورم ریالی در آخرین آمار به ۵۳۳ درصد و دلاری به ۵۲ درصد رسیده است.

وی با بیان این که این اختلاف می تواند دلایل مختلفی داشته باشد، اظهار کرد که این مابه التفاوت به دلیل تفاوت ارزش دلار و ریال است، اما این که چرا تورم واردات افزایش یافته نیز می تواند دلایل متفاوت داشته باشد از جمله سیاست های بازرگانی و گمرکی، نوسان نرخ ارز، افزایش قیمت کالاهای خارجی در بازار جهانی و هزینه مبادلات کالا به دلیل شرایط خاص می تواند در افزایش تورم اثرگذار باشد.