آیا چین زباله‌های اتمی خود را در ایران دفن می‌کند؟

گروه سیاسی: گلشیفته فراهانی، بازیگر و هنرمند ایرانی روز ۹ فروردین ۱۴۰۰ در حساب کاربری خود در توییتر و اینستاگرام، هم به زبان فارسی و هم انگلیسی ادعا کرد کویرهای ایران در حال حاضر محل دفن زباله‌های اتمی چین است. او این مطلب را در پستی اعتراضی نسبت به توافق جمهوری اسلامی ایران و چین منتشر کرد؛ توافقی که سوالات و ابهاماتی درباره آن وجود دارد و مقامات رسمی ایران نیز اعلام کرده‌اند چین تمایلی به انتشار اطلاعات مربوط به آن ندارد.

به گزارش بولتن نیوز، ما در این مطلب به سراغ پاسخ به این سوال می‌رویم که آیا بیابان‌های ایران محل نگهداری زباله‌های اتمی چین است؟ ضمن اینکه از یک کارشناس پسماندهای هسته‌ای پرسیده‌ایم که آیا شرایط بین‌المللی به گونه‌ای است که کشورها بتوانند به صورت مخفیانه چنین توافقی را در زمینه انتقال پسماندهای اتمی امضا کنند و این فرایند را به صورت مخفیانه انجام دهند؟ ما از گلشیفته فراهانی در توییتر درخواست کردیم اگر منبعی در این باره دارد، به ما معرفی کند.

نظرات کارشناسان و همچنین گزارش‌هایی که به صورت رسمی از سوی نهادهای معتبر منتشر شده‌اند نشان می‌دهند چین برای دفن پسماندهای اتمی، تاسیساتی را در خاک خود تاسیس کرده است و پسماند نیروگاه‌های خود را در همان کشور نگهداری می‌کند.

فکت‌نامه نظر پیتر برنز (Peter C. Burns)، رئیس مرکز انرژی‌های پایدار در دانشگاه نوتردام را جویا شد. آقای برنز مقالات معتبری را در زمینه پسماندهای اتمی منتشر کرده است. پرسیدیم چه قدر امکان دارد که کشوری مثل چین (یا هر کشور دیگری) بتواند پسماندهای اتمی خود را به صورت مخفیانه به کشور دیگری منتقل کرده و آنجا دفن کند؟ پروفسور برنز در پاسخ گفت:

«تقریبا محال است. هم اکنون چین در حال ساخت مخازن زمین‌شناسانه خود برای پسماندهای اتمی خود است. حمل و نقل پسماندهای اتمی دشوار است و نزدیک به غیرممکن است که بتوان مقادیر زیاد زباله‌های هسته‌ای را بدون ردیابی بین مرزهای بین‌المللی جابجا کرد. ضمن اینکه چین مشوق و انگیزه‌ای ندارد که بخواهد پسماندهای هسته‌ای خود را به کشور دیگری منتقل کند. مدیریت پسماندهای هسته‌ای دربرگیرنده فرایند امن ذخیره‌سازی، امکان بازیافت و همچین امکان دسترسی‌های زمین‌شناسی است که چین همه این شرایط را در خاک خود دارد و در حال توسعه آنهاست.»

آقای برنز در پاسخ به اینکه آیا چنین توافق مخفیانه‌ای می‌تواند از چشم نهاد‌های نظارتی و جامعه جهانی پنهان بماند گفت

«به طور معمول آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و جامعه بین‌الملل، از چنین توافق پنهانی و حمل و نقل حجم زیاد پسماندهای اتمی آگاه می‌شوند. به دلیل خطرات زیادی که مواد اتمی در بر دارند، نظام‌های نظارتی وجود دارند که چنین موادی را شناسایی و ردیابی می‌کنند.»

گزارش‌های رسمی درباره پسماندهای اتمی چین چه می‌گویند؟

در گزارش‌های مربوط به فعالیت‌های اتمی چین نیز، اشاره‌ای به این نشده است که این کشور پسماندهای خود را به کشور دیگری فرستاده باشد.

گزارش رسمی که از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منتشر شده به طور خلاصه، سیاست‌ها و سابقه فعالیت‌های چین در زمینه مدیریت پسماندهای هسته‌ای را تشریح کرده است. بر اساس این گزارش، چین طی دهه‌های گذشته، تاسیساتی را راه‌اندازی کرده که پسماندهای اتمی خود را در آنها نگهداری می‌کند.

گزارش اتحادیه جهانی هسته‌ای (WNA) درباره چرخه تامین سوخت اتمی چین، یکی دیگر از منابعی است که می‌توان درباره مدیریت پسماندهای هسته‌ای در این کشور، اطلاعات معتبری را به دست آورد.

این گزارش در اوت سال ۲۰۲۰ به‌روزرسانی شده و نشان می‌دهد چین به عنوان یکی از قدرت‌های اتمی دنیا، چگونه در طول دهه‌های گذشته با تاسیس و توسعه سه مرکز در استان‌های گانسو، گوانگ‌دونگ و سیچوان، انواع پسماندهای راکتورهای هسته‌ای خود را در زمین‌های این کشور دفن می‌کند. در این گزارش نیز، صحبتی از هیچ صادرات یا انتقال پسماندهای اتمی به کشورهای دیگر وجود ندارد.

به غیر از این دو گزارش، گزارشی در ژورنال تخصصی «مهندسی هسته‌ای» هم به روند توسعه مدیریت پسماندهای چین در خاک این کشور اشاره می‌کند. در این گزارش علمی هم هیچ اشاره‌ای به فرایند انتقال پسماندها به بیرون از کشور نشده است.

بنابراین آنچه می‌دانیم این است که چین پسماندهای اتمی خود را در خاک خود و در سه مرکز اصلی نگهداری پسماند نگهداری می‌کند.

ایران و مساله پسماند هسته‌ای

طبق گزارش‌های رسمی کشورها، هر کشور بر اساس سرمایه‌گذاری، مدیریت پسماند و توان فنی، پسماند هسته‌ای را به گونه‌ای مدیریت می‌کند. بررسی‌ها اما نشان می‌دهد به لحاظ اقتصادی، بسیاری از کشورها ترجیح می‌دهند اگر بتوانند، پسماند اتمی را در کشور خود دفن کنند. چین یکی از کشورهایی است که چنین شرایطی را تجربه می‌کند و به همین دلیل است که اتفاقا ترجیح می‌دهد به دلایل مختلف، پسماندهای اتمی خود را در خاک کشورش نگهداری کند.

نگاهی به توافق‌های هسته‌ای ایران نشان می‌دهد، پسماند هسته‌ای، یکی از مسائلی بوده که درباره آن توافق‌هایی صورت گرفته است. به عنوان مثال ایران در توافق سال ۲۰۱۰ برای اتمام پروژه نیروگاه بوشهر، متعهد شد پسماند این نیروگاه را به کشور روسیه بازگرداند. مساله نگه داشتن پسماند اتمی در بوشهر، در زمان مذاکرات برجام نیز یکی از سوژه‌های خبری بود. در واقع ممکن است برخی از کشورها در شرایطی اتفاقا ترجیح دهند پسماندهای اتمی را در کشور خود دفن کنند.

ریشه‌های تاریخی نگرانی از دفن زباله اتمی در ایران

نگاهی گذرا به رسانه‌ها و مطبوعات در ایران نشان می‌دهد نگرانی از اینکه ایران به محلی برای دفن زباله‌های اتمی کشورهای دیگر تبدیل شود، نه فقط مربوط به این سال‌ها که سابقه‌ای در سال‌های پیش از انقلاب ۵۷ ایران دارد. یکی از این جنجالی‌ترین موضوعات که تا همین امروز نیز نظرات مختلفی درباره آن مطرح می‌شود، مربوط به مذاکرات اتمی ایران و اتریش پیش از انقلاب است.

کتاب «برنامه انرژی اتمی ایران، تلاش‌ها و تنش‌ها» گفت‌وگو با دکتر اکبر اعتماد است. دکتر اعتماد از سال ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷ رئیس سازمان انرژی اتمی ایران بود. او در این مصاحبه به ماجرای مذاکرات ایران با اتریش اشاره می‌کند و می‌گوید ایران در آن زمان در حال بررسی این موضوع بوده که چه دانشی می‌توان در زمینه دفن زباله‌های اتمی به دست آورد. اعتماد امضای توافق برای انتقال زباله‌های اتمی اتریش به ایران را تکذیب می‌کند. این در حالی است که برخی مخالفان حکومت پهلوی معتقدند این انقلاب سال ۵۷ بوده که جلوی این اتفاق را گرفته است. مثلا عباس سلیمی نمین در مقاله‌ای به همین موضوع اشاره کرده است. در آرشیو روزنامه اطلاعات نیز می‌توان نشانه‌هایی از این موضوع را دنبال کرد.

بحث دفن زباله‌های اتمی کشورهای دیگر در ایران، در سال‌های اخیر نیز مطرح شده است. سال ۱۳۹۸ آیت الله محمد یزدی، که در آن زمان عضو شورای نگهبان بود، نگرانی خود را از اینکه ایران به محل دفن زباله‌های اتمی کشورهای دیگر تبدیل شود اعلام کرد. او در واقع به تصمیمی واکنش داد که نمایندگان مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۸ گرفتند؛ پیوستن ایران به «کنوانسیون مشترک ایمنی مدیریت سوخت مصرف شده و ایمنی مدیریت پسماند پرتوزا». شورای نگهبان البته این موضوع را نپذیرفت.

جمع‌بندی

گلشیفته فراهانی، بازیگر ایرانی در توییتر و اینستاگرام خود پستی را در اعتراض به توافق ایران و چین منتشر کرد که در آن ادعا شده بود کویرهای ایران، محل دفن زباله‌های اتمی چین است. پروفسور پیتر برنز، استاد دانشگاه نوتردام در آمریکا در گفتگو با فکت‌نامه اعلام کرد چین، زباله‌های اتمی خود را در خاک خود دفن می‌کند و تقریبا محال است این پسماندها بتواند مخفیانه به ایران منتقل شود.

گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز نشان می‌دهد چین در حال دفن پسماندهای اتمی خود در سه استان این کشور است.

هر چند سیاست کشورهای مختلف در زمینه مدیریت پسماندهای اتمی متفاوت است اما بررسی‌ها نشان می‌دهد کشورهایی با شرایط مناسب جغرافیایی و فناوری، برای دفن پسماندهای اتمی در کشور خود برنامه‌هایی بلندمدت دارند. روندی که در چین هم اتفاق افتاده است.

مساله نگرانی از تبدیل شدن ایران به محلی برای دفن زباله‌های اتمی، ریشه در سال‌های قبل از انقلاب دارد و در سال‌های اخیر هم نگرانی از اینکه قدرت‌های بزرگ ایران را به محلی برای دفن زباله‌های اتمی تبدیل کنند، وجود داشته است.

با توجه به گزارش‌های رسمی و معتبر و نظر کارشناسان در این زمینه، این ادعا که بیابان‌های ایران محل دفن زباله‌های اتمی چین است، ادعایی بی‌اساس بوده و فکت‌نامه به آن نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.