رویکردهای جدید داعش و خیزش تروریسم تکفیری در عراق پسا انتخابات

گروه بین‌الملل ـ محمدرضا عیداله پور*: به دنبال شکست داعش در قلمرو ارضی سوریه و عراق، ایدئولوژی و اهداف، رهبری و ساختار سازمانی، استخدام و آموزش افراد جدید، منابع مالی و راهبردها و تاکتیک‌های این گروه، دستخوش دگرگونی شده است، چراکه تاکتیک‌های جدید نیاز به راهبردهای جدید دارد. استراتژی داعش برای بقاء و رشد، ترکیبی از اجزاء و عناصر اقتصادی، سیاسی، نظامی و اجتماعی است.

به گزارش بولتن نیوز، داعش علیرغم هلاکت رهبرانش، نابودی قلمرو و زیرساخت فیزیکی، کماکان به دلیل خودسامانی مالی، استخدام نیرو از طریق فضای مجازی و سمپاتی عشایر محدودی در استان‌های غرب و شمال غرب عراق و صحاری سوریه، کماکان یک شبکه منسجم است که با تغییر رویکردها درصدد انسجام‌بخشی به این تشکیلات است. پس از پایان حیات این سازمان در عراق، به نظر می­رسد گرچه از بعد مادی و سرزمینی این اندیشه شکست‌خورده است ولی با تعمیق دوقطبی قومی/ مذهبی این اندیشه، تغییر ساختار سلسله مراتبی به شبکه­ای و نظامی به امنیتی در آن مشهود است. داعش، برخلاف اسلاف خود همچون القاعده، تنها گروهی است که علیرغم جنگ‌های نامتقارن و اندیشه سیال، خواهان قلمرو خواهی و دولت بودگی است.

لذا تحلیل این گروه تروریستی، نگاهی چندبعدی را می­طلبد. از سویی باید عنوان کرد، گروه‌های تروریستی در جوامع و ساختارهایی نمود دارند و موفق می­شوند که از آن ساختارها، تعبیر به دولت شکننده می­شود. دولت‌هایی که عمیقاً تعارض­آمیز، تقسیم‌شده، تجزیه‌شده و ناامن، همچنین فاقد مشروعیت سیاسی، تعمیق فساد اداری و پول‌شوئی، فاقد سیستم قضائی مستقل و دموکراسی و مبتنی بر سیستم فرقه­ای و خویشاوند سالاری هستند. داعش علیرغم نابودی بنیان‌گذارانش، استهلاک زیرساخت‌های هویتی و فیزیکی، کماکان به دلایلی همچون خودسامانی مالی، استخدام نیرو از طریق فضای مجازی و سمپاتی عشایر محدودی در استان‌های غرب و شمال غرب عراق و صحاری سوریه، کماکان یک شبکه منسجم است که با تغییر رویکردها درصدد انسجام‌بخشی به این تشکیلات است. این راهبرد وقتی برجسته می‌نماید که داعش از فرصت‌هایی مانند شیوع کویید 19 و خلأ امنیتی حاصل از آن بهره‌ها جسته است، به‌نوعی که می‌توان این تغییر را یک نوع تاب‌آوری در نگرش داعش نام برد. داعش، علاوه بر در هم ریختن جغرافیای جمعیتی مزوپوتامیا، باعث تقویت دوقطبی شیعه/ سنی، باعث ظهور تعارضات هویتی شده است.

با این تفاسیر پس از شکست همه‌جانبه داعش در مناطق تحت سلطه، شیفت پارادیماتیک در رویکردهای نظامی و امنیتی داعش و خوانشی دوباره در راهبردهای آن، محسوس می‌باشد. به‌طوری‌که تأکید بر شبکه‌سازی جدید و سلول‌های منفرد این گروه، به نظر می‌رسد شاهد تحرکاتی توسط این گروه در خاورمیانه باشیم. داعش از بدو تولد یک استاندارد جدید را به‌عنوان یک کنشگر غیردولتی و نبردهای غیرمتقارن در عراق و سوریه خلق نمود که استراتژی آن برای بقاء و رشد، ترکیبی از اجزاء و عناصر اقتصادی، سیاسی، نظامی و اجتماعی است. به‌نوعی که می‌توان، اجزاء اصلی استراتژی داعش را پراگماتیسم نظامی، رسانه و عملیات اقتصادی/ اجتماعی دانست؛ اما به دنبال شکست نظامی داعش در سرزمین عراق و سوریه، تغییر رویکرد این گروه از فاز نظامی به فاز امنیتی و تشکیل هسته­های خاموش، شروع‌شده است. در سطوح امنیتی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، تکیه داعش بر گروه‌های تندرو سنی است و استراتژی مورداستفاده در این خصوص، متنوع و مبتنی بر نوعی از پراگماتیسم و ادغام مؤلفه‌های نظامی، رسانه‌ای و اقتصادی / اجتماعی است؛ بنابراین نمی‌توان داعش را شکست‌خورده دانست، چراکه با توجه به تغییر تاکتیک و راهبرد، جغرافیای شکننده در مناطق سنتی این گروه و انتخابات شکننده در عراق می‌توان، خیزش جدیدی را از این گروه تروریستی در عراق و مشخصاً استان‌های نینوا، انبار، صلاح‌الدین و دیالی، متصور بود.

* دکتری سیاست‌گذاری عمومی