تغییر نظام مالیاتی اولویت دولت آینده باشد

به گزارش بولتن نیوز،  با نزدیک شدن به زمان انتخابات ریاست جمهوری، موضوعات و مسائلی که رئیس جمهور آینده کشور باید آنها در اولویت خود قرار دهد، در فضای سیاسی شکل گرفته پیرامون انتخابات با توجه کمتری مواجه می شود. این روند در انتخابات گذشته نیز وجود داشته و کارشناسان اقتصادی نیز نقدهای جدی به این موضوع داشته اند.

در صورتی که مسائل اقتصاد ایران اولویت بندی نشود، یک دور باطل در سیستم اجرایی کشور دوباره تشکیل خواهد که نتیجه آن قطعا حل مشکلات اقتصادی جامعه نیست. هادی ترابی فر، کارشناس مسائل اقتصاد ایران معتقد است، تغییر نظام مالیاتی در کشور باید اولویت اول، دولت آینده باشد. در صورتی این نظام اصلاح شود، می توانیم شاهد کاهش فرار مالیاتی در کشور باشیم. بخشی از این نظام مالیاتی، مالیات بر مجموع درآمد و مالیات بر عایدی سرمایه است که می توان ازاین بخش هم برای ایجاد درآمد برای دولت و هم برای اصلاح نظام توزیعی و تنظیمی در اقتصاد بهره زیادی برد.

بخش نخست گفت و گو با ترابی فر را در ادامه می خوانید:

فارس: در صورتی که شما مشاور رئیس جمهور آینده باشید، به نظر شما اصلاح وضعیت کدام بخش‌های اقتصاد اولویت دارد؟ چرا؟ ضمنا این بخش ها چه مشکلاتی دارند و چه راهکارهایی برای حل مشکلات آنها پیشنهاد می دهید؟

ترابی فر: در پاسخ به سوالی که مطرح شده است، مسائل مختلفی است که می‌شود به آن پرداخت. اما در حال حاضر یکی از مهم‌ترین مسائلی که کشور ما با آن دست و پنجه نرم می کند، موضوع کسری بودجه است. کسری بودجه شدیدی که در چند سال اخیر تشدید شده است. این موضوع بدان معنی نیست که در سال‌های گذشته وجود نداشته است؛ اما در سال‌های اخیر به دلیل تحریم های صورت گرفته در حوزه نفتی، بیشتر درگیر این مساله شده ایم. دولت به طور کلی درآمد خود را از طریق نفت و مالیات کسب می‌کند، حال که نفت تحریم شده و فروش آن با مشکل مواجه شده است، فشار اصلی تامین مالی دولت بر روی مالیات وارد می‌شود. دولت هم در این دوره فشار اصلی مالیات را بر روی تولیدکنندگان وارد می کند. یعنی در این زمان دولت سهم اصلی مالیاتی را از تولیدکنندگان احصا می‌کند.

* تولیدکنندگان در ایران 3 برابر سایر کشورها مالیات می دهند

فارس: این مساله به دلیل راحت تر بودن دریافت این مالیات است و یا دلیل خاص دیگری دارد؟

ترابی فر: بخش‌های دیگر مالیاتی کشور از جمله مشاغل و مسکن به دلیل آمار بالای فرار مالیاتی که دارند و عدم توانایی تشخیص دولت، مالیات ‍رداخت نمی‌کنند. لذا فشار حداکثری بر تولیدکنندگان به وجود می‌آید. حال مقایسه سهم مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی در ایران و سایر کشورها به خوبی نشان می دهد که بار اصلی مالیات بر روی تولید است. در صورتی که بخواهم این مساله را به صورت آماری هم نشان دهم، باید بگویم، در ایران حدود ۳۰ درصد از سهم کل درآمدهای مالیاتی مربوط به بخش تولید و اشخاص حقوقی است، اما این نسبت در سایر کشورها کمتر از ۱۰ یا ۱۲ درصد است؛ یعنی ما در حال حاضر 3 برابر سایر کشورها از تولیدکنندگان خودمان مالیات دریافت می کنیم. لذا از این جهت که اشخاص حقوقی و تولید کنندگان ما شفافیت بیشتری دارند و فرار مالیاتی کمتری را نیز دارند، این فشار به آن‌ها وارد می‌شود.

*مالیات بر مجموع درآمد هنوز در کشور اجرایی نمی شود

فارس: شما علت وارد شدن این فشار به تولیدکنندگان را داشتن شفافیت می دانید؟ یعنی بخش های دیگر فرار مالیاتی بیشتری دارند و یا اینکه اساسا دولت کار راحت را انجام می دهد و خود را به سختی نمی اندازد؟

ترابی فر: علت فشار مالیاتی بر روی تولیدکننده آن است که از اشخاص حقیقی مالیات مناسبی دریافت نمی شود. این اشخاص حقیقی اعم از خانوارها، مشاغل، حقوق بگیران، افراد دارای سپرده بانکی که سود دریافت می کنند و یا سهامداران و غیره می باشد که همانطور که گفته شد مالیات مناسبی از آنها اخذ نمی شود. مالیات اشخاص حقیقی می تواند ذیل مالیات بر مجموع درآمد قرار گیرد که این موضوع در کشور ما وجود ندارد. به عبارت دیگر، مالیات بر مجموع درآمد از انواع مالیاتی است که از اشخاص حقیقی گرفته می شود و این پایه مالیاتی در کشور هنوز اجرایی نمی شود. به همین دلیل بیشتر مالیاتی که دریافت می شود، از اشخاص حقوقی است. همان روند آماری که در خصوص مالیات اشخاص حقوقی گفته شد نیز در خصوص مالیات بر اشخاص حقیقی وجود دارد. البته این نسبت ها این بار در کشور ما نسبت به سایر کشورها برعکس است.

سهم مالیات اشخاص حقیقی در ایران کمتر از ۲۰ درصد کل مالیات دریافتی است و در سایر کشورها به طور میانگین بالای ۳۰ درصد است. این آمار نشان می دهد در این خصوص دقیقا بر عکس کشورهای دیگر در ایران فشار مالیاتی بر تولیدکننده تحمیل می‌شود. کشورها دیگر به شدت در حال رهاسازی تولید هستند و همه موانع را از پیش پای تولید بر می دارند، ما در حال ایجاد مانع برای تولید در کشورمان هستیم. دلیل اصلی این مساله نیز کسری بودجه است. فارغ از اینکه شعار سال در چه موردی است و اساسا در این گفت و گو نمی خواهیم به تولید بپردازیم، زیرا می خواهیم به هر قیمتی این کسری بودجه را تامین مالی کنیم، این فشار را بر بخش تولید وارد می کنیم.

فارس: مالیات بر مجموع درآمد چه اجزایی دارد و چگونه می توان این پایه مالیاتی را در کشور طوری ایجاد کرد که فشار زیادی بر اشخاص حقیقی ایجاد نشود؟

ترابی فر: مالیات بر مجموع درآمد در صورتی که بخواهیم نقش اساسی در تامین مالی دولت داشته باشد، اجزای مختلفی دارد و ضمن اینکه تمام آن می‌تواند درآمدی نباشد و می تواند این نوع مالیات نقش تنظیمی و توزیعی داشته باشد. در بخش درآمدی این نوع مالیات نوعی مشخص کننده کل مالیات هایی است که افراد پرداخت می کنند. یعنی افراد ممکن است، مالیات بر حقوق بپردازند، مالیات بر مسکن بپردازند و شاید انواع مالیات دیگری که افراد باید بپردازند. نکته قابل توجه آنکه ممکن است به هریک از این مالیات ها، نوعی معافیت نیز برخورد کند. یعنی بخشی اصلی این پایه های مالیاتی دچار معافیت شوند. اما در مالیات بر مجموع درآمد همه درآمدهای افراد حقیقی جمع می شود و از آن مالیات گرفته می شود. از نظر معافیت هم تنها یک معافیت به افراد داده می شود.

یعنی در صورتی که به هر یک از این مالیات ها معافیت داده می شد، می توان الان یک معافیت کلی و با نرخ بالاتری داده شود. این مساله می تواند نرخ مالیات دریافتی را نیز به شدت افزایش دهد. نکته قابل توجه اینکه این نوع مالیات می تواند به شدت فرار مالیاتی را کاهش دهد. این بخش درآمدی مالیات بر مجموع درآمد است.

* مالیات می تواند نوسانات در بازارها را کنترل کند

فارس: در بخش تنظیمی مالیات بر مجموع درآمد چگونه این نوع مالیات می تواند وضعیت اقتصادی کشور را به بهبود سوق دهد؟

ترابی فر: امروز یکی از مشکلات کشور نوسانات شدید قیمتی است که خودش را در بازار های مختلف مانند بازار مسکن، ارز، طلا و خودرو نشان می دهد. یکی از کارکردهای این مالیات می تواند داشته باشد، همین تعدیل نوسانات و ایجاد ثبات قیمت در بازارهای مختلف است. در واقع ذیل همان مالیات بر مجموع درآمد، مالیات بر عائدی سرمایه تعریف می شود. یعنی اگر ما بتوانیم در حوزه‌های مختلف مانند بازار مسکن، ارز، طلا و خودرو، مالیات بر عایدی سرمایه را داشته باشیم، می‌تواند جلوی نوسانات را بگیرد.

تقریبا 4 سالی می شود که برخی به دنبال آن هستند که مالیات بر عایدی سرمایه در کشور اتفاق نیفتد. به عبارت دیگر، علی رغم طرح موضوع طی سال های گذشته هنوز اتفاقی از سوی مجلس و دولت در این زمینه نیفتاده است.

فارس: یعنی در بخش تنظیمی مالیات بر مجموع درآمد و یا به صورت جزئی تر مالیات بر عایدی سرمایه، می توان مقابل بخشی از نوسانات در بازارهای مختلف را گرفت؟

ترابی فر: اگر قصد جلوگیری از نوسانات داریی‌های اصلی که نقش مهمی در متغیرهای کلان اقتصادی دارند را داشته باشیم، مالیات بر عائدی سرمایه می‌تواند نقش‌آفرینی بسیار موثری داشته باشد.

* نظام مالیاتی باید با نظام حمایتی پیوسته باشد

فارس: در بخش توزیعی مالیات بر مجموع درآمد چگونه می تواند نقش ایفا کند؟

ترابی فر: در بخش توزیعی این مالیات باید گفت این نوع مالیات می تواند بخش حمایتی اقتصاد را هدفمند کند. در اقتصاد ایران گفته می شود، یارانه پرداخت می شود، این یارانه از ابتدا 45 هزار تومان بوده است و تغییری نکرده است. زیرا در حال توزیع این یارانه به تعداد زیادی از افراد جامعه هستیم. یعنی بحث شناسایی افرادی که نیازمند دریافت یارانه هستند بسیار مساله مهمی است. اتفاقی که در سایر کشورها در حال رخ دادن است این بوده که نظام حمایتی با نظام مالیاتی به هم پیوسته است.

در صورتی که مالیات بر مجموع درآمد داشته باشیم می توانیم افراد حقیقی و خانوارها بر اساس میزان درآمدشان رتبه‌بندی کنیم. با این موضوع افرادی که درآمد کم دارند مالیات نمی دهند و یارانه دریافت می کنند. افراد متوسط نه مالیات می دهند و نه یارانه می گیرند و افراد با درآمد بالا باید مالیات بدهند و یارانه ای هم نمی گیرند. به عبارت دیگر، اگر این موضوع در کشور محقق شود امکان شناسایی خانوارهای کم درآمد نیز وجود دارد تا نه تنها مالیاتی از آن‌ها اخذ نشود، بلکه یارانه‌ای متناسب با درآمد آنها پرداخت شود. در کشورهای دیگر این مساله تحت عنوان درآمد منفی مطرح می شود. در بسیاری از کشورها افراد در اظهارنامه خود، درآمدی را بیان می کنند، می گویند شما باید فلان درصد مالیات بدهی. فرد بعدی درامد خود را می گوید و به او می گویند تو مالیات نمی خواهد بدهی و باید یارانه دریافت کنی. فرد دیگر هم با درآمد متفاوت نه مالیات می دهد و نه یارانه می گیرد.

فارس: یعنی در صورتی که این مالیات بر مجموع درآمد در کشور محقق شود، می توان سیستم های حمایتی در کشور را نیز به آن وصل کرد و از این طریق یارانه ها به جامعه هدف پرداخت شود؟

ترابی فر: در صورت تحقق این موضوع، امکان تحول در نظام حمایتی کشور نیز وجود دارد. در صورت تحول در نظام حمایتی می توانیم امیدوار باشیم که ضریب جینی کمی بهتر شود. وضعیت ضریب جینی کشور در سال های گذشته بدتر شده است. بر اساس تجربه سایر کشورها، مالیات بر مجموع درآمد وقتی کشورهای مختلف وضع و اجرایی شده است، موجب بهبود ضریب جینی نیز شده است. در واقع اگر ما بتوانیم این نظام مالیاتی خود را در این بخش ساماندهی کنیم می توانیم مشکلات کشور را هم از منظر درآمد مالیاتی و هم در نظام های توزیعی و تنظیمی تا حدود زیادی برطرف کنیم.

* کاهش فرار مالیاتی یعنی افزایش درآمد دولت

فارس: این نوع نظام مالیاتی می تواند سایر مشکلات کشور در حوزه های دیگر مانند فرار مالیاتی و معافیت های مالیاتی را نیز ساماندهی کند؟

ترابی فر: در صورتی که ما بخواهیم نظام مالیاتی کشور را تغییر دهیم، بایستی در مقوله‌های دیگر همچون جلوگیری از فرار مالیاتی و کاهش معافیت‌های مالیاتی نیز وضعیت بهتری داشته باشیم. بخشی از این نظام مالیاتی، مالیات بر مجموع درامد و مالیات بر عایدی سرمایه است. اگر دولت می خواهد درآمد مالیاتی اش افزایش پیدا کند، قطعا باید فرار مالیاتی در کشور را بگیرد. این فرار مالیاتی نیز در کشور ما در مقایسه با سایر کشورها بسیار بالاست. کم کردن معافیت های مالیاتی نیز یکی دیگر از مواردی است که باید حتما مورد توجه تصمیم سازان و تصمیم گیران قرار گیرد. این معافیت ها در بخش هایی مانند مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر حقوق به مودیان داده می شود، باید کاهش پیدا کند.

عامل اصلی که اهمیت بسیاری در این نظام مالیاتی دارد، لزوم اصلاح زیرساخت‌های اجرایی مالیاتی است. در حال حاضر سازمان امور مالیاتی برای آنکه بتواند از تولیدکنندگان و یا سایر اشخاص مالیات دریافت کند باید بتواند تغییر جدی در مکانیزم های دریافت مالیات خود ایجاد کند. در صورتی که این مکانیزم فرآیند درستی را در زمینه اخذ مالیات از تولیدکننده و واحدهای شغلی ایجاد کند، می توان امیدوار بود که نظام مالیاتی در کشور به دنبال تغییر در فرآیندهای خود است. نظام مالیاتی در حال حاضر فرآیند و مکانیزم مشخصی برای اینکه بتواند درآمد افراد از جمله تولید کننده را به صورت دقیق مشخص کند، ندارد. همین مساله خودش باعث شکل گیری و افزایش شدید فرار مالیاتی در کشور شده است.