واقعیت‌هایی درمان گیاهی کرونا

به گزارش بولتن نیوز، همه‌گیری ویروس كرونا كه در دنیا آغاز شد، بسیاری از محققان و دانشمندان دست به‌كار شدند تا دارو و واكسنی برای پیشگیری و درمان كووید-19 پیدا كنند. در ابتدا برای سرعت بخشیدن به امر درمان، محققان سراغ داروها و درمان‌های موجود برای بیماری‌های دیگر و اثربخش بودن آنها در درمان مبتلایان به كرونا رفتند. به این واسطه، برخی داروها انتخاب شدند كه ویژگی‌های آنها با درمان كرونا سازگاری داشت و از ابتدا در فهرست گزینه‌های درمانی قرار گرفتند. اما هیچ‌كدام از آنها درمانی قطعی به شمار نمی‌رود.

 

حالا مدتی است داروی «رمدسیویر» توانسته به عنوان نخستین داروی مؤثر برای درمان كووید-19 تأییدیه سازمان غذا و داروی آمریكا (FDA) را دریافت كند. ایران هم در این میان مدتی است وارد گردونه تحقیقات كرونا شده و دانشمندان كشورمان تلاش می‌كنند تا به‌رغم تحریم‌ها و فشارهای جهانی، نقشی در تولید داروهای مؤثر در درمان انواع بیماری‌ها از جمله كووید- 19 داشته باشند؛ بیماری‌ای كه درمان برایش این روزها بازار داغی دارد. در میان جدیدترین خبرهایی كه به گوش می‌رسد، معرفی چهار داروی گیاهی از سوی سازمان غذا و دارو برای درمان كرونا، در روزهای گذشته حسابی سر و صدا به‌پا كرده است. به‌ویژه در فضای مجازی بسیار از كاربران نسبت به این‌كه این داروها در عمل بتوانند موثر باشند و كاركردی بیشتر از اعلام خبر خوش تولید داروی كرونا داشته باشند، ابراز تردید كرده‌اند. جام‌جم برای كسب اطلاعات بیشتر برای بررسی ویژگی‌ها و میزان اثربخشی این چهار داروی گیاهی برای تماس با محققان این پروژه و مسؤولان سازمان غذا و دارو تلاش كرده است. اما موفق به گفت‌وگو با مدیران سازمان غذا و دارو نشده است. حتی با وجود برقراری ارتباط با دكتر رضا محتشمی، مجری طرح اسپری PHR160 به علت محدودیت در ارتباط با رسانه‌ها، حاضر به گفت‌وگو و ارائه توضیحات لازم درباره جزئیات آزمایش این دارو نشدند.

 

مسأله‌ای كه بیش از هر چیز در مورد این چهار دارو جلب توجه می‌كند، این است كه ادعا شده این چهار داروی گیاهی، درمان قطعی كرونا نیستند و فقط علائم بیماری را در مبتلایان كاهش می‌دهند. نخستین دارویی كه تأییدیه‌های لازم را دریافت كرده، اسپری دهانی PHR160 است كه از شش اسانس گیاهی تشكیل شده و بعد از پشت سر گذاشتن دو مرحله موفق آزمایش، در حال حاضر مرحله سوم را پشت‌سر می‌گذارد. محققانی كه روی این طرح كار می‌كنند، می‌گویند استفاده از این اسپری می‌تواند بر بهبود عوارض ریوی كرونا مانند تنگی‌نفس، سرفه و اكسیژن‌رسانی شریانی اثر مثبت داشته باشد.

داروی دوم، شربت «موكوزیفت» است كه از عصاره آبی میوه دوگیاه تشكیل شده و در آزمایش‌های موفقی كه پشت‌سر گذاشته، توانسته است علائم خستگی و بی‌اشتهایی مبتلایان به كووید- 19 را درمان كند. هر دو دارو، مجوز شش‌ماهه دریافت كرده و روانه بازار شده‌اند. اما در این میان، دو داروی دیگر هم معرفی شده‌اند كه هنوز از نظر اسم و نتایج نهایی، تأییدیه لازم را دریافت نكرد‌ه‌اند. یكی از این دو دارو شربتی حاوی هفت گیاه و برای كاهش روزهای بستری و بهبود هایپوكسی و دیگری شربت حاوی یك گیاه است كه در بهبود علائم كرونا تأثیر دارد.

دكتر مهرداد كریمی، دانشیار گروه طب سنتی دانشگاه علوم پزشكی تهران درباره كاربرد داروهای طب سنتی و گیاهی در دنیا به جام‌جم می‌گوید: «در حال حاضر بخش عمده‌ای از نظام سلامت چین در درمان كرونا وابسته به داروهای گیاهی است. در ارتباطاتی كه طی ماه‌های اخیر با بیمارستان ووهان داشتیم، رئیس این بیمارستان كه متخصص طب سنتی چین است، اظهار می‌كند طی سه هفته اول همه‌گیری از تعداد بالای بیمار شوكه شده بودیم. در آن زمان فقط از 30 درصد طب سنتی برای درمان بیماران مبتلا به كرونا استفاده می‌كردیم كه آن هم داروهای آماده‌ای بودند كه در درمان بیماری سارس مورد استفاده قرار می‌گرفت.

 

اما مقدار استفاده از طب سنتی چین در منطقه ووهان از حوالی فروردین به بعد به حدود 70 تا 80درصد در بیماران رسید. اما دیگر خبری از داروهای آماده نیست و در كنار برخی داروهای ثابت، با توجه به مزاج هر بیمار، داروی گیاهی برای بیماران تجویز می‌شود. اکنون نیز درصد استفاده از داروهای طب سنتی چینی در بیماران به حدود 90 درصد رسیده كه آمار قابل‌توجهی است. این آمار طبق مقاله‌های اثبات‌شده، موجود است. اما در این بین، برخی متخصصان اصرار دارند كه در شرق آسیا هرگز از داروهای سنتی استفاده نشده است. البته در چین هم كه طب سنتی بسیار كاربرد دارد، همین تناقض‌ها بین طب سنتی و طب پزشكی نوین وجود دارد.

دكتر كریمی در ادامه می‌افزاید: «در ایران، كسی كه نظام سلامت را پایه‌گذاری كرده، با این مسأله مشكلی ندارد و سیاست‌های رهبری، حتی فعالیت دانشگاه‌هایی در این زمینه در سطح وزارت بهداشت است و حتی حمایت‌های وزیر بهداشت، بیانگر حمایت از طب سنتی است. اما گروه خاصی این درگیری‌ها را نسبت به طب سنتی به وجود می‌آورند؛ در دوران همه‌گیری، دوقطبی ‌كردن تنها به ضرر مردم تمام می‌شود و باید در چنین شرایطی از تمام امكانات بهره ببریم. جایی كه كار علمی روی طب سنتی در حال انجام است، هیچ خطا و مشكلی ایجاد نمی‌كند و ایرادی نمی‌توان به آن وارد كرد.

به گفته او در تجویز داروهای سنتی و داروهای مرسوم به‌كار رفته در درمان كرونا، داروهای گیاهی و سنتی طبق بررسی برای بیماران بستری تجویز می‌شوند تا از نظر تداخلات دارویی مشكلی ایجاد نشود، همچنین در طول زمان مصرف دارو، وضعیت بیماران را به‌دقت بررسی می‌كنیم.

 

مسائل ایمنی به این دلیل انجام می‌شود كه گیاهان دارویی هم مانند داروهای شیمیایی دارای عوارض جانبی هستند و به عبارتی، هر چیزی كه می‌تواند مفید باشد، عارضه‌ای هم دارد. سردمدار این قانون هم طب سنتی ایران است. در حقیقت در كارهای تحقیقاتی هرجایی كه مشاهده كردید سخن از صددرصدی در كاری شده، مشخص است واقعیت ندارد. زیرا هیچ دارویی نیست كه تمام بیماران در حداكثر پاسخ از آن بهره ببرند و طبیعتا هر دارویی با عوارضی همراه است.

دكتر آرمان زرگران، داروساز و عضو هیأت علمی گروه داروسازی سنتی دانشگاه علوم پزشكی تهران، درباره فرآیند مجوز گرفتن داروهای گیاهی در مقایسه با داروهای شیمیایی معمول به جام‌جم می‌گوید: «در سازمان غذا و دارو برای داروهای طبیعی، اداره‌كل فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مكمل وجود دارد كه ذیل این مدیریت هم چند اداره‌كل شامل اداره داروهای طبیعی، اداره داروهای سنتی و مكمل‌ها قرار دارند. داروهای طبیعی اگر شامل یك فرآورده گیاهی باشد و در منابع سنتی ما هم اشاره‌ای به آن نشده باشد، باید حتما كارآزمایی بالینی روی آن صورت گیرد و شواهد و مستندات مانند داروهای شیمیایی برایشان جمع‌آوری و ارائه شود كه در صورت كامل بودن مستندات، به دارو مجوز داده می‌شود.

این متخصص داروسازی سنتی ادامه می‌دهد: «قسمتی هم با عنوان داروهای سنتی وجود دارد و شامل داروهایی است كه نام و كاربرد آنها در متون سنتی ما اشاره شده است و در این شرایط، اعطای مجوز به آن كمی ساده‌تر صورت می‌گیرد.

چون این داروی سنتی هزاران سال مورد استفاده قرار گرفته است و در نتیجه به‌عنوان داروی طب سنتی ایران كمی راحت‌تر به آن مجوز می‌دهند. داروهای گیاهی هم مانند داروهای شیمیایی باید فرآیند پیچیده‌ای را طی كنند و براساس كارآزمایی بالینی یا این‌كه نمونه خارجی آن وجود دارد یا خیر، بررسی می‌شوند.»

دكتر زرگران با اشاره به چهار داروی معرفی‌شده از سوی سازمان غذا و دارو تأكید می‌كند: «در این‌باره باید مسؤولان سازمان غذا و دارو نظر بدهند. اما تا جایی كه من خبر دارم، تمام این چهار دارو كارآزمایی‌های بالینی را پشت‌سر گذاشته‌اند و با مستندات علمی و بالینی مجوز لازم را كسب كرده‌اند.»

در بازار داغ شایعات داروهای سنتی و گیاهی و با توجه به مخالفان و طرفدارانی كه استفاده از این نوع داروها دارد، معرفی و تأیید این چهار داروی گیاهی از سوی سازمان غذا و دارو، شاید حساسیت‌ها را بیشتر برانگیخته باشد.
اما عضو هیأت علمی گروه داروسازی سنتی دانشگاه علوم پزشكی تهران با تأكید بر علمی‌ بودن فرآیند تولید این داروهای گیاهی می‌گوید: «تحقیقات در حوزه طب سنتی، فرآیند دانشگاهی و سازوكاری كاملا علمی دارد و در دنیا هم به رسمیت شناخته می‌شود؛ از سازمان بهداشت جهانی گرفته تا كشورهای توسعه‌یافته هم سازوكارهای علمی و مشخصی دارند. چیزی كه در این میان اهمیت دارد، درمان بیمار است و فرآیند شیمیایی، سنتی یا گیاهی بودن آن تفاوتی ندارد. هر روشی كه بتواند بیماری را درمان كند یا حتی علائم و عوارض بیماری را كاهش دهد، در اولویت قرار می‌گیرد.

همان‌طور كه در حوزه‌های دیگر تحقیقات صورت می‌گیرد، در زمینه داروهای گیاهی و سنتی هم پژوهش‌هایی انجام می‌شود و این‌گونه نیست كه همه اهتمام كشور متمركز بر ساخت داروهای گیاهی باشد. در حال حاضر چند صد پروژه تحقیقاتی در كشور در حال انجام است كه حدود 80 تا 90 پروژه مربوط به داروهای گیاهی است و اكنون این چهار دارو سریع‌تر به نتیجه رسیده‌اند و مجوز تولید دریافت كرده‌اند. طبیعتا اگر محصولات دیگر هم به نتایج مثبتی برسند، از آنها هم استفاده می‌شود. درواقع، هیچ تعصبی روی روشی خاص وجود ندارد و هدف، بهبود بیماران است كه همگی از روش‌های علمی و كارآزمایی‌های بالینی عبور می‌كنند.

دكتر زرگران درباره اثربخشی این چهار داروی معرفی‌شده از سوی سازمان غذا و دارو می‌گوید: «این داروها برای درمان كرونا نیستند، بلكه روی بعضی پارامترهای بیماری تأثیر مثبت دارند و می‌توانند به عنوان درمان كمكی مورد استفاده قرار گیرند تا بیمار راحت‌تر این دوران را طی كند.

در این میان باید به این نكته توجه داشته باشیم كه در حال حاضر هیچ دارویی برای درمان كرونا وجود ندارد و حتی داروی رمدسیویر هم كه تأییدیه سازمان غذا و داروی آمریكا را دریافت كرده است، درمان قطعی نیست و فقط علائم را كاهش می‌دهد و می‌تواند در یك مرحله به بهبود علائم كمك كند. مسأله‌ای هم كه در مورد این چهار داروی گیاهی ایرانی مطرح می‌شود، این است كه به طور اختصاصی روی كرونا كارآزمایی‌های بالینی صورت گرفته و اثربخشی آنها با مستندات علمی روی بهبود برخی علائم نشان داده شده است. شاید برحسب مستندات تجربی، برای مثال شربت اكسپكتورانت هم اثربخش باشد و مانند بعضی از این داروها، خلط‌آور بوده و در كاهش علائم كرونا مؤثر باشد. اما آیا این شربت روی كرونا كارآزمایی بالینی انجام داده است؟ اگر محققی روی این شربت هم كارآزمایی انجام دهد و نتیجه مؤثر آن را از نظر علمی اعلام كند، می‌تواند آن را هم در درمان كرونا تأیید كند. بنابراین پرداختن به این موضوعی هرگز
غیرعلمی نیست.