فروپاشی هژمونی تحریم با جبر داخلی‌سازی در آمریکا

گروه بین الملل: بحث وضعیت تحریم­ها در شرایط کرونا موضوعی است که مدتی پس از شیوع این بیماری مطرح گردید. برخی خواستار رفع تحریم ­های آمریکا علیه ایران در این شرایط شدند و مقابله با این بیماری بدون رفع تحریم­ ها و امکان فروش و وصول درآمدهای نفتی را غیرممکن می­ دانستند. در این یادداشت قصد دارم نگاه متفاوتی به موضوع داشته باشم و این بار اثر بحران کرونا را بر ابزار تحریم بررسی کنم. در واقع، اثر شیوع این بیماری بر زنجیره جهانی عرضه، حمایت از تولید داخلی و متعاقباً تضعیف ابزار تحریم­ بسیار قابل توجه است. ابتدا لازم است مفهوم زنجیره جهانی عرضه را توضیح دهم. معنای سرراست اصطلاح «زنجیره جهانی عرضه»، درگیر شدن شرکت ­های متعدد از کشورهای مختلف در ساخت و تولید یک محصول معین است. مثلاً محصول آیفون از شرکت اپل در قطعات مختلف در ده­ ها کشور تولید می ­شود. آیفون در نگاه اول یک کالای آمریکایی است که توسط یک شرکت آمریکایی فروخته می ­شود، لکن در واقع آیفون یک محصول جهانی است. شیوع ویروس کرونا این زنجیره را به­ شدت تحت تأثیر قرار داده و این مسأله در خصوص کالاهای دارویی و پزشکی به یک بحران تمام عیار تبدیل شده است. این امر باعث شده تا دولت ­ها در سراسر جهان به­ ویژه آمریکا تحت فشار برای حمایت بیشتر از تولید داخلی قرار گیرند. با توجه به فشاری که به مردم وارد شده، بحث ­های نظری حمایت از تولید داخلی یا تقویت تجارت آزاد فعلاً رخت بر بسته و همگان به دنبال کاهش وابستگی خود به اقتصاد جهانی و داخلی کردن زنجیره عرضه کالاهای مختلف برای کاهش میزان آسیب­ پذیری خود هستند.

به گزارش بولتن نیوز، به نظر می­ رسد تولید داخلی کالاهای حیاتی و قطعات آنها در دوره پساکرونا نیز تقویت و مشوق ­های بیشتری برای تولید داخلی این کالاها در سراسر جهان اعطا خواهد شد. این به معنای داخلی­ سازی زنجیره جهانی عرضه است. هرچه میزان جهانی بودن زنجیره عرضه رقیق ­تر شود، تجارت جهانی کاهش یافته و میزان کارایی تحریم ­­ها تنزل پیدا می ­کند.

جهانی بودن زنجیره عرضه بدین معناست که نقاط و نواحی متعددی وجود دارد که ایالات متحده می ­تواند تحریم ­های خود را روی آنها اعمال نماید. در مثال آیفون، چنانچه ایالات متحده فروش مستقیم آیفون به کشوری مانند ایران را تحریم نکند، اما به دلیل تولید قطعات آن در ده­ ها کشور مختلف، چنانچه یکی از آن کشورها بخواهد به دلیل تحریم قطعات تولیدی آیفون ­های به مقصد ایران را ارائه ندهد، عرضه این محصول به ایران دچار اختلال خواهد شد. این بدان معناست که فرصت­ های متعددی برای کشور تحریم ­کننده برای دخالت در یکی از نقاط زنجیره جهانی عرضه وجود دارد.

این نگاه زنجیره ­ای در تحریم­ های آمریکا علیه ایران کاملاً به چشم می ­خورد؛ در تحریم ایران نه تنها کالاها بلکه زنجیره خدمات بانکداری، بیمه، کشتی­رانی و سایر خدمات مورد نیاز برای صادرات و واردات کالاها به ایران هدف قرار گرفته است. اما داخلی­ تر شدن زنجیره عرضه به معنای کاهش نقاط در دسترس برای اعمال تحریم ­ها خواهد بود؛ در واقع از یک طرف کالاهای قابل هدف گذاری کاهش خواهند یافت و از سوی دیگر نیاز به خدمات بانکداری، بیمه، کشتی­رانی و... نیز کاهش خواهد یافت. البته زیان وارده به سیاست تحریم تنها محدود به این نخواهد بود. هرچه زنجیره­ های عرضه داخلی تر شود، نه تنها کانال ­های فشار مستقیم کمتر می­ شوند، بلکه حس کلی تحریم شدن نیز از بین خواهد رفت.

مثلاً هنگامی که آمریکا شرکت ­های انرژی اروپایی را به خاطر خرید نفت از ایران تهدید به تحریم می ­کند، این شرکت ­ها تحریم را تنها در عدم دسترسی به محصولات آمریکایی در بخش انرژی نمی ­بینند، بلکه تحریم را در محدوده وسیع عدم دسترسی به تأمین مالی آمریکا، حقوق مالکیت و غیره حس می­ کنند و در واقع دیگر نمی ­توانند فعالیت معمولی در اقتصاد جهانی داشته باشند. داخلی شدن زنجیره ­های عرضه، باعث می­شود شرکت­ ها کمتر در معرض جریان ­های اقتصاد جهانی قرار گرفته و جرأت بیشتری برای به چالش کشیدن تحریم ­ها پیدا کنند.

ایالات متحده در میان سایر کشورها به طور مضاعف از این مسأله متضرر خواهد شد زیرا دولت این کشور بسیار بیشتر از دیگر دولت­ ها از ابزار تحریم استفاده می­کند و وابستگی زیادی به تحریم­های مستقیم برای مقابله با مخالفان خود دارد. دولت ترامپ نیز مجبور است به دلیل تأمین مایحتاج مردم و جبران بیکاری ناشی از کرونا و کاهش قیمت نفت همچنان به سیاست حمایت از تولید داخلی ادامه داده و شاهد ضعیف ­تر شدن روزافزون ابزار تحریم باشد.