صدا و سیما هر روز محافظه‌کارتر از دیروز

گروه فرهنگی - رضا کردلو روزنامه‌نگار طی یادداشتی نوشت:‌ از مدتی پیش در نظر داشتم  مباحثی را پیرامون اینکه چرا هرچه می گذرد صداوسیما محافظه کارتر می شود، به شکلی مطرح کنم. حال آنکه شاید برای مخاطبان جوانتر لازم است توضیح دهم، چرا می گویم: محافظه کارتر؟!

به گزارش بولتن نیوز به نقل از روزنامه فرهیختگان،  در واقع من باید بتوانم تصویر درستی از گذشته ای که این تلویزیون داشته نشان بدهم و بعد در قیاس با آن گذشته، صریحتر پیرامون محافظه کار و البته «ترسو» شدن صداوسیما حرف بزنم. صداو سیما در گذشته چگونه بود! برگردیم به 20 سال قبل ادعای من این است که صداوسیمای لاریجانی از جهات متعدد صداوسیمای بهتری نسبت به صداو سیمای امروز بوده است. طبیعتا پیشرفت های تکنیکی و تکاملی که در حوزه های فنی در صداوسیما ایجاد شده اند، مقتضیات زمانه اند و نمی توان اینها را در بحث های محتوایی وارد کرد و یا پیشرفت های این چنینی را به پای مدیران قبلی یا فعلی گذاشت.

به هر ترتیب در هر دوره ای مدیران تلاش کرده اند به بهترین نحو از ظرفیت های تکنیکی موجود استفاده ببرند، دست همه شان درد نکند. از طرفی متناسب با این پیشرفت های فنی برنامه هایی نیز تولید شده اند که حسابشان از برنامه های ساده ی 20 سال پیش جداست. لکن بحث مهم من، نرم افزاری است و جنبه اندیشه ای و محتوایی دارد. به زعم من رفته رفته، اندیشه ی اداره صداوسیما به عنوان رسانه ملی، آسیب پذیر شده و به وضعیت امروز رسیده است.

در دورانی که تلویزیون های دنیا نیز متاثر از رشد شبکه های اجتماعی یا ورشکسته شده اند و یا به ضرب و زور  قدرتهای سیاسی پشت صحنه شان، سرپا مانده اند، طبعا نمی توان از صداوسیمایی که با پایتخت دوسال یکبار و عصر جدید در ایام خاص سال،درصد مخاطب را به بالای 70 می رساند، به عنوان تلویزیونی موفق نام برد. صداوسیمای ما هم متاثر از این غول جهانی social networkوضعیت خوشایندی ندارد. با این حال من معتقدم صداو سیما با کمی تغییر در راهبرد اداره کردن و بازگشت به رویکردهای 20 سال گذشته، می تواند چشم انداز و وضعیتی امیدوار کننده تر از امروز داشته باشد. من این رویکردها را در چند بخش در حوزه های سیما و سیاسی مورد اشاره قرار می دهم.

سریال سازی، ذیل معاونت سیما در سیما فیلم یا تحت نظارت گروههای فیلم و سریال، یکی از نقاط مهم در بحث است. به نظر من سریال سازی در سه بخش ژانر، واقع نمایی و صراحت در نقد به شدت در این سالها افول کرده است. افول در این سه حوزه نیز بیش از همه چیز، محصول رویکرد محافظه کارانه ای است که سال به سال بیشتر می شود.

محافظه کاری در ژانر:

یکی از مواردی که در این سالها در نقد برخی سریال های تلویزیونی مطرح می شود مسئله تلخ بودن سریال هاست. عمدتا این نقدها نیز ناظر به ملودرام هایی است که به ژانر اصلی تلویزیون تبدیل شده اند. اما چرا ملودرام ها که گاهی با مخاطب های زیر ده درصد مایه آبروریزی برای تلویزیون هستند، هنوز ساخته می شوند. یکی از دلایل اصلی این اتفاق محدود کردن ژانرهای دیگر است. ژانرهایی که هر مدیری زیر بار تولید آن نمی رود و جسارتی ویژه می خواهد. به عنوان مثال در ژانر معمایی-پلیسی وقتی به سابقه صداوسیما نگاه می کنیم، به آثار درخشانی برمی خوریم که نه تنها در زمانه خود کارهای ویژه ای بوده اند بلکه هنوز بازپخش می شوند و در نوبت بازپحش نیز دارای مخاطب هستند.

مزد ترس1و2، کارآگاه علوی 1و2، مجموعه سرنخ، شلیک نهایی، کلانتر، پلیس جوان، خواب و بیدار، که همگی آثار پرمخاطبی بودند، سریالهایی بودند که از ساخت و پخش آخرین آنها نزدیک به 15 سال می گذرد. بعد از این سالها تقریبا عدد آثار پلیسی- معمایی که ماندگار شده اند به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد.

در ژانرهای دیگر جز ملودرام نیز همینطور. مثلا در حوزه تاریخ معاصر و دفاع مقدس؛ که به شدت هم در خود ژانر و موضوع و هم در محتوا، تلویزیون به شدت محافظه کارتر شده است. غیر از «شوق پرواز» که البته آن نیز از جهت کیفی  و مخاطب پسندی در وضعیتی متوسط قرار داشت، باقی آثار مربوط به حوزه دفاع مقدس باز به سالهای دور بازمی گردند. کارهایی که عمدتا پیش از سال 83 و روی کار آمدن عزت الله ضرغامی ساخته شده یا کلید خورده اند.درچشم باد،خاک سرخ، بازگشت پرستوها، رقص پرواز، سفر به چزابه و سیمرغ از این جمله اند.

در حوزه تاریخ معاصر نیز، جز کارهای محمدرضا ورزی که همگی آثاری کاریکاتوری و ضعیف و غیرماندگار بودند(قله شان معمای شاه مسخره بود)، از کلید خوردن و تولید و حتی پخش بسیاری از آثار تاریخی که بازپخش های موفق نیز دارند، بیش از 10 الی 15 سال می گذرد. از سالهای میانی دهه 70، روزی روزگاری، تفنگ سرپر، شب دهم، روزگار قریب، کیف انگلیسی و مدار صفردرجه محصول دوره ی لاریجانی هستند و پس از آن شاید تنها یکی دوسریال مانند «شهریار» توفیق جلب مخاطب پیدا کرده اند. دو اصر موفق یوسف پیامبر و مختارنامه نیز در سالهای پیش از ضرغامی کلید خورده اند.

در حوزه نقد اجتماعی و درام های اجتماعی نیز به تصور من سری «درشهر» اصغرفرهادی، «دوران سرکشی» کمال تبریزی(که تصور ساختش در دوره فعلی ممکن نیست) و بچه های خیابان همایون اسعدیان(تولید همگی اینها پیش از ریاست ضرغامی) از کارهایی بودند که شبیهشان تا سالها بعد و البته هنوز تولید نشده است. حتی در ژانر کمدی نیز به جهت مدیریت ضعیف ستاره های این حوزه، ظرفیت های موفق تلویزیون مانند مهران مدیری و رضا عطاران از تلویزیون فاصله گرفتند. آنچنان که بازگشت مهران مدیری امروز، تنها با دورهمی و عددی نجومی محقق می شود. استثنای پایتخت و به یک معنا استثنایی مانند سیروس مقدم نیز خارج از قواعدی بود که سیاستهای کلی صداوسیما برای آنها در 15 سال گذشته هزینه کرده است.

خلاصه موارد بالا اینکه تلویزیون، حداقل در 10 سال گذشته سرمایه های عجیب و غریبی را هزینه ملودرام های تکراری کرده است که می توانست این هزینه در ژانرهای دیگر و برای کارهایی با مخاطب بیشتر صورت بگیرد. این اتفاق اما نیفتاد. از سوی دیگر ساخت فیلمهای تلویزیونی که از آنها به «تله» تعبیر می کنند، به شکل بی منطقی در دوره مدیریت ضرغامی شدت گرفت. تله هایی که هیچ گاه نتیجه و خروجی کارکردی آنها مشخص نشد.در سالهای بعد و پس از دولت مستعجل سرافراز، مدیر بعدی نگاه خاصی برای بهبود وضعیت سریال سازی نداشت. اگرچه با تشکیل چند شورا و ساختار افرینی ها، تلاش کرد به سامانه ای قابل مدیریت تر برای تولید سریال برسد، فارغ از اینکه مسئله صرفا نحوه تولید فیلمنامه و متن و رسیدن به سریال نیست، بلکه پیش از آن لازم است قوه عاقله ای چشم اندازی برای ایجاد این تنوع ژانر ترسیم کند.

معاون سیما نیز تلاش می کند با حلوا حلوا کردن پروژه هایی مانند سلمان فارسی و حضرت موسی(که اتفاق خاصی برای آن رخ نداده است) دهان رسانه ها را شیرین کند و توجه مخاطبان را به خود معطوف کند. اما مساله ای که گفتیم کماکان پابرجاست و ژانرهای تولید سریال از تنوع کافی برخوردار نیستند.