چگونه دولت روحانی بزرگترین فرصت تعمیق روابط با چین را به پای برجام سوزاند؟

گروه اقتصادی: در پرونده «معمای شرقی» به بررسی سیر تحولات روابط ایران و چین از دولت دهم تا کنون خواهیم پرداخت. در بخش اول پرونده «معمای شرقی» با عنوان «روایتی از همکاری استراتژیک چین با ایران در تقابل با تحریم های آمریکا در دولت دهم» با استناد به وقایع پیش آمده، کارنامه سازنده روابط ایران و چین در دوران تحریم سال 90 مورد بررسی قرار گرفت. چنانکه این کشور در فروش نفت و تبادلات بانکی و حتی فاینانس کردن پروژه های ایران همراهی خوبی با ایران داشته است.

به گزارش بولتن نیوز،در بخش دوم این پرونده با عنوان «خطای استراتژیک دولت روحانی در تعامل با چینی ها/روابط ایران و چین چگونه آسیب دید؟» تغییر رفتار ایران نسبت به چین با روی کارآمدن دولت یازدهم مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این راستا به اخراج چینی ها از پروژه های نفتی علیرغم کارنامه نسبتا موفق آنها اشاره شد که این اقدام وزارت نفت دولت یازدهم صرفا در جهت زمینه سازی برای حضور شرکت های غربی انجام شده بود.

به بیان دیگر دولت یازدهم در راستای تعمیق روابط با کشورهای غربی به اشتباه دست به تخریب روابط ایران با کشورهای شرقی از جمله چین زد. همین موضوع سبب شد که برخلاف گذشته چینی ها در دور دوم تحریم ها آن طور که انتظار میرفت به دولت یازدهم و دوازدهم در فروش نفت، تبادلات بانکی و سرمایه گذاری در کشور کمک نکنند. در بخش سوم از پرونده «معمای شرقی» به بررسی سایر بی تدبیری های دولت یازدهم و دوازدهم در روابط خود با کشور چین در بازه زمانی سال 92 تا خروج آمریکا از برجام در سال 97 می پردازیم.

*چگونه دولت یازدهم بزرگترین فرصت تعمیق روابط ایران و چین را سوزاند؟

همانطور که در گزارش های قبلی اشاره شد، با روی کار آمدن دولت یازدهم، کشور چین با توجه تجربه خوب تعامل با ایران در دولت نهم و دهم خواستار حفظ و تقویت این روابط بود که با رفتار قهری و بی توجهی دولتمردان مواجه شد، اما این رفتار قهری تنها به حوزه نفت و انرژی محدود نشده و ابعاد وسیع تری را در برگرفت.

نطقه اوج رفتار سرد و بی توجهی دولت ایران نسبت به چینی ها که تنها کشور کمک کننده به ایران در دوران اول تحریم بودند، به سفر شی جین پینگ رئیس جمهور چین به تهران در سال ۹۴ برمی گردد. در جریان این سفر، دولت ایران به جای تلاش برای تعمیق روابط کشور با چین به منظور استفاده از ظرفیت های قابل ملاحظه این کشور در توسعه ایران، بزرگترین فرصت پیش آمده را تبدیل به یک رویداد نمایشی کرد.

نکته جالب توجه اینکه این رفتار سرد درحالی رقم خورد که رئیس جمهور چین قبل از سفر به ایران مقاله ای در مورد ایران با عنوان «چشم انداز روشن آینده روابط چین و ایران» منتشر کرد. وی در این مقاله پیشینه عمیق روابط حسنه ایران و چین در زمان باستان را بیان کرده و به مناسبات امروزی بین دو کشور و تقویت همکاری ها اشاره می کند. اما ظاهرا نحوه برخورد دولت روحانی متاثر از تصور ورود گسترده غربی ها به اقتصاد ایران سرد بود چنانکه حتی برخی از روایات حاکی از این است که این سفر مهم که حامل بزرگ ترین پیشنهادات تاریخ ایران برای سرمایه گذاری خارجی بود، کوتاه شد.

هر چند در جریان این سفر 17 سند همکاری بین دو کشور به امضا رسید اما در عمل تحت تاثیر امید واهی دولت به گسترش تعاملات با کشورهای غربی، تمامی این اسناد همکاری که در زمینه های اقتصادی، منطقه ای، دفاعی، فرهنگی، امنیتی و نیروهای انسانی تعریف شده بود به حاشیه رفتند. گواه این ادعا نیز به حاشیه رفتن سند همکاری 25 ساله ایران با چین است که در سال 94 به امضای طرفین رسید و سپس بعد از گذشت بیش از 5 سال دوباره در فرودین ماه سال جاری برخی کلیات آن به تایید طرفین رسید بدون اینکه پیشرفت ملموسی در مذاکرات طرفین ایجاد شده باشد.

در صورت عزم دولت قطعا این امکان فراهم بود که همانند برجام که در مدت 3 سال به سرانجام رسید این توافقنامه نیز در بازه زمانی کوتاه تری البته با رعایت ملاحظات کارشناسی و بررسی دقیق به سرانجام رسیده و اجرایی شود نه اینکه بعد از گذشت بیش از 5 سال هنوز هم سرنوشت آن معلوم نبوده تا اینکه به دولت سیزدهم محول شود.

بی تفاوتی نسبت به تمایل چینی ها به گسترش همکاری ها به دولت ایران درحالی رقم خورد که رئیس جمهور چین در سفر به ایران با رهبر انقلاب، رئیس جمهور و رئیس مجلس دیدار داشته است و خواهان گسترش روابط با هدف گشودن فصلی جدید از مناسبات جامع است. رهبر انقلاب نیز بیان داشتند که ایران هیچ موقع همکاری های چین را در دوران تحریم فراموش نخواهد کرد و خواستند که توافق دوطرفه برای روابط استراتژیک 25 ساله با پیگیری دو طرفه حتماً عملیاتی گردد.

* بی توجهی به پیشنهاد سرمایه گذاری 50 میلیارد یورویی چینی ها در ایران

حتی چینی ها قبل از روی کارآمدن ترامپ پیشنهاد خوبی را به دولت روحانی برای سرمایه گذاری در ایران پیشنهاد دادند. در این راستا رئیس انجمن فاینانس چین به تهران آمد و با علی لاریجانی رئیس مجلس و ولی الله سیف رئیس بانک مرکزی وقت دیدار و پیشنهاد بسیار خوبی را مبنی بر سرمایه گذاری ۵۰ میلیارد یورویی در پروژه های زیربنایی ایران ارائه کرد اما این پیشنهاد نیز در نهایت با سنگ اندازی عباس آخوندی وزیر راه و شهر سازی و بی عملی بانک مرکزی و بی توجهی اسحاق جهانگیری به حاشیه رفته و اجرایی نشد.

علاءالدین بروجردی سفیر اسبق ایران در چین و رئیس گروه دوستی ایران و چین در مجلس نهم و دهم در خصوص امضای سند راهبردی ایران و چین و نگاه دولت روحانی به این سند و همچنین پیشنهاد فاینانس 50 میلیارد یورویی چینی ها می گوید: «چینی ها در مقطع قبل از انتخاب ترامپ به ریاست جمهوری آمریکا با توجه به شناختی که به عنوان عضو شورای امنیت سازمان ملل از تحولات جهانی داشتند، پیشنهاد بسیار خوبی را ارائه کردند. اعلام کردند که تسهیلات 50 میلیارد یورویی در قالب فاینانس در اختیار ایران قرار خواهد گرفت و در پروژه های زیربنایی دیگر نیز سرمایه گذاری خواهیم کرد، پس از پایان پروژه نیز یک سال تنفس به شما می دهیم و بعد از آن، بازپرداخت تسهیلات یا به صورت نقدی انجام خواهد شد یا چین آمادگی دارد در ازای آن به قیمت جهانی از شما نفت خریداری کند».

وی در ادامه افزود: «مذاکرات آغاز شد اما به دلیل دیدگاه غرب گرایانه، آن قدر هیئت چینی را معطل و اذیت کردند که قراردادی بسته نشد. نفر اول هیئت چینی، سفیر سابق چین در ایران بود. نفر دوم نیز از نزدیکان رئیس جمهور چین بود. پس از بازگشت هیئت چینی به کشورشان، آقای کاشان مشاور آقای آخوندی آب پاکی را روی دست هیئت چینی ریخت و گفت «خودتان را معطل نکنید». سفیر سابق چین در ایران نامه ای به من نوشت که «شما این گونه می خواهید از منافع ملی خود دفاع کنید؟ ما سه بار چنین تسهیلاتی را به روسیه داده ایم و این تسهیلات ویژه برای کشورهای نزدیک به ما است» این نامه به عنوان یک سند تاریخی است».

*چینی ها می گفتند دولت یازدهم ما را دور زده است

بررسی اتفاقات و تحولات پیرامون رابطه ایران و چین در دولت یازدهم به خوبی نشان می دهد که دولت تدبیر و امید در یک اقدام مبتدیانه و به امید ثمر دادن میوه برجام در تعامل با کشورهای غربی تمامی پل های پشت سر خود را خراب کرده که تخریب و تضعیف رابطه ایران با چین یکی از این اقدامات بود.

حال بهتر می توان جواب این پرسش را داد که چرا کشور چین که در دور اول تحریم ها به ایران کمک میکرد در دور دوم تحریم ها حاضر به این همکاری به صورت جدی و همانند گذشته نشد؟ آیا تغییر رفتار دولت ایران در تغییر رفتار طرف چینی تاثیرگذار بوده است؟ پاسخ این سوال مثبت است و طبیعتا رفتار چینی ها با دولت ایران بعد از شکست برجام را می توان به عنوان واکنشی به رفتار ایران در دوره اجرای برجام تحلیل کرد. در این بین حتی چینی ها از طرق مختلف ناراحتی خود را از دولت ایران ابراز می کردند و اذعان می کردند که علیرغم کمک به ایران در دوره اول تحریم، در دولت یازدهم برخورد مناسبی با آنها نشد.

در این راستا وحید شقاقی، استاد دانشگاه خوارزمی و کارشناس مسائل اقتصادی در این باره می گوید: «به یاد دارم در جریان بازدیدی که از چین داشتم، آنها بسیار ناراحت بودند که چرا بعد از برجام، ایران آنها را رها کرده و به سمت کشورهای اروپایی رفته است. البته این مساله طبیعی است که در روابط اقتصادی نمی توان به یکدیگر اعتماد کرد ولی معمولا شرکا باید به نحوی برنامه ریزی کنند که تعامل اقتصادی دوطرفه برقرار باشد».

وی در ادامه افزود: «بیشتر این قراردادها مربوط به حوزه انرژی بود، ما قراردادهای نفتی در پروژه های مختلفی با چین داشتیم که بخشی از آنها ملغی شد و دلخوری چینی ها را پدید آورد. اینها البته با توجه به ناراحتی هایی است که چینی ها خیلی علنی داشتند و آنها را بیان می کردند. چینی ها خودشان علنی اعلام می کردند که شما ما را دور زدید و از این مساله ناراحت بودند».

همچنین منصور حقیقت پور مشاور رئیس مجلس دهم نیز در این باره می گوید: «مقامات چینی عنوان می کردند که دولت ایران پس از برجام دولت چین را تحویل نگرفت و در واقع چین را تحقیر کرد و ما حاضر به همکاری با دولت ایران نیستیم ولی اگر «نظام» جمهوری اسلامی می خواهد با ما تعامل کند، ما هستیم. مقام معظم رهبری در آن زمان رئیس مجلس وقت [علی لاریجانی] را به عنوان مسؤول پیشبرد سند همکاری با چین می کنند و برای وی در این باره حکم صادر و آقای لاریجانی را رسما برای این منظور به مقامات چینی معرفی می کنند».

احمد توکلی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز با اشاره به برخی بهانه های کشور چین برای عدم همکاری با دولت ایران می گوید: «چینی که رئیس جمهورش به ایران می آید و وزیر خارجه به استقبالش می رود و رئیس جمهور ما نمی رود، باید هم چنین حرفی بزند و بگوید ما نمی توانیم با ایران تعاملات مالی برقرار کنیم، اما ‏چینی که رئیس جمهورش به رهبر انقلاب پیام می دهد، حرف دیگری می زند. ما خودمان بعضی موضوعات را خراب می کنیم بعد می گوییم چرا چینی ها ‏به ما میدان نمی دهند».

*رونمایی از مغلطه رسانه های دولتی برای تخریب پیمان استراتژیک 25 ساله

در مجموع بررسی سیر تحولاتی که در روابط بین ایران و چین به وقوع پیوست نشان می دهد که کاهش سطح همکاری های چین با ایران در طول 8 سال گذشته تحت تاثیر رفتار تخریبی دولت یازدهم و دوازدهم صورت گرفته است. اما علیرغم برخورد نادرست مقامات دولتی ایران در تعامل با کشور چین، این کشور نیز با توجه به هم مسیری با ایران در چارچوب تحولات بین المللی و جنگ اقتصادی و استراتژیک آمریکا در سطوح مختلف با کشورهای مختلف جهان، اگرچه میزان همکاری های خود با دولت ایران را کاهش داد اما این روابط هرگز قطع نشد.

در دوره دوم تحریم ها چین همچنان تنها خریدار نفت ایران باقی ما ند اما این میزان خرید به طور میانگین زیر 500 هزار بشکه در روز بود نه بالای یک میلیون بشکه که البته بخش اعظمی از این خرید را نیز به عنوان هزینه حاصل از سرمایه گذاری در ایران دریافت می کرد. همچنین چینی ها در برخی پروژه های نفتی نیز فاینانس را بر عهده گرفتند اما همانطور که گفته شد سطح این همکاری ها نسبت به گذشته بسیار کاهش پیدا کرده است.

در این بین شاهد بودیم که بعد از امضای سند همکاری 25 ساله بین ایران و چین در فروردین سال جاری، برخی رسانه های دولتی در جهت تخریب این پیمان استراتژیک به کاهش همکاری چینی ها با ایران بعد از برجام و شکست آن اشاره می کنند. مثلا این رسانه ها اینگونه شبهه ایجاد می کنند که "بعد از بازگشت تحریم های آمریکا هم شرکت های اروپایی از ایران خارج شدند هم تعدادی از شرکت های چینی. پس چینی ها نیز همانند اروپایی ها به ایران پشت پا زده اند".

اما باید توجه داشت که اروپایی ها بعد از استقبال گسترده و امتیازات دولت ایران و پهن کردن فرش قرمز جلوی پای آنها ایران را ترک کردند ولی چینی ها بعد از بی مهری و بی توجهی دولت ایران نه تنها همانند اروپایی ها رابطه شان با ایران را قطع نکردند بلکه صرفا سطح همکاری ها را با توجه به استقبال پایین دولت کاهش دادند. در نتیجه اگر قضاوت درباره مسائل بدون توجه به پیشینه تاریخی باشد قطعا منصفانه و صحیح نخواهد بود.

به طور کلی ادامه همکاری چین با ایران حتی در دولت یازدهم و دوازدهم ناشی از هم مسیر بودن ایران و چین در شطرنج تحولات بین المللی است که خواسته یا ناخواسته منافع مشترک این کشورها را بهم گره زده است. در بخش چهارم از پرونده «معمای شرقی» به این موضوع پرداخته می شود.