بیروت در آستانه تحولات سیاسی بزرگ

گروه بین الملل- محمدرضا اسلامی: این چند روز اخیر گفتگوها و مباحث زیادی درباره انفجار بیروت منتشر شده و این اتفاق تلخ، حتی سرآغاز برخی تحولات سیاسی هم در این کشور شده است. در این یادداشت تلاش می شود که به چند نکته از منظر فنی بحث «مهندسی انفجار» اشاره شود:

یک- این اتفاق قبلا هم رخ داده بود!
به گزارش بولتن نیوز، باور کردنش بسیار دشوار است که بشنویم این اتفاق تلخ، دقیقا به همین شکل، قبلا یکبار دیگر در تاریخ رخ داده است! سالها قبل از ماجرایِ لبنان، یک کشتی که حامل 2300 تُن نیترات آمونیوم بود در #آمریکا و در بندر تگزاس (در خلیج گالوستون) دچار آتش سوزی شد و این امر باعث یک انفجار بزرگ در آن کشتی و همچنین یک سلسله انفجار در مخازن سوختِ (منطقه صنعتی) مجاور شد. این سانحه که مرگبارترین انفجار صنعتی در آمریکا محسوب می شود (تا قبل از این انفجار لبنان) یکی از بزرگترین انفجارهای غیرهسته ای تاریخ محسوب می شُد. متاسفانه به دلیل بی توجهی به حساسیتهای حمل و نگهداری نیترات آمونیوم 581 نفر در آن سانحۀ #بندر_تگزاس کشته و بیش از 5000 نفر مجروح شدند. جالب اینجاست که با وجود سابقۀ چنین تجربه تلخی از نگهداری نیترات آمونیوم، مجددا در لبنان، آزموده، دوباره آزموده شد و به تعبیر حافظ:
مَن جَرَّبَ المُجَرَّب، حَلَّت بِه النَّدامه
(آن کسی که «تجربه شده» را «دوباره تجربه کند»، ندامت و پشیمانی حلالش باد!)

در ماجرای بندر تگزاس، نیترات آمونیم در ایالت نبرسکا (شمال آمریکا) تولید شده بود و از طریق #قطار به جنوب حمل شده و سپس در کشتی بارگیری شده بود. شروع آتش سوزی در این کشتی، شروع زنجیره ای از انفجارهای مرگبار بوده است. در اثر موج انفجار، امواج بزرگ آب تا فاصله بسیار دورتر از کشتی در ساحل تگزاس رویت شد. بیش از 500 ساختمان در ساحل تگزاس در اثر این انفجار تخریب شدند. موج انفجار باعث شد که دو هواپیمای تفریحی که در نزدیکی بندر در حال پرواز بوده اند سقوط کنند. در اثر این انفجار، بیش از شش هزار تُن فولاد کشتی به اطراف پرت می شود. یک قطعه دو تُنی از بدنه کشتی که حدودا سه کیلومتر آن طرف تر از کشتی پرت شده بود، هم اکنون به عنوان "بنای یادبود این سانحه"، نگهداری می شود و در معرض دید بازدیدکنندگان است.

در شرایطی که هرگز مشخص نشد که علت آتش سوزی اولیه در این کشتیِ حامل نیترات آمونیوم چه بوده است، برخی گزارشها گفته اند که شروع آتش بخاطر باقیمانده سیگار کارکنان کشتی بوده است.

این انفجار، به عنوان «بدترین سانحه صنعتی تاریخ آمریکا» شناخته می شود. 405 نفر از اجساد شناسایی و 63 جسد هرگز امکان شناسایی پیدا نکردند. 113 نفر هم به عنوان مفقودالجسد معرفی شدند (چون اجسادشان بعد از انفجار هرگز پیدا نشد). در برخی گزارشها ذکر شده که این آمار، #واقعی نیست و تعداد کشته های انفجار تگزاس، بیشتر از این عدد است.

دو- چرا در لبنان دوباره تکرار شد؟
سوال اینجاست که وقتی «تاریخچۀ» تلخ‌ِ سهل انگاری در نگهداری نیترات آمونیوم در سال 1947 وجود داشته است، چرا مقامات و مسئولین بندری در لبنان در این سالها، تا به این حدّ نسبت به موضوع بی توجهی کرده اند که چنین رویدادی «دوباره» رخ دهد؟

پاسخ اینجاست که بسیاری از مشکلات به دلیل «نبود» دانش فنی نیست بلکه به دلیل نبودن «سیستم» و «ساختار درست» رخ می دهد. حتی اگر بخشی از حادثه لبنان، عمدی هم بوده باشد، ولی بازهم نگهداری از این مقدار قابل توجه نیترات آمونیم در منطقه تجاری/مسکونی «طی مدت طولانی» محل تعجب و حیرت است.

سه- سازه و انفجار
در خصوص مهندسی انفجار (و اساسا بحث ساخت بمب/مواد منفجره) سالهای طولانی است که بشر مطالعات/پیشرفتهای زیادی داشته است ولی درباره «رفتار سازه ها در انفجار» مطالعات (نسبتا) محدودی انجام شده و هنوز ابهام/علامت سوالهای زیادی وجود دارد. موضوع دوره پسادکترای دوم اینجانب در دانشگاه کلمسون، همین بحث رفتار سازه در انفجار بود که کارفرمای آن پروژه، شرکت بیمه AIG بود. دلیل اینکه بیمه به دانشگاه برای بحث انفجار پول می داد این بود که بعد از هر سانحه انفجار، شرکتهای بیمه ناچار به پرداخت رقمهای درشت پول به بیمه گزاران می شوند و بنابراین بیمه، شدیدا به دنبال توسعه مدلهای ریسک انفجار است. در آن مطالعه با همکارانم متوجه شدیم که یکی از بزرگترین عوامل جراحت و آسیب جسمی در انفجارها (نه فرو ریختن سازه ها، بلکه) شیشه پنجره های ساختمان است. بخش زیادی از افرادی که در مناطقِ اطراف انفجار زندگی می کنند در اثر پرتاب شدن شیشه پنجره ها، بینایی یا سلامت خود را از دست می دهند. یکی از مقالات منتشره در این بحث قبلا در "اینجا (https://t.me/solseghalam/1647)" به اشتراک گذاشته شده بود. فعلا قدری زمان نیاز است تا مشخص شود که "چه درصدی" (از کل) مجروحین انفجار لبنان در اثر شکست شیشه بوده است؟